Η ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας

Ιστορικές διαδρομές: Όλα όσα διαδραματίστηκαν τον Οκτώβριο του 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 μια δυσάρεστη έκπληξη περίμενε την Ελλάδα και ιδιαίτερα τον δικτάτορα Μεταξά. Τα στρατεύματα του Μουσολίνι της φασιστικής Ιταλίας επιτέθηκαν στην Ελλάδα. Ο επίσης φασίστας Ιωάννης Μεταξάς βρέθηκε προ εκπλήξεως, προ τετελεσμένων αλλά και προ αδιεξόδου. Δεν περίμενε ότι το ομογάλακτο καθεστώς της Ιταλίας θα προέβαινε σε μια τέτοια ενέργεια.

Ο Μεταξάς δήλωνε ότι η Ελλάδα είχε μετατραπεί από το 1936 σε κράτος φασιστικό. Όπως έγραφε στο Προσωπικό του Ημερολόγιο, «η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου κράτος αντικομμουνιστικό. Κράτος αντικοινοβουλευτικό. Κράτος ολοκληρωτικό».

Η ιταλική απόφαση

Ο Μπενίτο Μουσολίνι αποφάσισε τη διενέργεια επίθεσης εναντίον της Ελλάδας σε μια προσπάθεια να αποδείξει στο συνεταίρό του, τον Αδόλφο Χίτλερ, ότι και η Ιταλία μπορούσε να συμβάλει στην επιβολή του φασισμού και του ναζισμού στην Ευρώπη. Έτσι στις 15 Οκτωβρίου συγκάλεσε το Πολεμικό Συμβούλιο στο Παλάτσο Βενέτσια της Ρώμης κι εκεί καθορίστηκε η ημερομηνία καθώς και οι λεπτομέρειες της επίθεσης εναντίον της Ελλάδας.

Στην Ελλάδα υπήρχαν πληροφορίες για το ότι κάτι ετοιμαζόταν, όμως η ιταλική πρεσβεία στην Αθήνα διαβεβαίωνε συνε χώς τα στελέχη της ελληνικής κυβέρνησης για τις αγαθές ιταλικές προθέσεις.

Παράλληλα όμως ο κόμης Τσιάνο συνέταξε στις 22 Οκτωβρίου το τελεσίγραφο που θα δινόταν στην Ελλάδα τη νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου. Την επόμενη κιόλας ημέρα, ο Έλληνας πρεσβευτής στη Ρώμη τηλεγράφησε στην Αθήνα τονίζοντας ότι η εναντίον της Ελλάδας ενέργεια είχε προσδιοριστεί μεταξύ 25 και 28 Οκτωβρίου.

Σε μια προσπάθεια παραπλάνησης, ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι έπαιζε το τελευταίο μέρος του θλιβερού του ρόλου (όπως ο ίδιος τον χαρακτήρισε στα απομνημονεύματά του). Με αφορμή το ανέβασμα από το Εθνικό Θέατρο Αθηνών του μελοδράματος του Ιταλού Τζιάκομο Πουτσίνι «Μαντάμ Μπατερφλάι», πρότεινε να προσκληθεί ο γιος του Πουτσνι στην Αθήνα για να παρευρεθεί στην πρεμιέρα. Ο Μεταξάς δέχθηκε αλλά διαμήνυσε ότι ο ίδιος δεν θα παρίστατο. Παράλληλα, εξήγησε ότι η αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών θα μπορούσε να επέλθει μόνο αν η Ιταλία το επιθυμούσε ειλικρινά.

Προς τιμήν του Πουτσίνι διοργανώθηκε δεξίωση από τον Γκράτσι το βράδυ της 26ης Οκτωβρίου. Το ίδιο βράδυ στο γραφείο του Ιταλού πρεσβευτή οι δύο γραμματείς της πρεσβείας αποκρυπτογραφούσαν το τελεσίγραφο που έφτανε, σε τέσσερα μέρη, σε τακτά χρονικά διαστήματα. Οι εντολές ήταν να επιδοθεί το τελεσίγραφο στο Μεταξά στις 3 π.μ. την 28η Οκτωβρίου.

Η επίδοση του τελεσίγραφου

Ο Γκράτσι πέρασε το βράδυ της 27ης Οκτωβρίου σε ένα φιλικό σπίτι. Στις 2:50 π.μ. της 28ης Οκτωβρίου μετέβη στην πρωθυπουργική κατοικία στην Κηφισιά. Ο διερμηνέας ανέφερε στον φρουρό ότι ο πρεσβευτής της Ιταλίας ήθελε να επιδώσει στον Πρόεδρο της κυβέρνησης μια επείγουσα ανακοίνωση.

Εκείνος άρχισε να κτυπά επίμονα ένα ηλεκτρικό κουδούνι. Έπειτα από λίγα λεπτά ο Μεταξάς εμφανίσθηκε στην είσοδο της υπηρεσίας, αναγνώρισε τον Γκράτσι και διέταξε τον φρουρό να του επιτρέψει την είσοδο. Η Ιταλία διαμέσου του Γκράτσι ζήτησε από τον Μεταξά, επικαλούμενη το γεγονός ότι βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Αγγλία, ως απόδειξη της ουδετερότητας της Ελλάδας, να επιτραπεί στις ιταλικές ένοπλες δυνάμεις να καταλάβουν ορισμένα στρατηγικά σημεία επί του ελληνικού εδάφους, χωρίς μα διευκρινίσει ποιες περιοχές εννοούσε. «Ώστε έχουμε πόλεμο…»

Ο Μεταξάς βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση. Γράφει ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά του που κυκλοφόρησαν το 1945: «Παρακολούθησα την συγκίνηση εις τα χέρια και εις τα μάτια του. Με σταθερή φωνή και βλέ-ποντάς με κατάματα, ο Μεταξάς μου είπε: Αυτό σημαίνει πόλεμο. Του απήντησα ότι αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί. Μου απήντησε ΟΧΙ. Του πρόσθεσα ότι αν ο στρατηγός Παπάγος… ο Μεταξάς με διέκοψε και μου είπε: ΟΧΙ!

Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό, προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε την θυσία αντί της υποδουλώσεως». Ο Γκράτσι ζήτησε από τον Μεταξά να έχει την απάντηση του σε τρεις ώρες, διαφορετικά στις 6 το πρωί τα ιταλικά στρατεύματα θα εισέβαλλαν στο ελληνικό έδαφος χωρίς καμία άλλη προειδοποίηση 1.

Η Αγγλία θα του έκοβε τα πόδια

Η αστική ιστοριογραφία αναπέμπει διθυράμβους προς τον Μεταξά για τη στάση του. Ωστόσο ο ίδιος ο Μεταξάς, δύο ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου, στις 30 Οκτώβρη 1940, εξήγησε στους ιδιοκτήτες και στους αρχισυντάκτες του αθηναϊκού Τύπου ότι αν δεχόταν το ιταλικό τελεσίγραφο, η Ιταλία και η Βουλγαρία θα έκοβαν τα χέρια της Ελλάδας, καταλαμβάνοντας η πρώτη τουλάχιστον την Ήπειρο και η δεύτερη τουλάχιστον τη Θράκη, η Αγγλία θα της έκοβε τα πόδια καταλαμβάνοντας την Κρήτη και τα νησιά και η κυβέρνησή του θα απομονωνόταν πλήρως από τον ελληνικό λαό 2.

Αυτή η αναφορά του Μεταξά, αποδεικνύει πως το δικό του «Όχι» στην ιταλική πρόκληση ήταν το αποτέλεσμα του αδιέξοδου στο οποίο βρέθηκε, αλλά ήταν και απ τέλεσμα και των ειδικών δεσμών που είχε το ελληνικό με το βρετανικό κεφαλαίο, γεγονός που καθιστούσε δυνατή μια βρετανική επέμβαση στις ελληνικές υποθέσεις.

Με την επιβολή από τους Βρετανούς στις 3 Νοεμβρίου του 1935 του Βασιλιά Γεώργιου Β’, ουσιαστικά έθεσαν τη χώρα υπό βρετανική εγγύηση και κατέστησαν την Ελλάδα έναν πιστό εντολοδόχο της πολιτικής τους.

Ο Γεώργιος Β’ επέβαλε ένα κράτος πλήρως και απόλυτα ελεγχόμενο μέσω του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος ήταν αρχηγός του ασήμαντου Κόμματος των Ελευθεροφρόνων. Ο Μεταξάς ανέπτυξε ένα πλήρως φασιστικό κράτος, με τους Βρετανούς να μην ενοχλούνται από τη φύση του καθεστώτος, αφού και με αυτό τον τρόπο εξυπηρετούνταν τα συμφέροντά τους. Σχετική δήλωση επί τούτου είχε κάνει και ο Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Άντονι Ήντεν.

Ακριβώς αυτό το πλαίσιο ερμηνεύει το γεγονός ότι ενώ ο Ιωάννης Μεταξάς ιδεο- λογικά βρισκόταν στην ίδια όχθη με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, γεωπολιτικά ανήκε στο φιλοβρετανικό στρατόπεδο. Κατά συνέπεια η αντιπαλότητα του φασιστικού Άξονα με την Ελλάδα ήταν δεδομένη, ανεξαρτήτως της ιδεολογικής συνάφειας και των προσωπικών σχέσεων που είχαν αναπτυχθεί μεταξύ του Μεταξά και του Χίτλερ.

Το «Όχι» του ελληνικού λαού

Είναι γι’ αυτό το λόγο που το «Όχι» που πρόταξε ο Ιωάννης Μεταξάς δεν είχε καμία σχέση με το «Όχι» που πρόταξε ο ελληνικός λαός στην πλειοψηφία του. Ιδού τι γράφει ο Γιώργος Σεφέρης για το θέμα αυτό: «Ο λαός έκανε ό,τι μπορούσε για να του δώσει να καταλάβει τη βαθιά αλλαγή των πραγμάτων. Από τη νάρκη της αδιαφορίας όπου βρισκότανε ως τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου, ξύπνησε σύσσωμος μονομιάς φρέσκος ολοζώντανος.

Αλλά είναι ζήτημα αν η κράση του Μεταξά ήταν από εκείνες που αισθάνονται τα μηνύματα της ψυχής του λαού. Έτσι κράτησε για πιλότους ενός τέτοιου κόσμου τα ίδια ανθρωπάκια που του μαγείρευαν, μέσα στους πρωτοφανείς κλυδωνισμούς της Ευρώπης, μιαν Ελλάδα σαν είδος μετέωρο εκτός τόπου και χρόνου.

Και όμως ο Μεταξάς ήξερε τι λογής άνθρωποι ήταν αυτοί που είχε κοντά του. Ήξερε ότι αν σ’ εκείνο το Υπουργικό Συμβούλιο της αυγής της 28ης έλεγε στους συνεργάτες του που είχαν ξυπνήσει (τους είδα) με φάτσες βρυκολάκων “Κύριοι, στις 3 το πρωί ο Πρεσβευτής της Ιταλίας μου επέδωσε τούτο το τελεσίγραφο.

Προ των συντριπτικών μέσων της Ιταλίας και της Γερμανίας κτλ., κτλ., απεφάσισα να αποφύγω τας άνευ προηγούμενου καταστροφάς που ηπείλουν τον τόπο, απεφάσισα να παραμερίσω κάθε εγωισμόν και ενέδωσα”, όλοι αυτοί οι κύριοι θα πήγαιναν να του φιλήσουν το χέρι και να τον συγχαρούν για το πατριωτικό του σθένος με πολύ μεγαλύτερη ειλικρίνειαν παρά όταν άκουσαν το περιλάλητο όχι.

Ωστόσο τους κράτησε, μολονότι το ήξερε»3.

Οι ανησυχίες του Μεταξά Υπάρχει ακόμα ένα σημείο που πρέπει να επισημανθεί. Ο ξεσηκωμός του λαού τον φόβισε. Πάντα φοβόταν το λαό ο Μεταξάς. Σημείωνε στο Ημερολόγιό του την 29η Οκτωβρίου: «Με ανησυχεί η υπεραισιόδοξος κοινή γνώμη» 4.

Ενδεικτικό του φόβου του Μεταξά για τη λαϊκή αντίδραση και ότι αυτή η αντίδραση μπορούσε να στραφεί κι εναντίον του, ήταν και το διάταγμα που εξέδωσε στις 31 Οκτωβρίου ο περιβόητος Υφυπουργός Ασφαλείας του καθεστώτος, Κ. Μανιαδάκης, με το οποίο απαγόρευε τη συγκρότηση εθελοντικών αντιστασιακών σωμάτων από το λαό. Έλεγε το διάταγμα: «Επειδή εσημειώθη κίνησις διαφόρων εθνικοφρόνων πολιτών προς οργάνωσιν εθελοντικών σωμάτων, ανακοινούται ότι, κατ’ απόφασιν της κυ- βερνήσεως, πάσα τοιαύτη κίνησις ή οργάνωσις απαγορεύεται.

Αι κατά τόπους αστυνομικαί αρχαί διετάχθησαν να επιβλέπουν εις την εφαρμογήν της παρούσης». Μέσα από όσα έχουν σε συντομία παρατεθεί, ξεκαθαρίζει πλέον ποιο ήταν το «Όχι» της 4ης Αυγούστου και του Μεταξά και ποιο ήταν το «Όχι» της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.

Και δεν ήταν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι μέσα στους επόμενους μήνες ο ελληνικός λαός ανέπτυξε την αντίστασή του εναντίον των κατακτητών μέσα από τις οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, οι οποίες ήταν οι πιο μεγάλες συγκριτικά με τα κι-ήματα και τις ομάδες της Δεξιάς.

Πηγές, βοηθήματα: Ιωάννου Μεταξά: «Ημερολόγιο», εκδόσεις «Γκοβόστη». www.rizospastis.gr. www.mixanitouxronou.gr www.enet.gr www.eleftherostypos.gr www.iefimerida.gr www.enikos.gr

1 Σημειώνεται ότι τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν μισή ώρα νωρίτερα από την καθορισμένη, δηλαδή στις 5.30 π.μ.

2 Ιωάννου Μεταξά: «Ημερολόγιο», τόμος Δ’ σελ. 522-524.

3 Γιώργος Σεφέρης: «Χειρόγραφο – Σεπ. ’41», εκδό- σεις «ΙΚΑΡΟΣ», σελ. 47.

4 Ιωάννου Μεταξά, «Ημερολόγιο», τόμος Δ’, σελ. 520.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy