Η Λεμεσός έγραψε τη δική της σελίδα στην αντίσταση

Τον σημαντικό ρόλο που είχε η πόλη ενάντια στο πραξικόπημα περιγράφουν άνθρωποι που βρέθηκαν εκείνες τις μέρες στα βασικά σημεία των μαχών

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Τότε ήταν άνθρωποι νέοι που είχαν ολοκληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία και απλοί πολίτες πια, είχαν τραβήξει ο καθένας το δρόµο της δικής του βιοπάλης. Όταν όµως εκείνο το πρωί της 15ης Ιουλίου του 1974 η εγκληµατική δράση της ΕΟΚΑ Β’ κορυφώθηκε µε το πραξικόπηµα, εκείνοι οι νέοι και γενικότερα ο κόσµος της Λεµεσού, αριστεροί και άλλοι δηµοκράτες, έτρεξαν να αντισταθούν υπερασπιζόµενοι τη νοµιµότητα και τη δηµοκρατία.

Ο Αστυνοµικός Σταθµός Αγίου Νικολάου, το Εφτάπατο και η ευρύτερη συνοικία, ο Κεντρικός Αστυνοµικός Σταθµός και η γύρω περιοχή, η συνοικία του Αγίου Ιωάννη µε επίκεντρο τον τοπικό Αστυνοµικό Σταθµό, υπήρξαν τις µέρες εκείνες τα βασικά σηµεία των µαχών που δόθηκαν κατά των πραξικοπηµατιών. Η συνοικία του Αγίου Νικολάου, που ήταν ανέκαθεν δηµοκρατική, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντίσταση κατά των πραξικοπηµατιών.

«Με την εκδήλωση του πραξικοπήµατος µάς ειδοποίησαν να παρουσιαστούµε στον Αστυνοµικό Σταθµό Αγίου Νικολάου και φτάνοντας εκεί, ανεβήκαµε στο απέναντι κτίριο, ενώ αντιστασιακοί υπήρχαν και στο Εφτάπατο…» θυµάται ο Αντρέας Στυλιανού. «∆εχόµασταν πυρά από τους πραξικοπηµατίες από πολύ κοντά, το ξενοδοχείο “Κούριο”»… Όταν πήραν διαταγή να πάνε σε άλλες περιοχές, συναντούσαν παντού πάνοπλες οµάδες πραξικοπηµατιών που πυροβολούσαν αδιάκριτα.

Ο Αντρέας Στυλιανού κατευθύνθηκε προς την Επταγώνια, αλλά την επόµενη µέρα, επιστρέφοντας στον Αϊ-Νικόλα, ανακόπηκε και συνελήφθηκε από πραξικοπηµατίες. Στα Πολεµίδια µαζί µε άλλους αντιστασιακούς τούς είχαν βάλει στη γραµµή και απέναντί τους στηµένο ένα µπρεν. «Ήθελαν να µας αποσπάσουν πληροφορίες… Κυρίως αναζητούσαν οπλισµό και καθώς δεν άκουγαν αυτά που ήθελαν, όπλιζαν και έδειχναν αποφασισµένοι να µας εκτελέσουν». Γλίτωσαν όταν έγινε γνωστό ότι οι Τούρκοι βρίσκονται έξω από την Κερύνεια.

Σκληρές µάχες στην Κεντρική, 4η Ανωτέρα και Αϊ-Γιάννη

Από τις πρώτες ώρες του πραξικοπήµατος, οι οµάδες της ΕΟΚΑ Β’ είχαν καταλάβει την Τεχνική Σχολή µε απώτερο στόχο να περάσουν στο χέρι την απέναντι Αστυνοµική ∆ιεύθυνση. «Είχα µια καλή οµάδα και την ηµέρα του πραξικοπήµατος ξεκινήσαµε από τον Κάψαλο για την Κεντρική Αστυνοµία, όπου ήδη είχε ξεκινήσει η µάχη µε την 4η Ανωτέρα που ήταν δίπλα…» θυµάται ο Τάσος Σάββα. Στις µάχες που δόθηκαν υπήρξαν πολλοί σκοτωµένοι και τραυµατίες, ώσπου έγινε κατορθωτό να περάσει η Ανωτέρα στον έλεγχο των αντιστασιακών. «Κι όταν ο Ηλίας Κυριακίδης πήρε το µήνυµα ότι ο Μακάριος ήταν ζωντανός και µίλησε µαζί του, το ηθικό αναπτερώθηκε ακόµα περισσότερο… Ο κόσµος άρχισε να κατεβαίνει στους δρόµους της Λεµεσού και να διαδηλώνει τη χαρά του, αν και οµάδες πραξικοπηµατιών που βρίσκονταν σε διάφορα κτίρια δεν δίσταζαν να πυροβολούν ακόµα και άοπλους πολίτες…»

Ο Τάσος Σάββα δεν µπορεί όµως να ξεχάσει και την ηµέρα που συνελήφθηκε και βρέθηκε κρατούµενος στον Κεντρικό Αστυνοµικό Σταθµό που είχε καταληφθεί από τους πραξικοπηµατίες. Οι πραξικοπηµατίες είχαν ξηλώσει και συλλάβει τους νόµιµους αξιωµατικούς και µοιράστηκαν µεταξύ τους αστέρες. ∆ιευθυντής είχε αναλάβει ο Χρύσανθος Αναστασιάδης. Οι αντιστασιακοί κρατούµενοι που πέρασαν από εκεί έφαγαν το ξύλο της χρονιάς τους. Το ίδιο γινόταν και στις Κεντρικές Φυλακές.

Με την εκδήλωση του πραξικοπήµατος, ο Πάµπος Ψαράς µε την οµάδα του έπιασαν διάφορα πόστα γύρω από τον Αστυνοµικό Σταθµό Αγίου Ιωάννη. «Από την ταράτσα της Ε’ Αστικής µάς έριχναν οι ΕΟΚΑβητατζήδες και κάποιοι στρατιώτες που είχαν µαζί τους έστησαν πολυβόλο και το γύρισαν εναντίον µας, οπότε κι εµείς αποφασίσαµε ότι πρέπει να καταλάβουµε τα σχολεία…» Έγιναν και εκεί µάχες µε τραυµατισµούς, αλλά οι αντιστασιακοί κατάφεραν να συλλάβουν αρκετούς πραξικοπηµατίες. Στο µεταξύ, είχαν τελειώσει τα πυροµαχικά κι όταν η Κεντρική Αστυνοµία είχε καταληφθεί από τους πραξικοπηµατίες, τους ζητήθηκε να παραδώσουν τα όπλα τους. «Πήγα και παρέδωσα ένα κυνηγετικό, αλλά αυτοί µου ζητούσαν αυτόµατα και χειροβοµβίδες κι όταν τους είπα ότι δεν υπήρχαν, µε έβαλαν στα κελιά µαζί µε άλλους δικούς µας και µετά µε λεωφορεία µάς µετέφεραν στις Κεντρικές Φυλακές… Έξι-έξι στα κελιά και συνέχεια ανακρίσεις για να πούµε πού είχαµε όπλα. Έγινε η εισβολή κι αυτοί έψαχναν ακόµα οπλισµό…»

Η φρίκη του ξεκληρίσµατος της Τόχνης

Ανασκαλίζοντας τις µνήµες από εκείνες τις τραγικές µέρες, ο Τάσος Σάββα στέκεται για λίγο σε ένα από τα µεγαλύτερα εγκλήµατα που διαπράχθηκαν σε βάρος αθώων ανθρώπων. Βρισκόταν σε στρατόπεδο στην Παλώδια, όπου είχε κληθεί για να προσφέρει υπηρεσίες, αφού ήδη είχε γίνει η τουρκική εισβολή. «Μου είπαν µια µέρα ότι “απόψε έχεις µια αποστολή”. ∆εν µου είπαν τι ακριβώς… Εκείνη τη νύκτα είχε και φεγγάρι κι όταν έφτασαν κοντά µας κάποια φορτηγά, το θέαµα που αντίκρισα µε έκανε να παγώσω… Αντιλήφθηκα ότι τα φορτηγά ήταν γεµάτα πτώµατα, ήταν τα γυναικόπαιδα που σκότωσαν οι πραξικοπηµατίες στην Τόχνη… Είχαν εξολοθρεύσει ολόκληρο χωριό  και πέρασαν τα πτώµατα από την Παλώδια πηγαίνοντας για την εξαφάνισή τους… Αρνήθηκα να συµµετάσχω σ’ αυτή την εγκληµατική αποστολή, όµως εκείνη η φρικτή εικόνα δεν µπορεί να φύγει από το µυαλό µου».

Οι γυναίκες στην αντίσταση του Αγίου Νικολάου

Από τις σκληρές μάχες που έγιναν στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, ο Τάκης Εμμανουήλ κάνει αναφορά στον τραυματισμό του νεαρού φοιτητή Αντρέα Μιχαηλίδη, ο οποίος είχε έρθει για διακοπές στην Κύπρο και βρέθηκε να μάχεται κι αυτός κατά των πραξι­κοπηματιών από το Εφτάπατο. «Τραυ­ματίστηκε στο λαιμό και τον άρπαξαν και τον πέταξαν στο βούναρο με τους πεθαμένους στο νοσοκομείο… Τον είδε όμως η νύφη μου που ήταν σίστερ και κατάλαβε ότι ήταν ζωντανός και τη νύχτα ετραβήσαν τον και εβγάλαν τον έξω, έτσι γλίτωσε τότε…»

Αναφέρεται όμως και στον υπεύ­θυνο, τότε, του Αστυνομικού Σταθμού Αγίου Νικολάου, που ήταν ο Νίκος ο Μασκοφόρος, ο οποίος «όταν οι πραξι­κοπηματίες ζήτησαν να παραδώσει το σταθμό, τους απάντησε “κοπιάστε να τον πάρετε” και δεν τολμούσαν να έρ­θουν, γι’ αυτό και κρατήθηκε τόσες μέ­ρες η αντίσταση, μέχρι που δεν υπήρ­χαν πυρομαχικά…»

Αν και κατάφεραν τελικά οι πρα­ξικοπηματίες να περάσουν στα χέρια τους το σταθμό, ωστόσο η αντίσταση του κόσμου στον Άγιο Νικόλαο συνε­χιζόταν με διάφορους τρόπους και μά­λιστα με τη συμμετοχή και γυναικών… «Θυμούμαι κάποια γυναίκα, που ήταν και γεροδεμένη, άρπαξε από το λαιμό δύο πραξικοπηματίες και τους χτύπησε τα κεφάλια τους, ενώ μια άλλη άρπαξε από άλλον το αυτόματο που κρατούσε… Όταν αυτοί οι κύριοι τα χρειάστηκαν, αφού δεν τους έπαιρνε να πυροβολή­σουν τα γυναικόπαιδα, μπήκαν στα αυ­τοκίνητά τους και έφυγαν. Από εκείνη την ημέρα όπου πήγαιναν τους έκαναν επίθεση οι γυναίκες…»