Η πολυγλωσσία ως ενδοοικογενειακή υπόθεση

Του Γιώργου Ζήσιμου

Με την επικοινωνία καλά τα πάω, με τις γλώσσες όμως…

Πέραν της μητρικής, η αγγλική είναι η ξένη γλώσσα που διαχειρίζομαι με σχετική άνεση. Η αγγλική είναι η καθημερινή γλώσσα εργασίας μου και τη χρησιμοποιώ συχνά σε ομιλίες που κάνω σε συνέδρια ή όταν αρθρογραφώ.

Ως εδώ όμως. Οι φιλότιμες προσπάθειές μου να εμπλουτίσω την γκάμα με τις ξένες γλώσσες μου, άλλοτε γιατί έπρεπε και άλλοτε γιατί έτσι ήθελα, μάλλον δεν απέφεραν τα «αναμενόμενα» αποτελέσματα.

Τουλάχιστον έτσι νόμιζα, γιατί στο μυαλό μου είτε μεγαλοποιούσα είτε υποτιμούσα τα «αναμενόμενα» αποτελέσματα. Όπως και να έχει, η αλήθεια είναι ότι στη ζωή μου έκανα δύο χρόνια ιδιαίτερα μαθήματα ρωσικής γλώσσας όταν ήμουν σε ηλικία γυμνάσιου, γιατί έτσι ήθελα, αρκετά χρόνια μαθήματα γαλλικής γλώσσας στο γυμνάσιο και λύκειο, γιατί έτσι έπρεπε, ξανά μαθήματα γαλλικής στις Βρυξέλλες το 2010, γιατί έτσι ένιωθα καλύτερα και μαθήματα ιταλικής γλώσσας το 2015 στο Τορίνο, γιατί και πάλι έτσι ένιωθα καλύτερα.

Με επίγνωση τού πόσο πιεστική μπορεί να είναι η έγνοια, ότι πρέπει να μάθει κάποιος/α ξένες γλώσσες, ουδέποτε στείλαμε τα παιδιά μας σε ιδιαίτερα μαθήματα για γλώσσες. Σημειωτέον πως ό,τι ισχύει για μένα, ισχύει ακριβώς το αντίθετο για τη Μερσέ, η οποία, μεταφράστρια στις σπουδές της, μιλά με αξιοζήλευτη ευκολία και με επαγγελματική επάρκεια τουλάχιστον έξι γλώσσες. Εκτός από τη μητρική της, τα καταλανά, διαθέτει στην γκάμα της ισπανικά, αγγλικά, γαλλικά, ελληνικά,γερμανικά και ιταλικά.

Με αυτά ως εισαγωγή, εξηγώ ότι το κείμενο αυτό δεν το γράφω για εμένα, αλλά για να περιγράψω το γλωσσικό καθεστώς των δύο παιδιών μας, τα οποία με τη μετακόμισή μας από Κύπρο σε Βέλγιο και μετά σε Ιταλία προφανώς έχουν εκτεθεί σε διαφορετικά γλωσσικά ερεθίσματα και ανάγκες.

Το κείμενο αυτό είναι μια κατάθεση εμπειριών και παρατηρήσεων που πιθανόν να απαντά σε ανησυχίες και στερεότυπα αναφορικά με τις ξένες γλώσσες στην οικογένεια. Το δε κέντρισμα για να γράψω το κείμενο προέκυψε από ένα αναπάντεχο ενδιαφέρον που επέδειξε αρκετός κόσμος που έτυχε να ακούσει διάφορες πρόσφατες ομιλίες μου στην Ευρώπη και στις οποίες για τον ένα ή τον άλλο λόγο αναφέρθηκα σε αυτό το γλωσσικό ζήτημα επιγραμματικά. Το καταθέτω, λοιπόν, ως προσωπική εμπειρία.

Στα παιδιά μας, λοιπόν, μιλούσαμε από την αρχή στις μητρικές μας γλώσσες. Μιλώντας τους εγώ πάντα στα ελληνικά και η Μερσέ πάντα στα καταλανά, και τα δύο παιδιά από νωρίς μπορούσαν να επικοινωνήσουν και στις δύο γλώσσες και να εναλλάσσουν από τη μια στην άλλη γλώσσα αναλόγως του ακροατηρίου.

Όταν φύγαμε από Κύπρο για Βρυξέλλες, ο Αδριάν ήταν σχεδόν πέντε χρονών και η Κάρλα μόλις μερικών μηνών. Στις Βρυξέλλες ο Αδριάν ξεκίνησε σε προδημοτική και μετά στο ελληνικό τμήμα του ευρωπαϊκού σχολείου, ενώ η Κάρλα μπήκε σε δημόσιο γαλλόφωνο νηπιαγωγείο.

Σύντομα παρατηρήσαμε ότι ενώ προς εμάς συνέχισαν να επικοινωνούν σε μια εκ των δύο μητρικών μας γλωσσών, μεταξύ τους επικοινωνούσαν για σκοπούς παιγνιδιού στη γαλλική. Η ομιλία της Κάρλας, λόγω ηλικίας, ήταν ακόμα περιορισμένη. Καθώς μεγάλωναν, η χρήση της γαλλικής, τουλάχιστον μεταξύ τους, ήταν πιο συνήθης, ενώ η Κάρλα, ενώ έδειχνε να καταλαβαίνει, εξακολουθούσε να δείχνει αδυναμία να εκφράσει ολοκληρωμένες προτάσεις στα ελληνικά. Στα καταλανά, λόγω περισσότερης επαφής με τη Μερσέ, ήταν πιο προχωρημένη.

Μετά από πέντε χρόνια στις Βρυξέλλες μετακομίσαμε στο Τορίνο. Ο Αδριάν γράφτηκε στην πέμπτη τάξη δημοτικού και η Κάρλα στην πρώτη δημοτικού, και οι δύο στο γαλλικό σχολείο. Στο σχολείο η γλώσσα μαθήματος είναι η γαλλική, αλλά με το 80% των παιδιών που φοιτούν εκεί να είναι Ιταλοί, η γλώσσα της αυλής είναι αναπόφευκτα κυρίως η ιταλική.

Δύο χρόνια μετά, τα παιδιά συνεχίζουν να απευθύνονται προς εμάς στις μητρικές μας γλώσσες, αλλά μεταξύ τους, για σκοπούς παιγνιδιού, χρησιμοποιούν πλέον όλες τις γλώσσες που γνωρίζουν συμπεριλαμβανομένης και της ιταλικής ή ένα συνδυασμό των γλωσσών αυτών.

Το νέο στοιχείο δηλαδή δεν είναι η απλά η προσθήκη μιας νέας γλώσσας (ιταλική), αλλά η συχνότερη εναλλαγή από τη μια γλώσσα στην άλλη με σχεδόν ισόχρονη χρήση των γλωσσών. Για τον Αδριάν η αγγλική είναι επίσης γλώσσα που χρησιμοποιεί συχνά και την οποία βελτίωσε τον τελευταίο χρόνο στην Ιταλία μαζί με την ιταλική.

Στο σπίτι δεν υπάρχει lingua franca. Μιλάμε ό,τι θέλουμε και αν δεν καταλαβαίνουμε ρωτάμε. Εγώ, που είμαι γνώστης λιγότερων γλωσσών, παρακολουθώ τις συζητήσεις συχνά να διεξάγονται σε άλλη γλώσσα, την οποία δεν μιλώ, αλλά πλέον κατανοώ (τουλάχιστον για το επίπεδο της συζήτησης μας) και συμμετέχω μιλώντας ελληνικά. Στο αυτοκίνητο, δε, όπου ο χώρος είναι περιορισμένος και συνήθως συμμετέχουμε όλοι/ες στην ίδια συζήτηση, το γλωσσικό «κομφούζιο» κάθε άλλο παρά δυσκολεύει την επικοινωνία.

Μάλλον νιώθω ότι την ενθαρρύνει και βοηθά τη βαθύτερη κατανόηση του όποιου θέματος. Η γλώσσα συχνά αποτελεί μέρος της ίδιας της συζήτησης. Διαφωνίες εξακολουθούν να υπάρχουν στην επιλογή τραγουδιών για το ταξίδι -τα παιδιά, ξεκάθαρα πλέον, επιλέγουν ιταλική μουσική.

Στο δρόμο πολύ συχνά κόσμος μάς σταματά για να μας ρωτήσει τι γλώσσα μιλάμε. Τα καταλανά τούς ακούγονται ως γνώριμη γλώσσα, αφού μοιάζει πολύ με την ιταλική αλλά με τις αυθόρμητες προσθήκες της ελληνικής, γαλλικής, αγγλικής και ιταλικής το όλο μείγμα πρέπει να ακούγεται όντως περίεργα.

Είναι τόσο συχνό το φαινόμενο που νιώθω ότι τα παιδιά πλέον απολαμβάνουν να τραβούν την προσοχή μέσα από την πολυγλωσσία τους, οπότε και το σμίξιμο να γίνεται ολοένα και περισσότερο.

Στο σμίξιμο φυσιολογικά γίνονται λάθη, οπότε λέξεις όπως τα λεφτά γίνονται στον ενικό «το λεφτί» ή ρήματα σε μια γλώσσα μετατρέπονται στο ίδιο μοτίβο σε ρήματα στην άλλη. Να «τσιουπάρω» το γλειφιτζούρι έλεγε η Κάρλα και εννοούσε να γλείψω, επηρεασμένη από την αντίστοιχη καταλανική λέξη xupar.

Ο Αδριάν λέει στα καταλανά «no t’exprimeixes molt be» που θεωρεί ότι σημαίνει «δεν εξηγάς κάτι καλά». Στα καταλανά όμως το ρήμα «express» είναι «expressar-se», αλλά αντί αυτού χρησιμοποιεί το γαλλικό ρήμα «s’exprimer» μετατρέποντάς το σε καταλανά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το διάβασμα στο σπίτι. Ο Αδριάν ζητά ακόμα τη βοήθειά μου όταν διαβάζει μαθηματικά και επιστήμες, ενώ στρέφεται στη Μερσέ όταν διαβάζει γλώσσες. Ενώ η ομιλία του στη γαλλική είναι σε πολύ καλό επίπεδο, η ανάγνωση και ο γραπτός λόγος του χρειάζεται ακόμα βελτίωση, αφού οι βάσεις του στο γράψιμο και ανάγνωση ήταν στην ελληνική και όχι στη γαλλική.

Στα μαθηματικά όμως και στις επιστήμες ο γραπτός λόγος που χρησιμοποιείται στα βιβλία δυσκολεύει ακόμα και τους άριστους χρήστες. Συνεπώς για να λύσουμε τις ασκήσεις πρέπει να μεταφράσουμε μαζί το γαλλικό κείμενο στην ελληνική, ώστε να μπορέσω να τον βοηθήσω και μετά να ξαναμετατρέψει τη λύση στη γαλλική.

Αυτή η διαδικασία γίνεται πλέον μεταξύ μας αυτόματα και παρόλο που χρειάζεται φυσιολογικά περισσότερο χρόνο, εκτιμώ ότι βοηθά στην καλύτερη κατανόηση των επιστημονικών κειμένων. Οι επιδόσεις του Αδριάν στα μαθηματικά και επιστήμες έχουν όντως βελτιωθεί.

Αντίθετα, με την Κάρλα η έγνοια μου δεν ήταν για τη γαλλική, αφού είναι και η μοναδική γλώσσα στην οποία ξέρει να διαβάζει και να γράφει, αλλά για την ελληνική. Ήδη από τις Βρυξέλλες είχα παρατηρήσει ότι η ομιλία της στην ελληνική δεν ήταν επαρκής πέραν από τις καθημερινές μας συζητήσεις.

Με απασχολούσε τόσο το θέμα που μια μέρα το συζήτησα με τον φίλο Γιώργο Τσιάκαλο που είχε στο παρελθόν ασχοληθεί εκτεταμένα με το θέμα των ξενόγλωσσων μαθητών. Ο Γιώργος γέλασε τότε με τις ανησυχίες μου και απλά με καθησύχασε λέγοντάς μου να περιμένω λίγο. Είχε όντως δίκαιο.

Σήμερα η Κάρλα όντως εκφράζεται καλά στην ελληνική. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο του καλοκαιριού, που την περνάμε στην Κύπρο, δείχνει εντυπωσιακή βελτίωση.

Είναι γεγονός ότι το φαινόμενο της πολυγλωσσίας ενδοοικογενειακά όσο εντυπωσιάζει άλλο τόσο φοβίζει. Στις νέες μορφές οικογένειας και σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη κινητικότητα πλέον των νέων οικογενειών, το θέμα της ανταπόκρισης στις νέες γλωσσικές ανάγκες της χώρας υποδοχής, ενώ φαντάζει ως μια τεράστια πρόκληση στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι μια ευχάριστη και επωφελής υπόθεση για όλα τα μέλη της οικογενείας. Σίγουρα δεν αποτελεί εμπόδιο στην επικοινωνία.

*Ο Γιώργος Ζήσιμος εργάζεται στην ΕΕ ως αναλυτής των ευρωπαϊκών πολιτικών στην εκπαίδευση και κατάρτιση

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy