Η ήττα του ελληνικού στρατού και των συμμάχων στην Ουκρανία

Η εισβολή της Ελλάδας στο πλευρό των Αγγλογάλλων στην Ουκρανία είχε πολύ δυσάρεστη κατάληξη, αφού υπέστη μια σοβαρή ήττα.
Ο Βενιζέλος και οι σύμβουλοι του δεν υπολόγισαν σωστά τις δυνάμεις, ούτε την απήχηση που είχε στη ρωσική επικράτεια η σοσιαλιστική επανάσταση και ο μπολσεβικισμός.
Θεωρούσαν πως και με την ύπαρξη του ελληνικού στοιχείου, το οποίο θεωρούσαν ότι ιδεολογικά ανήκε στο αντικομουνιστικό στρατόπεδο, θα ήταν μια ισχυρή ενίσχυση των ελληνικών τμημάτων.

Τα μέτωπα

Ο ελληνικός στρατός τάχθηκε σε τρία μέτωπα: α) το μέτωπο της Μπερεζόφκας (110 χλμ. βόρεια της Οδησσού), β) το μέτωπο του Νικολάϊεφ (100 χλμ. βορειοανατολικά της Οδησσού), και γ) το μέτωπο της Χερσώνας (40 χλμ. ανατολικότερα του προηγουμένου), από το οποίο και ξεκίνησαν ο επιχειρήσεις.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στις γραμμές των αξιωματικών, οι οποίοι ήταν όλοι εθελοντές, βρέθηκαν φιλόδοξοι στρατιωτικοί που αργότερα συμμετείχαν στο πολιτικό γίγνεσθαι της Ελλάδας ως πραξικοπηματίες, πολιτικοί, στελέχη της Αντίστασης αλλά και του ένοπλου δωσιλογισμού. Ανάμεσα τους ήταν οι Νικόλαος Πλαστήρας, Γεώργιος Κονδύλης, Στυλιανός Γονατάς, Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, Γεώργιος Τσολάκογλου, Διονύσιος Παπαδόγκωνας κ.ά.
Μάλιστα ορισμένοι απ’ αυτούς κατέγραψαν την εμπειρία τους σε ημερολόγια, επιστολές κι απομνημονεύματα.

 

Οι «πατριωτικές» κορώνες!

Πριν από τη μεγάλη ήττα, τα ελληνικά στρατεύματα και οι σύμμαχοι είχαν προειδοποιηθεί από τους Μπολσεβίκους για την ήττα στην οποία θα υπόκειντο.
Για παράδειγμα πριν από τη μάχη της Χερσώνας, την 1η Μαρτίου 1919 ο διοικητής της μεραρχίας των Μπολσεβίκων Αταμάνου Γρηγόριεφ κάλεσε τα ελληνικά και τα γαλλικά τμήματα να παραδοθούν, για να πάρει την απάντηση από τους Έλληνες ότι «είναι ανάξιον των απογόνων του Λεωνίδου να εγκαταλείπωσι τας εαυτών θέσεις»! Αυτή η απάντηση σήμανε και την ήττα στις 10 Μαρτίου, όταν τα ελληνικά και γαλλικά τμήματα υποχώρησαν εγκαταλείποντας την πόλη, και επιβιβαζόμενα σε πλοία μεταφέρθηκαν στην Οδησσό.

Οι ελληνικές απώλειες στο μέτωπο αυτό ήταν 12 αξιωματικοί και 245 οπλίτες.

Η ήττα αυτή δημιούργησε ένα ντόμινο και ακολούθησε η εκκένωση του Μετώπου Νικολάιεφ στις 14 Μαρτίου και στις 18 οι μπολσεβίκοι νίκησαν στη μάχη της Μπερεζόφκας.
Μετά την άτακτη υποχώρηση αρχικά των γαλλικών τμημάτων, που εγκατέλειψαν ακόμα και τους τραυματίες τους, άρχισε το βράδυ και η εσπευσμένη υποχώρηση των ελληνικών τμημάτων προς την περιοχή Σέρμπκα, υπό συνεχή καταιγισμό πυρών ακόμα και από τα σπίτια της πόλης.
Οι ελληνικές απώλειες στο μέτωπο της Μπερεζόφκας ήταν 9 αξιωματικοί και 135 οπλίτες, ενώ εγκαταλείφθηκε και όλο το υλικό των εκεί ελληνικών μονάδων.
Μία εβδομάδα μετά την κατάρρευση του μετώπου της Μπερεζόφκας άρχισε η εκκένωση της Κριμαίας.
Στις 28 Απριλίου 1919, μία ημέρα μετά τη λήξη της ανακωχής, το ελληνικό σύνταγμα επιβιβάστηκε στα πλοία, μαζί με τις υπόλοιπες δυνάμεις, και το βράδυ της ίδιας ημέρας όλα τα πλοία απέπλευσαν για Κωστάντζα Ρουμανίας, όπου και έληξε η εκστρατεία της Κριμαίας.

Οι Συνέπειες

Η προθυμία του Βενιζέλου να συμβάλει στο πλευρό των Αγγλογάλλων για συντριβή της Επανάστασης στη Ρωσία εκτός από την ήττα, έφερε και συνέπειες για το ελληνικό στοιχείο στην περιοχή της Κριμαίας.

Δύο μήνες μετά την ήττα των ελληνικών στρατευμάτων οι Μπολσεβίκοι εξαπέλυσαν διωγμό εναντίον του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή και συνεπεία τούτου πάρα πολλοί Έλληνες κατέφυγαν στην Ελλάδα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Έλληνες που έφυγαν δεν ήθελαν να πάνε στην Ελλάδα αλλά στην Κωνσταντινούπολη, κάτι το οποίο τους αρνήθηκαν οι Αγγλογάλλοι.

Έλληνες πράκτορες σε Πόντο και Γεωργία

Η όλη ιστορία έχει δύο άλλες άγνωστες παραμέτρους.
Η πρώτη είναι η αποστολή πρακτόρων από την κυβέρνηση Βενιζέλου στη Γεωργία, όπου ζούσαν πολλοί Έλληνες, με σκοπό την υπονόμευση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας που κάτω από τεράστιες δυσκολίες προσπαθούσε να στηριχθεί εκεί. Το 1919-1920 ο Βενιζέλος έστειλε εκεί κλιμάκια πρακτόρων για να «τραβήξουν» τους Έλληνες της περιοχής από την επιρροή των Μπολσεβίκων.

Προσπάθεια σύστασης Ελληνοαρμενικού κράτους

Η ίδια τακτική εφαρμόστηκε και στον Πόντο, στο πλαίσιο του σχεδιασμού των Αγγλογάλλων για τη σύσταση ενός ανεξάρτητου Ελληνοαρμενικού κράτους.

Ο Βενιζέλος και ο αρχηγός των αρμενίων εθνικιστών Νουμπάρ Πασάς που έδρευε στο Παρίσι εκτελώντας εντολές του Κλεμανσώ και του βρετανού ομολόγου του Λόυδ Τζώρτζ έστειλαν στον Πόντο συμμορίες από κρητικούς, Μανιάτες και Αρμενίους που βγήκαν στο Νοβοροσίσκ τον Αύγουστο του 1919.

Όμως και αυτοί δεν κατάφεραν να μείνουν πολύ καιρό γιατί τα σχέδια για την «Ελληνοαρμενική Δημοκρατία του Πόντου» απέτυχαν.

Η Ρωσία χαρίζει τα χρέη στην Ελλάδα

Η δεύτερη, άγνωστη πτυχή, είναι ότι ένα χρόνο πριν από την ελληνική εισβολή, η νεαρή σοβιετική εξουσία είχε λάβει απόφαση να χαρίσει τα χρέη της Ελλάδας προς τη τσαρική Ρωσία. Και η απάντηση της Ελλάδας ήταν η… εισβολή!

Ωστόσο, παρά τα όσα μεσολάβησαν, την Άνοιξη του 1921, όταν άρχισε να φαίνεται η προοπτική της ήττας της Ελλάδας στη Μικρασιατική εκστρατεία, η σοβιετική κυβέρνηση επεδίωξε να έρθει σε επαφή με την κυβέρνηση των Αθηνών προσφέροντας τη μεσολάβησή της για την επίτευξη μιας δίκαιης ειρήνης με την κεμαλική Τουρκία.

Για το σκοπό αυτό είχε αποσταλεί Ρώσος εκπρόσωπος της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του σοβιετικού υπουργείου Εξωτερικών.

Στην αποκάλυψη αυτή προέβη ο ιστορικός Γιάνης Κορδάτος ο οποίος τότε ήταν γραμματέας του νεαρού Σοσιαλεργατικού (Κομμουνιστικού Κόμματος). Ο Κορδάτος είχε τρεις συναντήσεις με τον σοβιετικό απεσταλμένο στην Πλάκα, στην Ακρόπολη και στην Κηφισιά.
Σύμφωνα με τον Κορδάτο ο σοβιετικός απεσταλμένος του ανακοίνωσε ότι «η Σοβιετική Ένωση είναι πρόθυμη να βοηθήσει την Ελλάδα να βγει από το αδιέξοδο της μικρασιατικής εκστρατείας. Πρώτα θα παύσει να ενισχύει υλικώς και ηθικώς τον Κεμάλ και δεύτερο θα ασκήσει την επιρροή να αυτονομηθεί μια παραλιακή ζώνη της Μικρασίας , όπου κατοικούν πολλοί χριστιανοί».
Η Σοβιετική εξουσία δεσμευόταν επίσης να εξασφαλιστεί η αυτονομία της περιοχής αυτής με την αποστολή διεθνούς στρατιωτικής δύναμης από Ελβετούς, Σουηδούς και Νορβηγούς.
Και το αντάλλαγμα για την Ελλάδα η Σοβιετική κυβέρνηση ζητούσε την αναγνώρισή της , έστω και ντε φάκτο» από την Ελλάδα.

Ο σοβιετικός απεσταλμένος είχε πει στον Κορδάτο ότι στήριξαν την επανάσταση του Μουσταφά Κεμάλ στην Τουρκία διότι ήταν ένα απελευθερωτικό κίνημα, αλλά δεν ήταν βέβαιοι αν θα ακολουθούσε προοδευτική πολιτική, αφού πολλοί αξιωματούχοι του κινήματος ήταν αντιδραστικοί.
Τόνισε επίσης στον Κορδάτο ότι η νέα κατάσταση στην Τουρκία θα έπαιρνε δυτικό προσανατολισμό και θα έδιωχνε τους Έλληνες από τη Μικρά Ασία, κάτι που η Σοβιετική κυβέρνηση δεν το επιθυμούσε.

Η Ελλάδα απορρίπτει την πρόταση
Σύμφωνα με τον Κορδάτο, ο ίδιος μετέφερε την πρόταση στον συντοπίτη και γνωστό του υπουργό Αντώνιο Καρτάλη, ο οποίος τον έδιωξε κακήν κακώς από το γραφείο του, απορρίπτοντας την πρόταση.
Ο Κορδάτος σημείωνε αργότερα πως από τα λόγια του Καρτάλη μπορούσε να καταλάβει κανείς τη μούχλα που είχαν στο κεφάλι τους οι αστοί πολιτικοί που οδήγησαν τη χώρα και εκατομμύρια Έλληνες στη Μικρασιατική Καταστροφή.

Έτσι, η τύχη της Ελλάδας όσον αφορά τη Μικρασιατική Καταστροφή που επήλθε λίγο αργότερα και αποτέλεσε τη δεύτερη μεγάλη ήττα, κρίθηκε ως ένα βαθμό από τις ιδεοληψίες και τον φανατισμό των τότε αστικών κυβερνήσεων της Ελλάδα.

Πηγές
• Νικ. Νικολαΐδης Ο Ναύαρχος Γεώργιος Κακουλίδης΄΄ Εκδ. Παρασκήνιο Αθήνα 2001.
• Γιάννης Κορδάτος, «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τόμ. ΧΙΙΙ, εκδ. «20ός Αιώνας», Αθήνα, 1959.
• Κώστας Αυγητίδης, «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999.
• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τομ. Ι΄ & ΙΘ.
• Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος Επίτομος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήναι, 1958.
• Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ/ΓΕΣ) Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν. Αθήναι, 1960.
• ΔΕΚ/ΓΕΣ Στρατιωτική Ιστορία Νεότερης Ελλάδος. Αθήναι 1980.
• Αθαν. Γεραμάνης (αντ/γος) Εκστρατεία εις Μεσημβρινή Ρωσία 1919 – Αθήνα 1980
• Ι. Γεμενετζής (τ/ρχης) Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919 ΓΕΣ/Περιοδικό Στρατιωτική Επιθεώρηση τ. Ιουλίου-Αυγούστου 2005.
• Πέτρος Γ. Καρακασσώνης (υπ/γος) Ιστορία της εις Ουκρανίαν Υπερποντίου Εκστρατείας 1919 – Εκδ. Λαμπροπούλου Αθήνα 1933.
• Κ. Νίδερ Η Εκστρατεία της Ουκρανίας – Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια – Αθήνα 1927.
• Χαράλ. Νικολάου “Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες” – Αθήναι 1966.
• Αναστάσης Γκίκας, «Οι Έλληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2007.
• Ριζοσπάστης 5 & 6 Ιαν. 2019, «Εκατό χρόνια από την ουκρανική εκστρατεία», https://www.rizospastis.gr/story.do?id=10152711.
• Η Εκστρατεία στην Ουκρανία (Κριμαία) https://www.sansimera.gr/articles/382.
• Εκστρατεία της Κριμαίας, el.wikipedia.org.
• «Ο στρατός μας που πήγε στην Κριμαία» /www.efsyn.gr.
• www.imerodromos.gr.