Η κρίση στην παιδεία και οι ευθύνες των κυβερνώντων

Της Ελένης Κωνσταντίνου

Τη μεγαλύτερη κρίση που έχει σημειωθεί ποτέ βιώνει η παιδεία στον τόπο μας. Πολλοί είναι ακόμα με την εντύπωση ότι η διαμάχη αφορά αιτήματα μιας “προνομιούχας” ομάδας εργαζομένων, των εκπαιδευτικών. Στην πραγματικότητα, διαφάνηκε από νωρίς ότι η αντιπαράθεση, όπως και σε άλλους ζωτικούς τομείς, ξεκινά από τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη της κυβέρνησης για συρρίκνωση του κράτους και του δημόσιου τομέα σε όλα τα επίπεδα, όποιες επιπτώσεις κι αν έχει αυτό για το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας.

Δεν είναι τυχαία που πολλοί θυμήθηκαν αυτές τις μέρες, δηλώσεις του προέδρου του ΔΗΣΥ από το 2016, με τις οποίες καλούσε το κράτος «να στηρίξει την ιδιωτική παιδεία και να παρέχει κίνητρα προς τους γονείς να την επιλέγουν, ώστε να ανεβάζουμε την ποιότητα της παρεχόμενης παιδείας για τα παιδιά μας».

Ο «εξορθολογισμός» δήθεν των εξόδων του Υπουργείου Παιδείας συνεπάγεται μείωση του χρόνου που παρέχεται για στήριξη των παιδιών, για επικοινωνία με τους γονείς, για επιμόρφωση, για θέατρο, μουσική και άλλες δημιουργικές δραστηριότητες – για «χορωδίες τζαι θεατράκια» σύμφωνα με τον Υπουργό… της Παιδείας και του Πολιτισμού.

Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει βεβαίως να εξελίσσονται και να συμβαδίζουν με τις ανάγκες της ζωής.  Όμως, κάθε εκπαιδευτική πολιτική δεν είναι μακριά από πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές. Και αυτές δεν είναι ουδέτερες.

Τα σχολεία ανοίγουν αύριο αλλά τα προβλήματα παραμένουν. Ας θυμηθούμε όμως πώς ξεκίνησε η κρίση και τα στάδια από τα οποία πέρασε. Μια ματιά στη διαδρομή αυτή αναδεικνύει και τη μεγάλη ευθύνη των κυβερνώντων, ιδιαίτερα του Υπουργού Παιδείας, για το μπάχαλο που έχει δημιουργηθεί.

Από την ασφάλεια στα σχολεία στον “εξορθολογισμό”

* Ο άδικος χαμός ενός 10χρονου παιδιού, τον περασμένο Μάιο, μετά από χτύπημα στην αυλή του σχολείου του, άνοιξε τη δημόσια συζήτηση για το ζήτημα της ασφάλειας μέσα στα σχολεία.

Στην προσπάθεια του Υπουργού Παιδείας να φορτώσει τις ευθύνες στους εκπαιδευτικούς, κατηγορώντας τους ότι δεν διακατέχονται από αίσθημα επαγγελματικής ευθύνης (την ώρα μάλιστα που μας ανέλυε γιατί δεν θεωρεί επικίνδυνο το πρέμιξ ούτε αναγκαίο το ταρτάν στις σχολικές αυλές), απάντησε η ΠΟΕΔ, ζητώντας από το Υπουργείο κατευθυντήριες γραμμές σε ό,τι αφορά θέματα ασφάλειας παιδιών και εκπαιδευτικών μέσα στα σχολεία. Θύμιζε μάλιστα ότι στο παρελθόν είχε επανειλημμένα απευθυνθεί με επιστολές της στο Υπουργείο κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου γύρω από τα θέματα ασφάλειας.

* Στη συνέχεια, η επιλεκτική διαρροή προσωπικών φακέλων και οι δηλώσεις του κ. Χαμπιαούρη πως «υπάρχουν εκπαιδευτικοί με ψυχολογικά προβλήματα», οδήγησαν στα άκρα τις σχέσεις εκπαιδευτικών με τον Υπουργό Παιδείας.

Το επόμενο διάστημα, συντηρήθηκε από πλευράς Υπουργείου Παιδείας αυτή η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, με την ΠΟΕΔ να σηκώνει το γάντι καλώντας το Υπουργείο να κάνει τη δουλειά του και αν υπάρχουν ανεπαρκείς εκπαιδευτικοί να τους απομακρύνει από τις σχολικές αίθουσες πριν την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς.

Στο κακό κλίμα συνέβαλαν τόσο οι οργανωμένοι γονείς, οι οποίοι επίσης είχαν κάνει λόγο για ανεπαρκείς εκπαιδευτικούς, αλλά και οι περιβόητες από αέρα τοποθετήσεις του βουλευτή του ΔΗΣΥ Ευθύμιου Δίπλαρου. Η δήλωση του Προέδρου της Δημοκρατίας (στις 23/5, σε εκδήλωση του ΚΕΒΕ!) ότι οι συνδικαλιστές «προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα μέγα θέμα, ότι δεν υπάρχει σ’ αυτόν τον τόπο είτε ασφάλεια στα σχολεία, είτε οι απαραίτητες υποδομές κτλ» έριξε κι άλλο λάδι στη φωτιά.

* Στις 2 Ιουλίου οι ηγεσίες ΟΕΛΜΕΚ, ΠΟΕΔ και ΟΛΤΕΚ αποδέχονται πρόταση του Υπουργού Παιδείας για συνάντηση, κατά την οποία ανέμεναν να συζητηθεί το θέμα της στελέχωσης και της ετοιμότητας των σχολείων πριν τη νέα σχολική χρονιά. Αντ’ αυτού, τους ανακοινώθηκε η πρόθεση του Υπουργείου Παιδείας να προχωρήσει στον “εξορθολογισμό” της αξιοποίησης του εκπαιδευτικού προσωπικού.

Ένας «εξορθολογισμός» που στοχεύει στην εξοικονόμηση 5 εκ. ευρώ, την ώρα που μόνο το ξεπούλημα του Συνεργατισμού φόρτωσε στο λαό 8 δις ευρώ.

Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτό προκάλεσε την αποχώρηση των εκπαιδευτικών οργανώσεων από τη συνάντηση, καταγγέλλοντας τον Υπουργό για «καταστρατήγηση του για δεκαετίες θεσμοθετημένου και συνταγματικά ρυθμισμένου θεσμικού διαλόγου» και για προτάσεις που στερούνται σοβαρής και επιστημονικής τεκμηρίωσης.

Ο αυταρχισμός του Υπουργού και η πρώτη μεγάλη κινητοποίηση των εκπαιδευτικών

* Παρά τις αντιδράσεις, στις 4 Ιουλίου το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε τα προτεινόμενα μέτρα για την απασχόληση των εκπαιδευτικών. «Το μήνυμα της κυβέρνησης προς τους εκπαιδευτικούς μας είναι ότι τους θέλουμε στην έδρα», είχε πει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, παραδεχόμενος όμως ότι, ταυτόχρονα, στόχος είναι να περιοριστούν οι «μεγάλες σπατάλες» που επιβαρύνουν τη λειτουργικότητα του σχολείου.

Τα μέτρα, τα οποία βαφτίστηκαν «εξορθολογιστικά», αφορούσαν την κατάργηση της απαλλαγής από τον διδακτικό χρόνο για το θεσμό του υπεύθυνου τμήματος, για προετοιμασία εκδηλώσεων, για διευκολύνσεις στους αξιωματούχους των εκπαιδευτικών οργανώσεων, λόγω ετών υπηρεσίας κλπ. Την ίδια ώρα βέβαια, τίποτα δεν αποφασίστηκε για τους 308 εκπαιδευτικούς που είναι με απόσπαση σε διάφορες υπηρεσίες (περιλαμβανομένου του Προεδρικού) και οι οποίοι δεν διδάσκουν στα σχολεία.

* Παρά τις εκκλήσεις των εκπαιδευτικών για διάλογο, ο Υπουργός Παιδείας επιμένει στις θέσεις του. Παραμονές της κινητοποίησης των εκπαιδευτικών, καλεί τους εκπαιδευτικούς σε διάλογο, στο πλαίσιο όμως πάντα της κατεύθυνσης που δόθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο. Και αν κάποιοι είχαν ακόμα ψευδαισθήσεις για την ετοιμότητα της κυβέρνησης να μπει σε διάλογο, η αναπληρώτρια κυβερνητική εκπρόσωπος, Κλέλια Βασιλείου, ξεκαθάριζε την ίδια μέρα ότι η κυβέρνηση επιμένει στην εξοικονόμηση κονδυλίων μέσω του «εξορθολογισμού» των δαπανών.

* Στις 13 Ιουλίου, χιλιάδες εκπαιδευτικοί πορεύονται προς το Υπουργείο Παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις κλειστές πόρτες του Υπουργείου και την έντονη παρουσία αστυνομικών, ενώ δεν τους επετράπη καν η επίδοση υπομνήματος.

«Διάλογος» και διάλογος

* Στη συνέχεια, ανέλαβε δράση ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και σε σύσκεψη που έγινε στο Προεδρικό στις 27 Ιουλίου συμφωνήθηκε η έναρξη ενός εντατικού διαλόγου, τον οποίο όμως, όπως διαφάνηκε πολύ γρήγορα, κάθε πλευρά αντιλαμβανόταν διαφορετικά.

Στο διάλογο που ακολούθησε, οι εκπαιδευτικές οργανώσεις τοποθετήθηκαν με κοινή επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας, στις 3 Αυγούστου, καταθέτοντας τις εισηγήσεις κάθε οργάνωσης για την αντιμετώπιση της κρίσης στο χώρο της παιδείας. Στις 8 Αυγούστου σήμανε και επίσημα η λήξη των όποιων προσπαθειών αφού καμία από τις εισηγήσεις-αντιπροτάσεις των εκπαιδευτικών οργανώσεων ΟΕΛΜΕΚ, ΟΛΤΕΚ και ΠΟΕΔ δεν έγινε στην ουσία αποδεκτή από τον κ. Χαμπιαούρη.

* Ο Υπουργός επανήλθε, παρά την κατάρρευση του διαλόγου, με ένα πολυσέλιδο υπόμνημα, το οποίο, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, είχε στόχο να παρουσιάσει μια πλασματική και σαφώς αρνητική εικόνα για τους εκπαιδευτικούς, στο πλαίσιο της εκστρατείας στοχοποίησης και απαξίωσής τους που επιχειρείται από το Υπουργείο.

Αναληθή και παραπλανητικά στοιχεία

Σύμφωνα με τις εκπαιδευτικές οργανώσεις, στην προσπάθειά του το Υπουργείο Παιδείας να αποποιηθεί τις ευθύνες του για τις όποιες δυσλειτουργίες του εκπαιδευτικού συστήματος, καταφεύγει σε παραπλανητικά στοιχεία και αντιεπιστημονικές συγκρίσεις. Αναφέροντας ως παραδείγματα αυτής της προσέγγισης:

α. Δαπάνες εκπαίδευσης ως ποσοστό του ΑΕΠ

Το ΥΠΠ στο έγγραφό του δίνει αλληλοσυγκρουόμενα στοιχεία για τις δαπάνες στην εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ. Αλλού μιλά για 6,4% του ΑΕΠ (στοιχεία 2015) και αλλού για 5,7% του ΑΕΠ (στοιχεία 2016). Ουσιαστικά αποσιωπά τη ραγδαία πτώση των δημόσιων δαπανών στην εκπαίδευση.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με έκθεση του 2017 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καταγράφεται μια πτώση από το 6,5% το 2013 στο 5,7% το 2016 (το 2017 ήταν μόλις 5,18% του ΑΕΠ).

β. Αναλογία μαθητών ανά τμήμα διδασκαλίας

Με βάση το έγγραφο του ΥΠΠ η αναλογία των μαθητών ανά τμήμα στην Κύπρο είναι για το Γυμνάσιο/Λύκειο 15 μαθητές, ενώ ο μέσος όρος στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (22 χώρες) είναι 21 μαθητές.

Η Ετήσια Έκθεση όμως του ΥΠΠ για το 2016 παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα. Ο μέσος όρος των μαθητών ανά τμήμα για τη σχολική χρονιά 2015-16 στο Γυμνάσιο είναι 22,13 μαθητές και στο Λύκειο 20,71 μαθητές. Παρόμοια είναι η εικόνα και τα προηγούμενα χρόνια.

γ. Διάρκεια σχολικής χρονιάς σε εβδομάδες

Το ΥΠΠ χρησιμοποίησε στοιχεία από την έκδοση του ΟΟΣΑ, Education at a Glance 2017, αλλά στη συγκεκριμένη έκδοση δεν υπάρχουν στοιχεία για την Κύπρο! Στις αλχημείες του ΥΠΠ, οι εργάσιμες εβδομάδες στην Κύπρο για την Προδημοτική / Δημοτική Εκπαίδευση παρουσιάζονται να είναι 36 και για το Γυμνάσιο / Λύκειο 35.

Στην πραγματικότητα, ο αριθμός των εργάσιμων εβδομάδων των εκπαιδευτικών στην Κύπρο είναι 39 για τη Μέση Εκπαίδευση και 38 για τη Δημοτική Εκπαίδευση (για τη μεν Δημοτική Εκπαίδευση ο αριθμός αυτός ταυτίζεται με τον μέσο όρο της EE και του ΟΟΣΑ, ενώ για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση οι εργάσιμες εβδομάδες στην Κύπρο είναι περισσότερες).

δ. Εξωδιδακτικές δραστηριότητες των εκπαιδευτικών

Το ΥΠΠ αποφεύγει να παραθέσει στοιχεία και δεδομένα που παρουσιάζουν μια διαφορετική εικόνα από εκείνη που θέλει να διαμορφώσει.

Ενδεικτικά, πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ, που παρουσιάζει τον αριθμό ωρών που αφιερώνουν οι εκπαιδευτικοί σε εξωδιδακτικές δραστηριότητες, δείχνει ότι οι Κύπριοι εκπαιδευτικοί βρίσκονται στην 8η θέση από τις 35 χώρες που κάλυψε η έρευνα, ως προς τις ώρες που αφιερώνουν σε εξωδιδακτικές δραστηριότητες ανά εβδομάδα.

ε. Τα κακά αποτελέσματα

Το ΥΠΠ καταφεύγει στο λαϊκισμό με το επιχείρημα ότι η Κύπρος έχει «υψηλές δαπάνες στην εκπαίδευση» και «κακά αποτελέσματα». Η αξία και η ποιότητα ενός εκπαιδευτικού συστήματος δεν κρίνεται μόνο από το αποτέλεσμα σε διεθνείς εξετάσεις, αλλά, ακόμη και αν σταθούμε μόνο σε αυτό, τότε η ευθύνη βαρύνει πρώτιστα το Υπουργείο Παιδείας, αφού το κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένα από τα πιο συγκεντρωτικά συστήματα στην Ευρώπη και όλες οι λειτουργίες του καθορίζονται και ελέγχονται από το κέντρο, δηλαδή το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, με άμεση εμπλοκή του ίδιου του Υπουργού Παιδείας.

Με δέλεαρ τις προσαυξήσεις προσπαθεί να βρει διέξοδο ο Πρόεδρος

* Ο Αύγουστος ήταν καυτός. Σε μια νέα παρέμβασή του, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στις 23 Αυγούστου, παρέδωσε στις εκπαιδευτικές οργανώσεις, σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο, ένα καινούργιο πακέτο προτάσεων, το οποίο όμως, αντί να αγγίξει τα σοβαρά θέματα που είναι το αντικείμενο διαφωνίας, περιορίστηκε στο διαμοιρασμό χρημάτων και προσαυξήσεων… που δεν ήταν καν ανάμεσα στα αιτήματα των εκπαιδευτικών οργανώσεων! Δεν είναι τυχαίο που από πολλούς αυτές οι προτάσεις ερμηνεύθηκαν ως μια ακόμα προσπάθεια εξευτελισμού των εκπαιδευτικών.

* Τα τρία Κεντρικά Διοικητικά Συμβούλια των εκπαιδευτικών οργανώσεων ΟΕΛΜΕΚ, ΠΟΕΔ, ΟΛΤΕΚ ανακοίνωσαν την ομόφωνη απόρριψη της πρότασης Αναστασιάδη, ανακοινώνοντας ταυτόχρονα τη μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας προς το Προεδρικό στις 28 Αυγούστου, ενώ μελετούν και άλλα μέτρα αντίδρασης. Απειλές κατά των εκπαιδευτικών εξαπέλυσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος σε μια προσπάθεια να ανακόψει το κύμα αντίδρασης.

* Λίγες μέρες αργότερα και ενόψει της προγραμματισμένης μεγάλης πορείας των εκπαιδευτικών, η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Εργασίας αναλαμβάνει προσπάθεια για να ξεκινήσει ομαλά η νέα σχολική χρονιά και να δοθεί χώρος και χρόνος για διάλογο μέσω της ΜΕΠΕΥ. Σημειώνεται ότι η πλειοψηφία των μελών της Επιτροπής Παιδείας το τελευταίο διάστημα ζητούσε επιτακτικά τη σύγκλησή της, ωστόσο δεν υπήρξε ανταπόκριση από τον πρόεδρό της, βουλευτή του ΔΗΣΥ, Κυριάκο Χατζηγιάννη, μέχρι που ανακοινώθηκε η συνεδρία της Επιτροπής Εργασίας. Όπως διαφάνηκε κατά τη συνεδρία, κυβέρνηση και κυβερνών κόμμα ΔΗΣΥ επέλεξαν να συντηρήσουν την κρίση.

* Με το σύνθημα “Κάτω τα χέρια απ’ την Παιδεία”, χιλιάδες εκπαιδευτικοί της μέσης και της δημοτικής εκπαίδευσης πραγματοποίησαν, την Τρίτη 28 Αυγούστου, διαδήλωση διαμαρτυρίας έξω από το Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία. Στην πορεία πήραν μέρος και εκπρόσωποι άλλων οργανώσεων για να εκφράσουν την υποστήριξή τους στους εκπαιδευτικούς. Η εκδήλωση ήταν μια από τις μαζικότερες κινητοποιήσεις των τελευταίων χρόνων στην Κύπρο.

Στον απόηχο της μεγάλης κινητοποίησης «ξύπνησαν» ΔΗΣΥ-κυβέρνηση

* Η μεγαλειώδης πορεία διαμαρτυρίας των εκπαιδευτικών ανησύχησε φαίνεται την κυβερνητική πλευρά. Μία μέρα μετά την πορεία ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου, αφού έδωσε συγχαρητήρια στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για την προσωπική του εμπλοκή στο ζήτημα, ζήτησε να επανέλθει στο τραπέζι η πρόταση του Προέδρου της 23ης Αυγούστου!

* Τη σκυτάλη πήρε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος έδωσε στη δημοσιότητα «νέα» πρόταση – στην ουσία επανέλαβε τις προτάσεις της 23ης Αυγούστου. Καταθέτοντας την πρόταση, ο Πρόεδρος επανέλαβε ότι η παιδεία και η εκπαιδευτική πολιτική είναι ευθύνη της εκάστοτε κυβέρνησης και ότι ο διάλογος για οριστικό εξορθολογισμό, όχι μόνο του διδακτικού χρόνου, αλλά και των όσων είχαν συζητηθεί στη σύσκεψη της 27ης Ιουλίου και καταγραφεί στη σύσκεψη της 23ης Αυγούστου, θα γίνει «πάντα με βάση τις εκθέσεις του Γενικού Ελεγκτή, τη μελέτη του διεθνούς οίκου εμπειρογνωμόνων, καθώς και εισηγήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΟΟΣΑ και άλλων διεθνών οργανισμών».

* Οι εκπαιδευτικές οργανώσεις ΟΕΛΜΕΚ, ΟΛΤΕΚ και ΠΟΕΔ μετά από συνεδρίες των ΚΔΣ τους αποφάσισαν την απόρριψη της πρότασης του προέδρου του ΔΗΣΥ, Αβέρωφ Νεοφύτου, καθώς είναι η ίδια με αυτή του Προέδρου της Δημοκρατίας της 23ης Αυγούστου, για την οποία και προϋπάρχει απόφαση απόρριψής της.

Οι πρωτοβουλίες της αντιπολίτευσης

* Παράλληλα, κοινή πρόταση που αποσκοπεί στην επαναφορά της ομαλότητας στη δημόσια παιδεία κατέθεσαν τα κόμματα ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Αλληλεγγύη και Οικολόγοι, κατά τη συνεδρία των Κοινοβουλευτικών Επιτροπών Παιδείας και Εργασίας στις 29 Αυγούστου. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης προτείνουν:

1. Αναστολή εφαρμογής της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου σε σχέση με τον εξορθολογισμό της εκπαίδευσης.
2. Αναστολή εφαρμογής των όποιων απεργιακών ή άλλων μέτρων που αποφασίστηκαν από τις εκπαιδευτικές οργανώσεις.
3. Ομαλή έναρξη και λειτουργία των σχολείων καθ’ όλη τη σχολική χρονιά 2018-2019.
4. Καταρτισμό από το Υπουργείο Παιδείας και τις εκπαιδευτικές οργανώσεις πλήρους καταλόγου όλων των πτυχών εξορθολογισμού της εκπαίδευσης.
5. Έναρξη διαλόγου για επίλυση με τη σειρά προτεραιότητας όλων των πτυχών του καταλόγου και εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου και συμφωνημένου πλαισίου από τη σχολική χρονιά 2019-2020.

* Παρά το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικές οργανώσεις φάνηκαν να αποδέχονται την πρόταση, αφού όπως επεσήμαναν πολλάκις δεν είναι αυτοσκοπός η λήψη οποιωνδήποτε μέτρων αλλά σκοπός είναι η διάσωση του δημόσιου σχολείου, ο κ. Χαμπιαούρης δεν την έκανε αποδεκτή, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι θα δημιουργηθεί πρόβλημα στη στελέχωση των σχολείων.

* Χθες, είχαν συνάντηση για συζήτηση των μέχρι στιγμής δεδομένων αλλά και για συντονισμό των επόμενων βημάτων τους οι εκπαιδευτικές οργανώσεις ΟΕΛΜΕΚ και ΟΛΤΕΚ.

Ανοίγουν αύριο Δευτέρα τα σχολεία, αναμένοντας σε μια βδομάδα τους μαθητές, χωρίς όμως να φαίνεται στον ορίζοντα λύση στην κρίση που παρέλυσε την παιδεία.