Η καθοριστική αντιπαράθεση µεταξύ των ενόπλων δυνάµεων της ΕΣΣ∆ και του Τρίτου Ράιχ

 

Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1942, κέντρο των στρατιωτικο-πολιτικών γεγονότων του ∆ευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου κατέστη η µάχη του Στάλινγκραντ.

Η µεγαλειώδης µάχη του Στάλινγκραντ

Με ισχυρά κτυπήµατα, τα σοβιετικά μέτωπα της νοτιοδυτικής κατεύθυνσης εξόντωσαν στην περιοχή του Στάλινγκραντ µία από τις πλέον µάχιµες γερµανικές οµάδες στρατευµάτων στο Ανατολικό Μέτωπο. Κατά τη διάρκεια της µάχης ο εχθρός κατέγραψε περίπου 1.500.000 άτοµα νεκρούς, τραυµατίες, αιχµαλώτους και αγνοουµένους. Αυτή η καταστροφή, όπως παραδέχθηκαν οι ίδιοι οι Γερµανοί αξιωµατικοί, «επισκίασε όλες τις πολεµικές τραγωδίες του παρελθόντος».

Το κύριο πολιτικό και στρατιωτικό αποτέλεσµα της µάχης στον Βόλγα ήταν η αλλαγή της ισορροπίας δυνάµεων υπέρ του Κόκκινου Στρατού και η µείωση της στρατιωτικής ισχύος της Βέρµαχτ, γεγονός το οποίο κλόνισε το διεθνές κύρος του Τρίτου Ράιχ και επιδείνωσε τις σχέσεις του µε τους συµµάχους του.

Η µάχη του Κουρσκ αποτέλεσε το κύριο γεγονός της καλοκαιρινής-φθινοπωρινής εκστρατείας του 1943. Το σηµαντικότερο αποτέλεσµά της ήταν η συντριβή, της επιθετικής στρατηγικής της Βέρµαχτ. Τα γερµανικά στρατεύµατα έχασαν 30 μεραρχίες, µεταξύ των οποίων 7 μεραρχίες αρµάτων, πέραν των 500.000 στρατιωτών και αξιωµατικών, 1.500 αρµάτων, 3.000 πυροβόλων και 3.000 αεροσκαφών. Από τότε ο εχθρός περιήλθε σε κατάσταση στρατηγικής άµυνας.

Η διεθνής σηµασία της νίκης στη µάχη του Κουρσκ

Ως αποτέλεσµα της ήττας πολύ σηµαντικών δυνάµεων της Βέρµαχτ στο σοβιετικο-γερµανικό µέτωπο δηµιουργήθηκαν πιο ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων των αµερικανικών και βρετανικών στρατευµάτων στην Ιταλία. Το φασιστικό µπλοκ άρχισε να καταρρέει. Το καθεστώς του Μουσολίνι τελικά κατέρρευσε και η Ιταλία αποχώρησε από τον πόλεµο από το πλευρό της Γερµανίας.

Κάτω από την επίδραση των νικών του Κόκκινου Στρατού πήρε δυνάµεις το κίνηµα αντίστασης στις χώρες που βρίσκονταν υπό την κατοχή των γερµανικών στρατευµάτων. Επίσης, ενισχύθηκε το κύρος της ΕΣΣ∆ ως ηγετικής δύναµης του αντιχιτλερικού συνασπισµού.

Στις αρχές του 1944, στο σοβιετικο-γερµανικό μέτωπο συνέχιζαν να επιχειρούν οι κύριες δυνάµεις του Κόκκινου Στρατού και οι κύριες δυνάµεις της Βέρµαχτ. Εδώ βρίσκονταν 205 γερµανικές μεραρχίες και 45 μεραρχίες των συµµάχων της Γερµανίας.

Μέχρι το καλοκαίρι του 1944, οι κύριες δυνάµεις της Βέρµαχτ (221 μεραρχίες, 4.300.000 άτοµα, 59.000 πυροβόλα και όλµοι, 7.800 άρµατα και αυτοκινούµενα επιθετικά πυροβόλα και 3.200 πολεµικά αεροσκάφη) συνέχιζαν να πολεµούν στην Ανατολή. Σε όλα τα υπόλοιπα θέατρα του πολέµου διατηρούσαν 125 μεραρχίες, εκ των οποίων µόνο οι 41 σχηµατισµοί στρατευµάτων θεωρούνταν ικανοί για µάχη.

Απέναντί τους στο σοβιετικο-γερµανικό μέτωπο αντιπαρατάσσονταν σηµαντικές δυνάµεις του Κόκκινου Στρατού: 6.600.000 άτοµα, 98.100 πυροβόλα και όλµοι, 7.100 άρµατα και αυτοκινούµενα πυροβόλα και 12.900 πολεµικά αεροσκάφη. Τα συντριπτικά κτυπήµατα του Κόκκινου Στρατού επέτρεψαν στους Συµµάχους, σε σχετικά ευνοϊκές συνθήκες, να πραγµατοποιήσουν από τις 6 µέχρι τις 24 Ιουνίου την αποβατική επιχείρηση της Νορµανδίας και να ανοίξουν επιτέλους το δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη.

Η τελική αντεπίθεση των σοβιετικών στρατευµάτων

Πριν την τελική εκστρατεία του 1945, η Βέρµαχτ παρουσιαζόταν πολύ ισχυρή στο Ανατολικό Μέτωπο, αφού διέθετε εδώ 188,5 μεραρχίες. Εδώ ήταν συγκεντρωµένα 3.700.000 άτοµα, 56.200 πυροβόλα και όλµοι, 8.100 άρµατα και αυτοκινούµενα επιθετικά πυροβόλα και 4.100 µαχητικά αεροσκάφη. Απέναντί τους αντιπαρατασσόταν η οµάδα στρατευµάτων του Κόκκινου Στρατού που περιελάµβανε στη δοµή της 6.700.000 άτοµα, 107.300 πυροβόλα και όλµους, 12.100 άρµατα και αυτοκινούµενα πυροβόλα και 14.700 µαχητικά αεροσκάφη.

Η επίθεση των σοβιετικών στρατευµάτων εξαπολύθηκε σε µία ζώνη πλάτους 2.250 χιλιοµέτρων, από τη Βαλτική µέχρι τα Βαλκάνια και σε βάθος µέχρι 800 χιλιόµετρα. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων της Βουδαπέστης, των ποταµών Βιστούλα-Όντερ, της Ανατολικής Πρωσίας, της ∆υτικής Καρπαθίας, της Ανατολικής Ποµερανίας, της Μοραβίας-Οστράβας, της Μπρατισλάβας-Μπρνο, της Βιέννης, του Βερολίνου και της Πράγας ολοκληρώθηκε η απελευθέρωση της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας και των ανατολικών περιοχών της Αυστρίας.

Ο Αµερικανός ιστορικός Σ. Πάτρικ σηµειώνοντας ότι «στη ∆ύση λίγοι είναι ικανοί να αντιληφθούν και να κατανοήσουν την κολοσσιαία κλίµακα του πολέµου στην Ανατολή», επεσήµανε ότι «η Γερµανία έχασε τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο στα πεδία της Ρωσίας και όχι στους φυσικούς φράχτες της Νορµανδίας».

Ο πρώην επιτελάρχης της επιχειρησιακής ηγεσίας της Ανώτατης Στρατιωτικής ∆ιοίκησης της Βέρµαχτ, Στρατηγός – Συνταγµατάρχης Α. Ιγιόντλ, έγραψε ότι πριν το άνοιγµα του δεύτερου μετώπου, του ήταν ήδη σαφές ότι η Γερµανία δεν θα ήταν σε θέση να κερδίσει τον πόλεµο, µε στρατιωτικά µέσα, καθώς «η πρωτοβουλία µεταφέρθηκε πλήρως στους Ρώσους».

 

Στο Ανατολικό Μέτωπο η κύρια δύναµη της Βέρµαχτ

Κατά τη διάρκεια ολόκληρου του πολέµου, το σοβιετικο-γερµανικό (Ανατολικό) Μέτωπο προσέλκυε την κύρια µάζα των στρατευµάτων και του στρατιωτικού εξοπλισµού της Βέρµαχτ, καθώς επίσης και των συµµάχων της. Στα διάφορα στάδιά του, στη ζώνη από τη θάλασσα του Μπάρεντς µέχρι τη Μαύρη Θάλασσα βρίσκονταν ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές από 8 έως 12,8 εκατοµµύρια άνθρωποι, από 84.000 έως 163.000 πυροβόλα και όλµοι, από 5.700 έως 20.000 άρµατα και αυτοκινούµενα πυροβόλα και από 6.500 έως 18.800 αεροσκάφη. Τέτοιου µεγέθους συγκέντρωση στρατιωτικών και στρατιωτικού εξοπλισµού ουδέποτε είχε γνωρίσει προηγουµένως η Παγκόσµια Ιστορία.

Σε κανένα από τα άλλα μέτωπα δεν υπήρχε τόσο έντονος και σκληρός αγώνας. Κατά συνέπεια, στον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο η πορεία και η έκβαση του ένοπλου αγώνα καθορίστηκαν σε µία σκληρή αντιπαράθεση µεταξύ των ενόπλων δυνάµεων της ΕΣΣ∆ και του Τρίτου Ράιχ.

Στα διάφορα στάδια του πολέµου, στο σοβιετικο-γερµανικό μέτωπο είχαν συντριβεί τα ναζιστικά στρατεύµατα των Οµάδων Στρατιών «Βορράς», «Κέντρο», «Νότος», «Ντον», «Βόρεια Ουκρανία», «Νότια Ουκρανία», «Α», «Β» και «Βιστούλας», στα οποία περιλαµβάνονταν δεκάδες στρατιές πεζικού και αρµάτων.

Είχε εξοντωθεί το 73% του στρατιωτικού προσωπικού, σχεδόν το 75% των αρµάτων και των αυτοκινούµενων επιθετικών πυροβόλων, πέραν του 75% της αεροπορίας και το 74% του εχθρικού πυροβολικού. Οι απώλειες των γερµανικών στρατευµάτων σ’ αυτό το Μέτωπο, µόνο σε ανθρώπους, ήταν τέσσερις φορές µεγαλύτερη απ’ ό,τι στο δυτικο-ευρωπαϊκό θέατρο και στο θέατρο της Μεσογείου Θαλάσσης.

Το κύριο στρατηγικό και πολιτικό αποτέλεσµα του αγώνα στο σοβιετικο-γερµανικό μέτωπο ήταν η συντριβή της στρατιωτικής ισχύος της Γερµανίας και των Ευρωπαίων συµµάχων της και η πλήρης αποτυχία των κατακτητικών της σχεδίων.

 

Τα στοιχεία του πίνακα, όπου καταγράφεται η κατανοµή των χερσαίων δυνάµεων (σε υπολογισµένες πλήρεις Μεραρχίες) της Γερµανίας και των Ευρωπαίων συµµάχων της, στα ενεργά Μέτωπα της χρονικής περιόδου 1941-1945, µαρτυρούν ότι µέχρι το καλοκαίρι του 1944 στο Ανατολικό Μέτωπο ευρίσκονταν κατά µέσο όρο 12-20 φορές περισσότερες εχθρικές Μεραρχίες παρά στα άλλα Μέτωπα, όπου επιχειρούσαν τα στρατεύµατα των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας (Βόρειος Αφρική, Ιταλία).

 

Σηµ.: Το άρθρο αποτελεί κατά το πλείστον µέρος της µετάφρασης άρθρου του Β. Β. Αµπατούροφ, που περιλαµβάνεται στην πολύτοµη έκδοση «Η Μεγάλη Νίκη».

* Μεταφραστής της πολύτοµης έκδοσης του Κρατικού Ινστιτούτου ∆ιεθνών Σχέσεων της Μόσχας (Πανεπιστήµιο), υπό τον τίτλο «Η Μεγάλη Νίκη».