Η λογική της Εθνοκάθαρσης στον πολιτικό λόγο του Υπουργού Εσωτερικών

Του Χρίστου Χατζηιωάννου*

Ο Υπουργός Εσωτερικών σε άρθρο του σε ένθετο του Φιλελευθέρου (27 Δεκεμβρίου 2020), αναφέρεται σε «προσφυγικό κόσμο», εννοώντας αποκλειστικά τους Ελληνοκυπρίους πρόσφυγες. Πρόκειται όντως για κοινότυπη χρήση όπου «προσφυγικός κόσμος» αναφέρεται αποκλειστικά στους Ελληνοκύπριους. Όμως δεν είναι ουδέτερη ή αθώα χρήση του πολιτικού λόγου. Τι σημαίνει όταν «ο προσφυγικός κόσμος» εννοεί αποκλειστικά Ελληνοκύπριους εκτοπισθέντες; Σημαίνει ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι που είναι πρόσφυγες και είναι ήδη εδώ και ζουν και αρκετοί εργάζονται κιόλας στην χώρα μας, στην επικράτεια του Υπουργείου Εσωτερικών, αποκλείονται από τον «κόσμο». Είναι σοβαρό όταν αυτός που εφαρμόζει αυτή την Λογική είναι ο Υπουργός Εσωτερικών, ο πολιτικός προϊστάμενος της Υπηρεσίας Ασύλου που παρέχει καθεστώς ασύλου και ο πολιτικός προϊστάμενος διυπουργικής επιτροπής για την ένταξη μεταναστών και προσφύγων. Και το κάνει σε κείμενο όπου εξαγγέλλει πολιτική.

Το ενθύμημα του καθόλου αθώου γλωσσικού ολισθήματος είναι ότι, από την σκοπιά της Υπουργικής προοπτικής οι μη-Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες εμπίπτουν έξω από τον κόσμο – δεν υπάρχουν σε αυτό τον κόσμο. Για το πολιτικό υποκείμενο που ορίζει την προσφυγική πολιτική του κράτους, αυτοί οι άνθρωποι υπάγονται στον υπό-κοσμο, όντας υπ-άνθρωποι. (Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι δεν κατηγοροποιούνται κατανάγκην ως υπό-κοσμος, ως υπ-άνθρωποι, αλλά ως να ανήκουν στον «εξώ-κοσμο» —κάτι  τέτοιο όμως δεν ισχύει, διότι αυτοί οι άνθρωποι είναι ήδη εντός της επικράτειας, εντός του κόσμου της Κύπρου. Οπότε είναι ήδη εδώ. Συναφώς, παραμένουν κάτω από το πεδίο του ηθικοπολιτικού ραντάρ, τα μέτρα του οποίου στοχεύουν «πιο πάνω», σε αυτό που ορίζεται ως μετρήσιμος κόσμος).

Αυτή ακριβώς η χρήση των όρων αποτελεί γλαφυρό παράδειγμα θεσμικού ρατσισμού. Και ακόμα χειρότερα. Ακολουθώντας τη σκέψη της πολιτικής φιλοσόφου Χάνα Άρεντ: όπου η έννοια του «κόσμου» χρησιμοποιείται επιλεκτικά έτσι ώστε να αφορά μόνον κάποιους ανθρώπους και εξαιρώντας άλλους που είναι εξίσου εδώ, έχει ήδη λειτουργήσει η Λογική της Γενοκτονίας σε πρωτόλεια μορφή. Η εξαίρεση ανθρώπων βασίζεται σε εθνοκαθαρτική λογική που έχει ήδη ενεργοποιηθεί σε επίπεδο συμβολισμών (γλώσσας). Είναι η λογική που επιλέγει ποιος μετράει ως μέρος του «κόσμου» και ποιος όχι. Και λειτουργεί και στο επίπεδο του φαντασιακού, εκφράζοντας την επιθυμία να γίνει επιτέλους αυτό που συμβολίζεται, πραγματικότητα.

Δεν έχει σημασία αν ο Υπουργός Εσωτερικών χρησιμοποιεί εδώ την έννοια του «προσφυγικού κόσμου» ως υποκατηγορία του «Κύπριοι πολίτες», που είναι το θέμα του άρθρου του. Ο τίτλος του άρθρου του είναι «Η κρίση της πανδημίας επιβάλλει πολιτικές που θα στηρίζουν τον πολίτη», και υπότιτλος «Στόχος η οικοδόμηση μίας καλύτερης και πιο ανθεκτικής κοινωνίας». Στο όνομα μιας επιβεβλημένης στήριξης των πολιτών (αλλά -προσέξτε- όχι και των «μη-πολιτών»), και στο όνομα μιας πιο «ανθεκτικής κοινωνίας», ο Υπουργός γρήγορα και αποτελεσματικά προχωρεί σε εννοιακή κάθαρση—σε περιχάραξη των εννοιών έτσι ώστε αυτές να αφορούν μόνο Ελληνοκύπριους, και να εξαιρούν ξένους. Από τη διαδικασία οικοδόμησης «ανθεκτικότερης κοινωνίας» εξαιρούνται οι ξένοι. Είτε δεν βρίσκουν χώρο στην «κοινωνία», όπως την περιχαράσσει συμβολικά ο Υπουργός, είτε δεν ανήκουν σε μια «καλύτερη» ή «ανθεκτική» κοινωνία. Οι συνειρμοί που δημιουργούνται από την χρήση τέτοιου λεξιλογίου είναι τρομακτικοί.

Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει: «μα τι σχέση έχει μια συμβολική χρήση γλώσσας με εθνοκάθαρση/γενοκτονία; Είναι εντελώς διαφορετικό το πλαίσιο και το αποτέλεσμα». Δεν ισχυρίζομαι ότι η λογική του κειμένου είναι γενοκτονία. Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι η συγκεκριμένη λογική είναι εθνοκαθαρτική και είναι η ίδια που εξοπλίζει ή/και συνδέεται με γενοκτονικές πρακτικές. Φέρει ο λόγος μέσα του γενοκτονικές τάσεις.

«Προσφυγικός κόσμος» λοιπόν σημαίνει μόνο Ελληνοκύπριους εκτοπισθέντες. Οι άλλοι πρόσφυγες εξαιρούνται από τον κόσμο. Μήπως πιανόμαστε από πέντε λέξεις που ατυχώς ειπώθηκαν εν τη ρύμη του λόγου; Όχι, διότι τόσο το συγκείμενο όσο και το περικείμενο μας δείχνουν ότι ο αποκλεισμός ξένων προσφύγων από τον κόσμο δεν είναι τυχαίος, αλλά αποτελεί μέρος μιας αλληλουχίας – ενός συστηματικού αποκλεισμού, που αντιστοιχεί σε πολιτικές που ήδη εφαρμόζονται. Αν δει κανείς το πολιτικό συγκείμενο θα διακρίνει πολιτικές πρακτικές «κάθαρσης». Η συμβολική περιχαράκωση λοιπόν συνοδεύεται από σωματική. Η προσφυγιά των αιτητών ασύλου συστηματικά αμφισβητείται από τον ίδιο τον Υπουργό. Αιτητές ασύλου άρχισαν να μπαίνουν ήδη «στη θέση τους» στο στρατόπεδο συγκέντρωσης «Πουρνάρα». Δηλαδή εκτός κόσμου, στη μέση του πουθενά. Και έχει ήδη βγει διάταγμα αποκλεισμού αιτητών ασύλου από τη Χλώρακα, με επίκληση τον «κίνδυνο δημογραφικής αλλοίωσης».

Επιπλέον, το άρθρο του Υπουργού αφορά σε πολιτικά μέτρα. Εμπεριέχει τον λόγο, την λογική δηλαδή, που υιοθετεί ένας Υπουργός για να τεκμηριώσει την εξαγγελία πολιτικών που αφορούν στο προσφυγικό, το οποίο εμπίπτει στην αρμοδιότητά του. Η λογική που χρησιμοποιεί για να τεκμηριώσει περιχάραξη, είναι η λογική της Εθνοκάθαρσης.

* Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, www.christoshadjioannou.com