Η σημασία της σαρωτικής σοβιετικής νίκης κατά της ναζιστικής Γερμανίας στη Μάχη του Κουρσκ

1943 – Ριζική στροφή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η μεγαλειώδης Μάχη του Κουρσκ, που συμπεριελάμβανε ένα πλέγμα αμυντικών και επιθετικών επιχειρήσεων των σοβιετικών στρατευμάτων για απόκρουση των χιτλερικών επιθέσεων και εξολόθρευση της στρατηγικής ομάδας στρατευμάτων της Βέρμαχτ, άρχισε την αυγή στις 5 Ιουλίου 1943. Η Σοβιετική Ανώτατη Διοίκηση γνώριζε έγκαιρα τα σχέδια της γερμανικής διοίκησης για το καλοκαίρι 1943.

Σε γνώση της περιήλθε όχι μόνο η κεντρική ιδέα της γερμανο-φασιστικής διοίκησης, αλλά και επακριβώς η καθορισμένη ομάδα στρατευμάτων του εχθρού και η αριθμητική τους δύναμη, που ευρίσκονταν στην περιοχή του Τόξου, καθώς και οι κατευθύνσεις των κύριων κτυπημάτων της, ενώ στη συνέχεια και παραμονές της επίθεσης ήταν γνώστης της ακριβούς ημέρας και ώρας έναρξής της.

Δεν είναι τυχαίο ότι δύο ώρες πριν την έναρξη της επίθεσης των χιτλερικών στρατευμάτων είχε διεξαχθεί ανελέητο σφυροκόπημα με βολές πυροβολικού, όλμων και εκτοξευτών ρουκετών των θέσεων των αναμενόμενων να εφορμήσουν χιτλερικών στρατευμάτων, προξενώντας τους τεράστιες απώλειες, αλλά κυρίως προκαλώντας σύγχυση, αποσυντονισμό και κλονίζοντας το ηθικό των στρατιωτών.

Ως αποτέλεσμα η έναρξη της γερμανικής επίθεσης υποχρεωτικά καθυστέρησε για δυο ώρες. Την πρώτη μέρα έναρξης της γερμανικής επιχείρησης στις αμυντικές θέσεις των σοβιετικών στρατευμάτων ρίχθηκαν οι κύριες δυνάμεις και των δυο επίλεκτων φασιστικών ομάδων στρατού. Ο εχθρός σχεδίαζε με μια ισχυρή τεθωρακισμένη σφήνα να διασπάσει άμεσα την αμυντική διάταξη των Σοβιετικών.

Η επιχείρηση όμως δεν αναπτύχθηκε όπως είχε προσχεδιαστεί, κυρίως λόγω της σθεναρής και αποφασιστικής αντίστασης του σοβιετικού στρατού. Ο χιτλερικός στρατός, με τη στήριξη μεγάλων δυνάμεων αεροπορίας, χωρίς διαλείμματα εφορμούσε στις σοβιετικές αμυντικές θέσεις. Χωρίς να υπολογίζει τις μεγάλες απώλειες εφορμούσε πότε στο ένα και πότε στο άλλο σημείο, τόσο στο βόρειο τμήμα όσο και στο νότιο τμήμα του Τόξου.

Με κόστος τεράστιων απωλειών τα ναζιστικά στρατεύματα μπόρεσαν να δημιουργήσουν μια σφήνα μέσα στη σοβιετική άμυνα από 10 έως 35 χλμ, φθάνοντας μόνο σε μερικά σημεία μέχρι την τρίτη γραμμή των αμυντικών έργων. Μια από τις ιδιαιτερότητες της Μάχης του Κουρσκ ήταν η ευρεία χρήση και από τις δύο πλευρές ισχυρών ομάδων αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων.

Η χιτλερική διοίκηση μετέφερε εδώ τις κύριες δυνάμεις της στην κατεύθυνση του χωριού Προχόροφκα, όπου στις 12 Ιουλίου 1943 διεξάχθηκε η μεγαλύτερη αρματομαχία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε μια μικρή έκταση γης συγκρούστηκαν 1,2 χιλιάδες άρματα μάχης και αυτοκινούμενα πυροβόλα. Μέχρι αργά το βράδυ στο πεδίο της μάχης ακούγονταν κρότοι πυροβόλων, βρυχηθμοί κινητήρων, συριγμοί ερπυστριών. Καίγονταν εκατοντάδες θωρακισμένα οχήματα. Σύννεφα σκόνης και καπνού κάλυπταν τον ουρανό.

Στη σκληρή αυτή μάχη οι Σοβιετικοί, δείχνοντας απαράμιλλο ηρωισμό, βγήκαν νικητές. Σκληρές μάχες διεξάχθηκαν και στους αιθέρες. Στη Μάχη του Κουρσκ η σοβιετική αεροπορία κέρδισε το στοίχημα και επέβαλε τη στρατηγική της κυριαρχία στους αιθέρες, κυριαρχία που την διατήρησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Στις 12 Ιουλίου 1943 επιτεύχθηκε η μεγάλη αναστροφή στη Μάχη του Κουρσκ. Στη διάρκεια μιας βδομάδας οι στρατιωτικοί και πολιτικοί σχεδιασμοί των Ναζιστών κατέρρευσαν. Εξαντλώντας και αποδυναμώνοντας τις ομάδες των επίλεκτων γερμανο-φασιστικών στρατευμάτων σε αμυντικές μάχες και συγκρούσεις, τα σοβιετικά στρατεύματα δημιούργησαν ευνοϊκές δυνατότητες για να εξαπολύσουν αντεπίθεση.

Η Μάχη του Κουρσκ πλέον εισήλθε σε μια νέα φάση. Στην τρίτη, από την έναρξη του πολέμου, στρατηγικής σημασίας αντεπίθεση του σοβιετικού στρατού έλαβαν μέρος πέντε μέτωπα – το Δυτικό, του Μπριάνσκ, το Κεντρικό, του Βαρόνεζ και της Στέπας. Πραγματοποιήθηκαν δύο βασικές επιχειρήσεις με τις κωδικές ονομασίες «Κουτούζωφ» (12 Ιουλίου έως 18 Αυγούστου) και «Συνταγματάρχης Ρουμιάντσεφ» (3 Αυγούστου έως 23 Αυγούστου). Στις 5 Αυγούστου οι γερμανο-φασίστες κατακτητές εκδιώχθηκαν από τις πόλεις Οριόλ και Μπέλγκοραντ, ενώ στην πορεία της αντεπίθεσης οι ισχυρές γερμανο-φασιστικές ομάδες που συγκροτήθηκαν βόρεια και νότια του Τόξου του Κουρσκ εξολοθρεύτηκαν.

Τα σοβιετικά στρατεύματα προέλαυσαν δυτικά σε βάθος 140-150 χλμ. Στις 23 Αυγούστου οι χιτλερικοί εκδιώχθηκαν από το Χάρκοβο, με την απελευθέρωση του οποίου ολοκληρώθηκε η Μάχη του Κουρσκ. Η Μάχη του Κουρσκ είναι ένα μεγαλειώδες γεγονός του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη έκταση, την ένταση της δράσης και της σκληρότητας των μαχών. Μετρώντας την απώλεια τεχνικού εξοπλισμού, αλλά και το ανθρώπινο δυναμικό και υλικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν, αυτή υπερείχε των μαχών της Μόσχας και του Στάλινγκραντ. Στην πορεία της Μάχης του Κουρσκ οι σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις προκάλεσαν μια τόσο βαριά ήττα στη φασιστική Γερμανία, από την οποία δεν μπόρεσε πλέον να συνέλθει μέχρι το τέλος του πολέμου. Οι χιτλερικοί στο πεδίο της μάχης έχασαν γύρω στις 500 χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικούς, 3.000 πυροβόλα, 1.500 άρματα μάχης, πέραν των 3.700 αεροπλάνων.

Ανατρέποντας τους σχεδιασμούς της επιχείρησης της Βέρμαχτ «Ακρόπολη» το καλοκαίρι 1943, ο σοβιετικός στρατός ενταφίασε ολοκληρωτικά τη στρατηγική πρωτοβουλία της Γερμανίας, η οποία από τούδε και στο εξής υποχρεωτικά διεξήγαγε μόνο αμυντικής φύσεως σχεδιασμούς, χάνοντας τη δυνατότητα να υλοποιεί ευρείες επιθετικές ενέργειες στρατηγικής σημασίας. Ήδη ενώπιον της φασιστικής Γερμανίας στην πράξη ορθώθηκε η προοπτική της αναπόφευκτης ήττας της στον πόλεμο. Αν η Μάχη του Στάλινγκραντ προκάλεσε τη δύση του γερμανο-φασιστικού στρατού, τότε η Μάχη του Κουρσκ τον έθεσε στα πρόθυρα της καταστροφής. Τεράστια η διεθνής σημασία της Μάχης του Κουρσκ.

Ως αποτέλεσμα της συντριβής των γερμανο-φασιστικών στρατευμάτων στο Τόξο του Κουρσκ χειροτέρεψε περισσότερο η διεθνής πολιτική θέση της Γερμανίας. Μεγάλωσε περισσότερο η διεθνής απομόνωσή της. Ο φασιστικός άξονας, που δημιουργήθηκε στη βάση κατακτητικών και ληστρικών φιλοδοξιών εκάστου των συμμετεχόντων, βρέθηκε στα πρόθυρα διάλυσης. Η συντριβή της επιχείρησης «Ακρόπολη» και η αντεπίθεση των σοβιετικών στρατευμάτων όξυναν περαιτέρω την πολιτική κρίση στην Ιταλία, αποτέλεσμα της οποίας ήταν η ανατροπή της κυβέρνησης Μουσολίνι.

Η σαρωτική ήττα στο Κουρσκ υποχρέωσε τη φασιστική διοίκηση να μεταφέρνει συνέχεια από τη Δύση στην Ανατολή (στο σοβιετικο-γερμανικό μέτωπο) μεγάλες πεζοπόρες και αεροπορικές δυνάμεις, πράγμα που διευκόλυνε την απόβαση των αγγλο-αμερικάνικων στρατευμάτων στην Ιταλία. Η νίκη του σοβιετικού στρατού στο Τόξο του Κουρσκ επηρέασε καταλυτικά την μετέπειτα πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μετά το Κουρσκ ήταν σε όλους πασιφανές ότι η ΕΣΣΔ ήταν σε θέση από μόνη της, χωρίς τη βοήθεια των συμμάχων, να κερδίσει τον πόλεμο, να εκκαθαρίσει πλήρως τα εδάφη της από τους ναζιστές κατακτητές και να απελευθερώσει τους λαούς της Ευρώπης, που στέναζαν κάτω από το χιτλερικό ζυγό. Δεν είναι τυχαία η αναφορά του Προέδρου των ΗΠΑ, Φ. Ρούζβελτ: «Αν οι υποθέσεις στη Ρωσία και στο μέλλον προχωρήσουν έτσι όπως τώρα, τότε την άλλην άνοιξη δεν θα απαιτείται η το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου!».

Η Μάχη του Κουρσκ τελειωτικά διέλυσε το μύθο που δημιούργησε η χιτλερική προπαγάνδα για την «εποχικότητα» της σοβιετικής στρατηγικής, ότι τάχατες ο σοβιετικός στρατός μπορεί να επιτίθεται μόνο το χειμώνα και ότι δεν έχει τη δυνατότητα να διεξάγει αποτελεσματικές επιθετικές επιχειρήσεις το καλοκαίρι. Σε όλο τον κόσμο στάλθηκε το μήνυμα ότι ο σοβιετικός στρατός μπορεί να αντιμετωπίσει τον εχθρό σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αποδεδειγμένα φάνηκε η υπεροχή της σοβιετικής στρατιωτικής στρατηγικής, η επιχειρησιακή ικανότητα και τακτική έναντι της στρατιωτικής δεξιοτεχνίας της φασιστικής Γερμανίας, το ακμαίο ηθικό και το απαράμιλλο θάρρος και αυτοθυσία των σοβιετικών οπλιτών.