Η σημασία των ορίων στα παιδιά μας

Μια εξαιρετικά επίκαιρη διάλεξη στο πλαίσιο του προγράμματος «Καλειδοσκόπιο»

 

Του Τάσου Περδίου

Πόσες φορές το τελευταίο διάστημα έχουμε συλλάβει τους εαυτούς μας να αποδίδουμε τα όσα συμβαίνουν γύρω μας με τη φράση «έχει χαθεί κάθε όριο»;  Από τον κτηνώδη ξυλοδαρμό της μαθήτριας στη Λεμεσό, στο μαχαίρωμα του μαθητή στη Λάρνακα, η κοινωνία μοιάζει εμβρόντητη να κάνει ταχύρρυθμη ερμηνεία της λέξης «όριο». Πώς φτάσαμε στο σημείο ανήλικα κορίτσια να χτυπάνε το κεφάλι της συμμαθήτριάς τους στο πάτωμα προφανώς αγνοώντας ότι αυτή η πράξη είναι εκτός ορίων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των νόμων;

Αυτή η θλιβερή κοινωνική πραγματικότητα κατέστησε εξαιρετικά επίκαιρη την πρώτη διάλεξη του προγράμματος ανάπτυξης δεξιοτήτων για γονείς «Καλειδοσκόπιο», το οποίο εγκαινιάστηκε στη Λάρνακα στις 2 Νοεμβρίου. Η διάλεξη δόθηκε από τον εγγεγραμμένο Εκπαιδευτικό-Σχολικό Ψυχολόγο Ανδρέα Γ. Δημητρίου, ο οποίος ανέλυσε το θέμα «Επίμονο και δύσκολο παιδί;  Πώς θέτω όρια στη συμπεριφορά του». Παραθέτουμε τα βασικότερα σημεία της διάλεξης.

 

Με αφετηρία τη συνεχή αναζήτηση αποτελεσματικών πρακτικών από τους γονείς για αντιμετώπιση της συμπεριφοράς των παιδιών, ο εισηγητής διευκρινίζει τις διαφορές ανάμεσα στην πειθαρχία και την οριοθέτηση. Στη συνέχεια εξηγεί τη σημασία της χρήσης ορίων, το χρόνο και τον τρόπο επιβολής αυτών των ορίων και διάφορες τεχνικές που σχετίζονται με τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των παιδιών.

 

Πειθαρχία

Είναι πιο δόκιμος όρος για πολυάριθμους οργανισμούς όπως ο στρατός. Σκοπός της είναι η επιβολή ενός συστήματος αξιών και εργασίας, ο οποίος είναι συνήθως άκαμπτος, αυστηρός και δεν λαμβάνει υπόψη τις ατομικές ιδιαιτερότητες.

Η πειθαρχία στο σπίτι, στα πλαίσια της οικογένειας, αποκτά τελείως διαφορετική έννοια. Στην οικογένεια οι σχέσεις των μελών είναι οικείες και χαρακτηρίζονται από αγάπη, στοργή και ζεστασιά, είναι πολύ πιο προσωπικές και ιδιαίτερες με αποτέλεσμα να δυσκολευόμαστε ιδιαίτερα να μιλήσουμε για πειθαρχία. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι στα πλαίσια της οικογένειας δεν υπάρχουν κανόνες. Απλώς οι κανόνες που τίθενται εντάσσονται στα ιδιαίτερα ήθη, στις ειδικές αξίες και στην ξεχωριστή κουλτούρα της οικογένειας, ενώ βασίζονται στο αναπτυξιακό στάδιο των μελών καθώς και στις ιδιαίτερες ανάγκες του.

 

Οριοθέτηση

Σκοπός είναι να καλλιεργήσει στο παιδί αυτό που λέμε «συνείδηση». Αυτή η συνείδηση θα του δείξει μια μέρα το δρόμο για τη συμπεριφορά που δεν πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με τα δικαιώματα των άλλων. Ουσιαστικά καλλιεργεί στο παιδί την υπευθυνότητα.

Η οριοθέτηση λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική ζωή του παιδιού, την καθημερινότητά του καθώς και τους στόχους και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Είναι η μέθοδος που βοηθάει τα παιδιά να γίνουν υπεύθυνα και σταδιακά ανεξάρτητα. Χρειάζεται, όμως, χρόνος, επιμονή και υπομονή για να καλλιεργηθεί η αυτοσυνείδησή του.

 

Γιατί είναι σημαντικό οι γονείς να κάνουν χρήση ορίων

Τα όρια λειτουργούν προληπτικά αφού προβλέπουν τι θα συμβεί μετά από μια ενδεχόμενη παραβίασή τους, προλαβαίνουν δυσάρεστες καταστάσεις και συγκρούσεις και αποτρέπουν το θυμό και έντονες συγκρούσεις.

Το παιδί ξέρει τι το περιμένει αν ενεργήσει με τρόπο διαφορετικό από όσα έχουν συμφωνηθεί. Ετσι, τα όρια οικοδομούν τον αμοιβαίο σεβασμό και το ενδιαφέρον τού ενός για τον άλλο.  Σε αντίθεση με τις τιμωρίες και τις απειλές που τονίζουν τον ανάρμοστο τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρθηκε, τα όρια εστιάζουν στην ικανότητα του παιδιού να κάνει πιο εποικοδομητικές επιλογές.

Δεν απειλούν τη συναισθηματική ασφάλεια στις σχέσεις. Είναι μια συνεχής μαθησιακή διαδικασία που βοηθάει τα παιδιά ν’ αποκτήσουν σταδιακά εσωτερικό έλεγχο.

 

Πότε ξεκινά η οριοθέτηση

Η οριοθέτηση ξεκινά στο τέλος του πρώτου χρόνου, ώστε το παιδί να συνειδητοποιήσει ότι η μαμά ή ο μπαμπάς τού ανήκουν αλλά και τού αρνούνται.  Να μάθει την έννοια τού «Οχι» και να βιώσει τις πρώτες ματαιώσεις των επιθυμιών του.

Στην προσχολική ηλικία το παιδί θέλει να εξερευνήσει και να δοκιμάσει τα πάντα.  Δεν γνωρίζει ακόμα το σωστό και το λάθος, το καλό και το κακό και έτσι δοκιμάζει τα πάντα. Η γνώση έρχεται μέσα από την αναζήτηση, τη δομική και τους πειραματισμούς.

Αν ο γονιός θέσει τα όρια με αγάπη και αυστηρότητα, όρια δίκαια και συγκεκριμένα, σταθερά και αμετάβλητα, θα κατανοήσει ότι εσείς πραγματικά εννοείτε αυτό που είχατε πει και δεν παίζετε με τους κανόνες που είχατε συμφωνήσει από πριν.

 

Τι επιδιώκει ένα παιδί με αρνητική συμπεριφορά;

Να τραβήξει την προσοχή, να δείξει δύναμη, να επιδείξει ανικανότητα και ανεπάρκεια, ώστε να μεταθέσει την ευθύνη σε άλλους, να πάρει εκδίκηση.

 

Γιατί τα παιδιά δεν είναι συνεργάσιμα;

Αν πετύχει το σκοπό του με τη συμπεριφορά του, θα το κάνει ξανά και ξανά.

 

Πώς τίθενται τα όρια

Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα, σαφή και συγκεκριμένα.  Π.χ. «Θα διαβάσουμε την ιστορία όταν συμμαζέψεις το δωμάτιό σου».  Εάν αναφέρεις τη φράση «Αν είσαι καλό παιδί, τότε θα διαβάσουμε την ιστορία», τότε δεν είσαι σαφής.

Τα όρια διατυπώνονται θετικά και εκφράζονται με τέτοιο τρόπο ώστε όλοι να είναι κερδισμένοι. Τίθενται με σταθερότητα, αυστηρότητα και συνέπεια και από τους δύο γονείς, ανεξάρτητα από τις συνθήκες. Είναι άμεσα, αλλά δεν ισχύουν για πάντα, αφού έχουν σχέση με την εξέλιξη του παιδιού και την ηλικία του.

Οι γονείς προσφέρουν αιτιολογία και εναλλακτικές λύσεις όταν απαγορεύουν μια συμπεριφορά.

Στην επιβολή ορίων είναι σημαντική η επαφή με το παιδί.  Το κοιτάζουμε στα μάτια, βρισκόμαστε στο επίπεδό του και δείχνουμε σοβαρότητα στα λεγόμενά μας. Οταν βάζουμε όρια ασχολούμαστε μόνο με αυτά και δεν κάνουμε κάτι άλλο ταυτόχρονα.

Τα πολλά «όχι» δεν ωφελούν αφού χάνουν την αποτελεσματικότητά τους.  Πρέπει να τίθενται προτεραιότητες στις απαγορεύσεις.

Οταν το παιδί επιδεικνύει την αποδεκτή συμπεριφορά, άμεσα οι γονείς παρέχουν ανταμοιβή με έπαινο και λεκτική επιβράβευση.  Ο έπαινος πρέπει να εξαρτάται από τη συμπεριφορά του παιδιού και να είναι άμεσος. Το παιδί επαινείται με οπτική επαφή μαζί του και με ενθουσιασμό. Επαινείται όχι μόνο η τέλεια συμπεριφορά αλλά κάθε προσπάθεια προς την επιθυμητή συμπεριφορά.  Ενθαρρύνεται το παιδί ακόμα και στην αποτυχία.

 

Τι πρέπει να προσέξουμε

Οι παρατηρήσεις πρέπει να στρέφονται εναντίον της πράξης και όχι εναντίον του παιδιού.  Οι γονείς πρέπει να αποφεύγουν τελείως τη χρήση εκφράσεων όπως «κακό παιδί» ή «παλιόπαιδο» επειδή ένα «κακό παιδί» νομιμοποιείται να κάνει ό,τι θέλει. Οταν οι γονείς κάνουν λάθος πρέπει να το αναγνωρίζουν και να ζητάνε συγγνώμη από το παιδί.

Οι γενικές οδηγίες δημιουργούν έδαφος για συγκρούσεις με το παιδί. Οχι στα διπλά μηνύματα. Αποφεύγεται η ένταση στη σωματική επαφή με το παιδί.  Η κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει στη χειροδικία.

 

Συμπεριφορικές τεχνικές για την τροποποίηση της συμπεριφοράς

1. Θετική ενίσχυση/επιβράβευση, υλική, σωματική και λεκτική. 

Στην αρχή, η επιβράβευση είναι συνεχής ακόμα και αν η συμπεριφορά εκτελείται με τη δική μας βοήθεια και σταδιακά γίνεται μερική. Ενθάρρυνση ακόμα και στην αποτυχία.

Αμεση επιβράβευση. Προσέχουμε η λεκτική συμπεριφορά να συνάδει με τη μη λεκτική.

 

2. Πίνακας δώρου ή οικονομία κουπονιών

Η επιβράβευση παρουσιάζεται οπτικά οπότε η διαδικασία κατανοείται καλύτερα. Ο πίνακας και τα αυτοκόλλητα που κολλιούνται πρέπει να είναι ελκυστικά προς το παιδί.  Το τελικό δώρο πρέπει να μην είναι προσιτό άλλες στιγμές εκτός από αυτή που θα δοθεί.

 

3. Μίμηση

Ενα αγόρι χτυπάει την αδερφή του για να πάρει ένα παιχνίδι. Αυτή ανταποδίδει το κτύπημα. Μπαίνει στο δωμάτιο η μαμά και τους φωνάζει να σταματήσουν. Επειδή συνεχίζουν σπρώχνει την κόρη και δίνει ένα χαστούκι στο γιο. Ο καβγάς τερματίζεται. Είναι λανθασμένη περίπτωση οριοθέτησης επειδή η συμπεριφορά της μητέρας αποτελεί μοντέλο επιτυχημένης επιθετικότητας, οπότε τα παιδιά μπορεί να τη μιμηθούν στο μέλλον. Οι γονείς οφείλουν να γίνει συνεπείς με τους κανόνες που θέτουν οπότε δεν μπορούν οι ίδιοι να τους καταπατούν. Να γίνονται πρότυπο μίμησης.

 

4. Αγνόηση

Αγνοήστε τις ήπια διασπαστικές συμπεριφορές ιδιαίτερα όταν αξιολογείτε ότι γίνονται για να προκληθεί η προσοχή σας. Τα πολλά «όχι» βλάπτουν. Μη δίνετε σημασία στο παιδί, μην το κοιτάτε, μην του μιλάτε, μην το αγγίζετε.  Επιλέγουμε μια συμπεριφορά που μπορούμε να αγνοήσουμε (όχι επικίνδυνες και επιθετικές) και μπορούμε να εξηγήσουμε στο παιδί πώς θα το κάνουμε.  Από τη στιγμή που αρχίσαμε να αγνοούμε τη συμπεριφορά, συνεχίζουμε.  Αναμένουμε αρχικά ότι θα αυξηθεί η συχνότητα. Παρακολουθούμε και αμείβουμε τις κατάλληλες συμπεριφορές.  Οι συμπεριφορές που μπορούν να αγνοηθούν είναι όταν το παιδί επιζητά προσοχή, όταν ζητά συγκεκριμένα πράγματα, όταν φωνάζει, όταν κλαίει για να πάρει προσοχή, όταν συμπεριφέρεται οξύθυμα.

 

5. Υπερδιόρθωση-θετική εξάσκηση

Το παιδί διορθώνει τη ζημιά που προκάλεσε μαθαίνοντας το κόστος των πράξεών του και επιπλέον εξασκείται θετικά στη σωστή συμπεριφορά.

 

6.  Time – out

Η τοποθέτηση του παιδιού με μη αποδεκτή συμπεριφορά σε ένα ανιαρό μέρος για κάποια συγκεκριμένα λεπτά. Αφαίρεση της πιθανότητας να λάβει προσοχή. Το παιδί κάθεται σε κανονική καρέκλα και όχι σε άνετη πολυθρόνα. Εξηγούμε στο παιδί τη διαδικασία και τις συμπεριφορές που οδηγούν σε αυτή οι οποίες μπορούν να γραφούν σε λίστα ή με ζωγραφιές και να αναρτηθούν σε σημείο όπου τις βλέπει το παιδί. Τα παιδιά πρέπει να είναι ήσυχα και ο χρόνος αρχίζει να μετρά όταν ησυχάσουν. Αν σηκωθούν από την καρέκλα, ο χρόνος ξεκινά από την αρχή.

Η τιμωρία επιβάλλεται σε χώρο μακριά από ανθρώπους, παιχνίδια, παράθυρα, τηλεόραση ή άλλους περισπασμούς ή πράγματα που αρέσουν στο παιδί. Οχι στο μπάνιο, σε αποθήκη ή σε άλλο πολύ κλειστό και σκοτεινό μέρος.

 

 

 

 

 

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy