Η προγραφή και παρανομία του ΑΚΕΛ 1955-1959

Του Γ. Κολοκασίδη*

Στις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες της 14ης Δεκεμβρίου 1955 η αποικιακή αστυνομία επέδραμε στα σπίτια των στελεχών του ΑΚΕΛ και συνέλαβε γύρω στα 135 άτομα. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Πύλας και αργότερα πολλοί απ’ αυτούς στις Κεντρικές Φυλακές. Την ίδια μέρα με διάταγμα του Κυβερνήτη Χάρτινγκ τέθηκαν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, η Ενωση Αγροτών Κύπρου (ΕΑΚ), η Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΟΔΓ) και η Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας (ΑΟΝ). Απαγορεύτηκε, επίσης, η έκδοση και κυκλοφορία των εφημερίδων «Νέος Δημοκράτης», «Ανεξάρτητος», «Εμπρός» και «Ινκιλαπψί», καθώς και του «Θεωρητικού Δημοκράτη», μηνιαίου θεωρητικού περιοδικού του ΑΚΕΛ.

 

Με τον τρόπο αυτό η αποικιακή κυβέρνηση υλοποίησε σχέδια, τα οποία συζητούνταν και καταστρώνονταν μεταξύ Λονδίνου και Λευκωσίας ήδη από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για να κτυπηθεί το ισχυρό Λαϊκό Κίνημα της Κύπρου. Ο Κυβερνήτης με μακροσκελή ανακοίνωσή του επεχείρησε να δικαιολογήσει την προγραφή του ΑΚΕΛ.

Παρόλο που η ανακοίνωση είναι γραμμένη από τη σκοπιά της αποικιακής κυβέρνησης, εντούτοις περιέχει ορισμένες σημαντικές παραδοχές που αναγνωρίζουν ότι το ΑΚΕΛ βρισκόταν στην πρωτοπορία του αντι-αποικιακού αγώνα και ότι σκοπός των αποικιοκρατών ήταν να εξουθενώσουν την πιο συνεπή αντι-ιμπεριαλιστική και αντι-αποικιακή δύναμη του κυπριακού λαού. Δύναμη, που θεωρούσαν απειλή για την παρουσία και τα σχέδιά τους στην Κύπρο και ευρύτερα στην περιοχή.

Διαβάζουμε μεταξύ άλλων στην ανακοίνωση του Χάρτινγκ: «Οι κομμουνισταί είναι εκείνοι οι οποίοι από του τέλους του πολέμου είχον το προβάδισμα εις την προσφυγήν εις οχλαγωγίας, την δολιοφθοράν και τον εκφοβισμόν εν τη επιδιώξει των πολιτικών των σκοπών. Είναι αυτοί οι οποίοι ανέπτυξαν ολόκληρον τον μηχανισμό “αγώνος” εναντίον της καθεστηκυίας τάξεως – τας μαζικάς διαδηλώσεις, τας πολιτικάς απεργίας, την αναγραφή συνθημάτων, την στασιαστικήν προπαγάνδα και τα υπερμεγέθη υπομνήματα… Εις την σπουδαίαν στρατηγικώς αυτή νήσον η κομμουνιστική δραστηριότητα έχει ειδικώς δυσάρεστον σημασίαν διά τον ελεύθερον κόσμο. Κατά τα πρόσφατα έτη το κύριο θέμα το οποίον εχαρακτήριζε ολόκληρον την δημαγωγία και την προπαγάνδα του ΑΚΕΛ, υπήρξε η υπό του Κόμματος αποκήρυξις της χρησιμοποιήσεως της Κύπρου ως στρατιωτικής βάσεως εναντίον των “φιλειρηνικών δημοκρατιών”».

Από τα ξημερώματα της 14ης Δεκεμβρίου 1955 μέχρι και τις 2 Δεκεμβρίου 1959, το ΑΚΕΛ δρα και αγωνίζεται σε συνθήκες παρανομίας. Ιδιαίτερα δύσκολη ήταν η πρώτη περίοδος, δηλαδή μέχρι τα μέσα του 1957.

Το κτύπημα για το ΑΚΕΛ ήταν πολύ μεγάλο. Στην Εκθεση Δράσης προς το 9ο Συνέδριο, το οποίο συνήλθε σε συνθήκες παρανομίας τον Σεπτέμβριο του 1959, με αυτοκριτική διάθεση η ηγεσία του Κόμματος παραδέχεται ότι παρά το γεγονός ότι ανεμένετο ένα κτύπημα από πλευράς αποικιοκρατών, εντούτοις το Κόμμα φάνηκε ανέτοιμο να δεχτεί κτύπημα του εύρους της 14ης Δεκεμβρίου.

Βέβαια, η παρανομία δεν διέλυσε το ΑΚΕΛ, όπως προσδοκούσαν εκείνοι που την σκέφτηκαν και την εφάρμοσαν. Αντίθετα, πολύ γρήγορα το ΑΚΕΛ ανασυγκροτήθηκε και πέρασε στην αντεπίθεση συνεχίζοντας το μαζικο-πολιτικό αγώνα με στόχο την κατάκτηση της αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού.

Οργανώθηκε η απόδραση ηγετικών στελεχών του Κόμματος, όπως ήταν του Κυριάκου Χρίστου, του Παυλάκη Γεωργίου και του ίδιου του Γ.Γ. Εζεκία Παπαϊωάννου. Αυτά τα στελέχη μαζί με τους Ανδρέα Φάντη και Γιάννη Κατσουρίδη, που είχαν διαφύγει της σύλληψης, αποτέλεσαν το βασικό καθοδηγητικό πυρήνα του Κόμματος στα χρόνια της παρανομίας. Αποκαταστάθηκε συνεχής επαφή και συντονισμός με τα στελέχη που διατελούσαν υπό κράτηση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μέσα στον Φλεβάρη του 1956, τρεις μόλις μήνες μετά το κλείσιμο του «Νέου Δημοκράτη», εκδόθηκε και κυκλοφόρησε η «Χαραυγή», που ήταν η φωνή του Κόμματος, έστω και αν αυτό δεν αναγραφόταν πουθενά στα φύλλα της.

Στήθηκε ένας ολόκληρος παράνομος μηχανισμός αποτελούμενος από απλά μέλη και τοπικά στελέχη του Κόμματος. Μηχανισμός περιφρούρησης της ηγεσίας και των συνεδριών των σωμάτων του Κόμματος. Κατασκευή κρησφυγέτων για τα ηγετικά στελέχη. Μηχανισμός επαφής και συντονισμού με συντεχνιακά στελέχη της ΠΕΟ, που δεν είχαν συλληφθεί. Μηχανισμός αλληλογραφίας μεταξύ του κέντρου και των επαρχιών, μέσω του οποίου διοχετεύονταν οι οδηγίες για κινητοποιήσεις και οργανωτική ανασυγκρότηση. Μηχανισμός πολυγράφησης και διάδοσης των φυλλαδίων με τις θέσεις του Κόμματος. Μηχανισμός οργάνωσης και καθοδήγησης των μαζικών εκδηλώσεων, απεργιών, παναπεργιών, διαδηλώσεων, γενικά του μαζικο-πολιτικού αγώνα. Μηχανισμός στήριξης των οικογενειών των πολιτικών κρατουμένων της Αριστεράς.

Ετσι στα χρόνια της παρανομίας η Αριστερά οργάνωσε ή συμμετείχε ενεργά σε μια σειρά από μαζικές πολιτικές δράσεις, όπως ήταν η απεργία για την εξορία του Μακαρίου, οι διαδηλώσεις με την ευκαιρία της επίσκεψης του Λόρδου Ράτκλιφ και του Υφυπουργού Αποικιών Χέαρ, οι εκδηλώσεις στις επετείους της θέσπισης του νόμου περί προσωποκράτησης και της επιβολής του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, οι κινητοποιήσεις κάθε φορά που ετίθετο το Κυπριακό στα Ηνωμένα Εθνη, οι κινητοποιήσεις γυναικών-συζύγων των κρατουμένων, οι κινητοποιήσεις για τερματισμό των απαγχονισμών και κατάργηση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης κ.ά. Εδώ πρέπει, επίσης, να προστεθούν και οι μαζικές κινητοποιήσεις και παναπεργίες διαμαρτυρίας, ύστερα από τις δολοφονίες στελεχών της Αριστεράς από μασκοφόρους του Γρίβα.

Στις αντι-αποικιακές κινητοποιήσεις θυσίασαν τη ζωή τους κτυπημένοι από σφαίρες των σωμάτων ασφαλείας οι ΑΚΕΛιστές Ανδρέας Γεωργίου στη Λεμεσό και Αργυρός Νικόλα στην Αμμόχωστο.

Για να μπορεί να υλοποιείται με επιτυχία όλη αυτή η δράση απαραίτητη προϋπόθεση ήταν να υπάρχει καλή οργανωτική κατάσταση του Κόμματος. Στα χρόνια εκείνα φάνηκε, όσο ποτέ άλλοτε, πόσο αναγκαία προϋπόθεση της πολιτικής δράσης είναι η καλή οργανωτική κατάσταση του Κόμματος. Τέθηκε ως στόχος η οργανωτική ανασυγκρότηση του ΑΚΕΛ μετά το κτύπημα του Δεκέμβρη 1955 με τις εξής κύριες κατευθύνσεις: α) επαναδραστηριοποίηση των Κομματικών Οργανώσεων Βάσης και δημιουργία νέων ΚΟΒ κυρίως σε τόπους δουλειάς, β) η ένταξη στο Κόμμα εκατοντάδων νέων μελών και γ) η οικονομική ενίσχυση του Κόμματος, δεδομένου μάλιστα ότι υπήρχε και το στοιχείο της στήριξης των οικογενειών εκείνων των στελεχών που βρίσκονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις Κεντρικές Φυλακές.

Η ανασυγκρότηση έγινε οργανωμένα στη βάση πεντάμηνων και στη συνέχεια εννεαμήνων πλάνων δουλειάς και είχε μεγάλη επιτυχία. Επιτυχία που αντανακλούσε την επιρροή και το κύρος του ΑΚΕΛ μέσα στον κυπριακό λαό, παρά τις επιθέσεις της αποικιοκρατίας και την τρομοκρατία από μέρους της ακροδεξιάς μερίδας της ΕΟΚΑ με επικεφαλής τον Γρίβα. Η επιτυχής διεκπεραίωση των οργανωτικών πλάνων φαίνεται και από το γεγονός ότι στο τέλος της περιόδου της παρανομίας το Κόμμα είχε διπλάσιο αριθμό μελών από το 1955.

Η Εκθεση Δράσης προς το 9ο Συνέδριο εκτίμησε ως εξής τη δράση της κομματικής βάσης: «Η βάση του Κόμματος με τη μάζα των κομματικών μελών έδωσε σ’ αυτά τα χρόνια αποφασιστική μάχη για τη γραμμή και την ταχτική του Κόμματος, παλεύοντας ενάντια στους διάφορους εχθρούς και τα καλά αποτελέσματα της δουλειάς μας είναι σήμερα ολοφάνερα. Ακόμα πρέπει να πούμε ότι είναι σε πίστη της ΚΟΒ, το ότι το Κόμμα μας μπόρεσε να κινητοποιήσει πλατιές μάζες του λαού και μες στα πιο δύσκολα χρόνια της παρανομίας, να αποκρούσει την επίθεση της φανατισμένης μερίδας της δεξιάς, να παίζει το ρόλο του στο σταμάτημα των διακοινοτικών ταραχών, να φέρει τα λαμπρά αποτελέσματα στη μαζικοποίηση του Κόμματος και στην ενίσχυση των οικονομικών του».

Τον Φλεβάρη του 1957 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε ψήφισμα που ζητούσε την ειρηνική επίλυση του Κυπριακού σύμφωνα με τις αρχές και τους σκοπούς του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Κάτω από την πίεση του αγώνα του κυπριακού λαού και του πιο πάνω ψηφίσματος οι Βρετανοί αποικιοκράτες χαλάρωσαν, στα μέσα του 1957, ορισμένα από τα καταπιεστικά τους μέτρα. Επέτρεψαν στον Μακάριο να φύγει από τις Σεϋχέλλες και να πάει στην Αθήνα. Ηρθη ο κατ’ οίκον περιορισμός του Νίκου Κρανιδιώτη, Γραμματέα της Εθναρχίας και του μητροπολίτη Κιτίου, στον οποίο μάλιστα επέτρεψαν να πάει στην Αθήνα για να συναντήσει τον Μακάριο. Στα ίδια πλαίσια ήρθησαν διατάγματα προσωποκράτησης για αρκετούς πολιτικούς κρατουμένους, περιλαμβανομένων και των στελεχών του ΑΚΕΛ, που σταδιακά άρχισαν να αποφυλακίζονται.

Η άρση των διαταγμάτων προσωποκράτησης σήμανε τη λήξη της πρώτης περιόδου, της πιο δύσκολης στην παρανομία του ΑΚΕΛ. Η άρση των διαταγμάτων προσωποκράτησης δεν σήμανε βέβαια και τη λήξη της ίδιας της προγραφής του Κόμματος. Οι αποικιοκράτες κράτησαν το ΑΚΕΛ στην παρανομία, ακόμα και μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, την αμνηστία στα στελέχη της ΕΟΚΑ και την επιστροφή του Μακαρίου.

Χρειάστηκαν νέοι μαζικοί αγώνες και κινητοποιήσεις που κορυφώθηκαν με το μεγαλειώδες συλλαλητήριο του Ιούνη 1959, για να κατακτηθεί η νομιμοποίηση του ΑΚΕΛ. Το διάταγμα νομιμοποίησης εκδόθηκε στις 2 του Δεκέμβρη 1959, λίγες μόνο μέρες πριν τις πρώτες προεδρικές εκλογές.

Με την ευκαιρία των 60 χρόνων από την προγραφή του ΑΚΕΛ, ασχοληθήκαμε με ορισμένες μόνο πτυχές αυτού του τόσο σημαντικού κεφαλαίου από την ιστορία του Κόμματος. Δεν αγγίξαμε άλλες, επίσης, πολύ σημαντικές πτυχές, όπως ήταν η γριβική τρομοκρατία σε βάρος της Αριστεράς. Το πιο πάνω άρθρο ας είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής στην τότε ηγεσία του ΑΚΕΛ αλλά πολύ περισσότερο στους εκατοντάδες αφανείς λαϊκούς αγωνιστές, που σήκωσαν το βάρος της πιο δύσκολης και συνάμα ηρωικής σελίδας στην ιστορία του Κόμματος των εργαζομένων.

*Μέλος της Κ.Ε. ΑΚΕΛ

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy