Η θεσµική διαφθορά και ο αντίκτυπός της στο κοινωνικό σύνολο – Ποιος ο ρόλος των θεσμών

  • Γίναµε µάρτυρες ενός πρωτοφανούς κύµατος σκανδάλων τα τελευταία χρόνια, µε πρωταγωνιστές πολιτειακούς αξιωµατούχους και αυτό που µένει είναι η ατιµωρησία και το κουκούλωµα.
  • Η συστηµική, θεσµική και λειτουργική διαφθορά έχει σαφέστατες πολιτικές ρίζες και εκεί πρέπει να αναζητηθούν οι παθογένειες που εκτρέφουν ένα νοσηρό τρόπο διαχείρισης των κοινωνικών λειτουργιών.
  • Όσο το κέρδος αποτελεί βασικό δοµικό στοιχείο της οικονοµικής και κοινωνικής οργάνωσης ενός κράτους, τόσο θα εντείνεται ο ανταγωνισµός µεταξύ των µεγάλων οικονοµικών συµφερόντων.

Του Κυριάκου Λοΐζου

Με αφορµή την υπόθεση µε τον φερόµενο εκβιασµό της διευθύντριας των Κεντρικών Φυλακών από ανώτερο αξιωµατικό της Αστυνοµίας, γινόµαστε για άλλη µία φορά µάρτυρες της θεσµικής διαφθοράς. Ένα ερώτηµα το οποίο απασχολεί µεταξύ άλλων είναι το πώς αυτό επηρεάζει τόσο τον πολιτικό βίο του νησιού, όσο και την κοινωνία και τη συνοχή του κοινωνικού ιστού.

Πάντως, το ζήτηµα της διαφθοράς και δη της θεσµικής διαφθοράς είναι κάτι περισσότερο από υπαρκτό, ενώ οι πολίτες βλέπουν την καθηµερινότητά τους να επηρεάζεται τα µέγιστα από το φαινόµενο. Εξάλλου, το θέµα που προέκυψε µε τις Κεντρικές Φυλακές και τον ανώτερο αξιωµατικό της Αστυνοµίας είναι µόνο µία πτυχή του προβλήµατος.

Γενικότερα και ανεξάρτητα από το τι έγινε ή δεν έγινε στις Κεντρικές Φυλακές, η διαφθορά και ιδιαίτερα η θεσµική διαφθορά επηρεάζει σηµαντικά την κοινωνία, είπε στη «Χαραυγή» ο ∆ιδάκτωρ Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας και μέλος ∆.Σ. Ινστιτούτου Ερευνών Προµηθέας, Αλέξης Αλέκου, τονίζοντας πως γίναµε µάρτυρες ενός πρωτοφανούς κύµατος σκανδάλων τα τελευταία χρόνια, µε πρωταγωνιστές πολιτειακούς αξιωµατούχους και τα οικογενειακά ή επιχειρηµατικά τους συµφέροντα και αυτό που µένει είναι η ατιµωρησία και το κουκούλωµα.

Όσο το κέρδος καθορίζει το γίγνεσθαι ενός κράτους, η διαφθορά θα είναι υπαρκτή

«Αυτό ακριβώς είναι το επιβλαβές σηµείο για την κοινωνία, αλλά και την πολιτική. Η συστηµική, θεσµική και λειτουργική διαφθορά, έχει σαφέστατες πολιτικές ρίζες, αφού εκεί πρέπει να αναζητηθούν οι κοινωνικές παθογένειες που εκτρέφουν ένα νοσηρό τρόπο διαχείρισης των κοινωνικών λειτουργιών, στα πλαίσια του οποίου εκδηλώνεται αυτό που ονοµάζουµε διαφθορά», υπέδειξε ο κ. Αλέκου.

Σε ό,τι αφορά τις γενεσιουργές αιτίες της λεγόµενης θεσµικής διαφθοράς, ο πολιτικός επιστήµονας εξήγησε ότι η διεθνής βιβλιογραφία συµφωνεί ότι διαφθορά είναι «η χρήση της δηµόσιας θέσης για προσωπικό όφελος». Η θεσµική διαφθορά, πιο συγκεκριµένα, αναφέρεται στη «διαφθορά προσώπων που αποτελούν θεσµικά όργανα της Πολιτείας και µπορούν να ασκήσουν επιρροή στις θεσµικές διαδικασίες και δράσεις».

Υπάρχει, όµως, και εκείνος ο «µηχανισµός» (ή και τα γεγονότα τα οποία µας διαφεύγουν) κατά τον οποίο η κοινωνία και οι πολίτες αποπροσανατολίζονται από τις αιτίες του φαινοµένου, έχοντας έτσι µία λανθασµένη ή όχι και τόσο καθαρή εικόνα των γεγονότων. Σημειώνει δε ότι οι απλουστευµένες αναλύσεις δεν προσφέρουν στην κατανόηση του φαινοµένου και των γενεσιουργών αιτιών.

«Μια συνειδητή πλάνη που αποπροσανατολίζει από τις πραγµατικές αιτίες της διαφθοράς είναι η ηθικολογική προσέγγιση του θέµατος, όπου επικεντρωνόµαστε στα διεφθαρµένα πρόσωπα και στις ερευνητικές επιτροπές που συνήθως δεν φέρνουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσµα.

Θέλω να είµαι σαφής: όσο το κέρδος αποτελεί βασικό δοµικό στοιχείο της οικονοµικής και κοινωνικής οργάνωσης ενός κράτους, όσο δηλαδή το “αόρατο χέρι” της αγοράς αφήνεται να ρυθµίζει οριζόντια όλες τις θεσµικές διαδικασίες, τόσο θα εντείνεται ο ανταγωνισµός µεταξύ των µεγάλων οικονοµικών συµφερόντων. Και σε αυτό τον ανταγωνισµό κάμπτονται ηθικοί φραγµοί, διαφθείρονται πολιτειακοί αξιωµατούχοι και τεκµηριώνεται ο ισχυρισµός ότι η διαφθορά και το οικονοµικό έγκληµα είναι έννοιες συνυφασµένες µε την καπιταλιστική ανάπτυξη», είπε ο κ. Αλέκου.

Όπως υπέδειξε, θα ήταν υπεραπλούστευση απλά να πούµε «είναι ο καπιταλισµός, ηλίθιε» και τελειώσαµε. «Ασφαλώς και υπάρχουν πολλά µέτρα που µπορούν να παρθούν, έτσι ώστε να περιοριστεί η θεσµική διαφθορά, να υπάρχει πλήρης διαφάνεια σε όλες τις διαδικασίες και ξεκάθαροι ρόλοι µεταξύ των θεσµών».

Πώς όµως πατάσσεται η διαφθορά και ποιο είναι το εννοιολογικό ενδιαφέρον και σηµασία φράσεων όπως «πάταξη της διαφθοράς» και ποιες είναι εκείνες οι ενέργειες εκ µέρους της Πολιτείας, ώστε να κατευθυνθούµε προς απάµβλυνση ή την εξάλειψη του φαινοµένου;

«Έχω την εντύπωση ότι τα νοµοθετικά εργαλεία για να παταχθεί σε µεγάλο βαθµό ή να περιοριστεί σηµαντικά έστω η διαφθορά, υπάρχουν. Και ταυτόχρονα υπάρχουν πολλά ακόµη που µπορούν να γίνουν. Να ενισχυθεί για παράδειγµα το Πόθεν Έσχες, να διευρυνθεί ο κατάλογος των προσώπων που θα ελέγχονται, να εφαρµοστεί το ασυµβίβαστο της παροχής υπηρεσιών προς το κράτος από επιχειρήσεις που συνδέονται µε πολιτειακούς αξιωµατούχους, και πολλά άλλα.

Χρειάζεται όµως και πολιτική βούληση. Και, κυρίως, να λειτουργήσουν εκείνοι οι µηχανισµοί που θα τιµωρούν παραδειγµατικά και µε ποινές που θα αποτελούν αποτρεπτικό παράγοντα για µελλοντικά ενδεχόµενα, φαινόµενα διαφθοράς», υπογράµµισε ο κ. Αλέκου.

Η πτώση αξιών δεν είναι κάτι καινούργιο…

Επιπροσθέτως, µέσα από και µε αφορµή τη θεσµική διαφθορά, παρατηρείται µία έκπτωση αξιών, όπως και καταπάτηση βασικών αρχών του δηµοσίου βίου. Έννοιες βασικές, που όµως έχουν πήλινα πόδια, ενώ όπως τόνισε ο κ. Αλέκου, αυτή η κατάπτωση εννοιών και αξιών δεν είναι κάτι καινούριο.

«∆εν αποδέχοµαι αυτές τις έννοιες ως σηµεία των καιρών που ζούµε. Εάν αποδεχτούµε ότι υπάρχει πτώση ηθικών αρχών και αξιών στη σηµερινή κοινωνία, τότε θα πρέπει να υποδείξουµε πού ακριβώς εντοπίζεται η ηθική του παρελθόντος που τώρα περνά κρίση», ανέφερε για να καταλήξει λέγοντας πως ούτε στο παρελθόν ήταν όλα σε µία στέρεα βάση ή λειτουργούσαν µε βάση τις αρχές της κοινωνικής συνοχής και της ηθικής.

«∆εν θεωρώ ότι -σε αναλογία συνθηκών πάντα- στο παρελθόν όλα ήταν αγγελικά πλασµένα και οι θεσµοί ήταν “άµωµοι και αµόλυντοι”, για να χρησιµοποιήσω µια έκφραση που είναι τραγελαφικά επίκαιρη.

Η πρόσβαση στην πληροφόρηση, το διαδίκτυο, τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης, φέρνουν στην επιφάνεια, αν και όχι πάντα αντικειµενικά, πολλά σκάνδαλα που συνέβαιναν και στο παρελθόν απλά δεν γινόµασταν κοινωνοί τους. Το γεγονός όµως ότι απαιτείται πολιτική βούληση για την καταπολέµηση του φαινοµένου της διαφθοράς, ασφαλώς αποτελεί σηµαντικό σηµείο διαφοροποίησης όχι του παρελθόντος από το σήµερα, αλλά των βασικών πολιτικών πρωταγωνιστών µεταξύ τους».

Ο ρόλος των θεσµών και η Αρχή κατά της Διαφθοράς

Στο νοµικό κοµµάτι της υπόθεσης του φερόµενου εκβιασµού της διευθύντριας των Κεντρικών Φυλακών από ανώτερο αξιωµατικό της Αστυνοµίας, αλλά και του φαινοµένου της θεσµικής διαφθοράς, υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες παράµετροι, ενώ όσο η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το «τεκµήριο της αθωότητας».

Στην εξίσωση µπαίνουν αναπόφευκτα τόσο η Αρχή κατά της ∆ιαφθοράς, όσο και οι πολιτειακές ευθύνες ή/και παραλείψεις.

Ο κόσµος πρέπει να πιέζει για να επέλθει η πολυπόθητη κάθαρση

«Αρχικά, σχετικά µε την υπόθεση των Φυλακών και την Αρχή Κατά της ∆ιαφθοράς, η Αρχή βάσει νόµου δεν µπορεί να παρέµβει από τη στιγµή που έχει διοριστεί ποινικός ανακριτής για την υπόθεση. Επίσης, είναι κρίσιµο να ειπωθεί ότι συντρέχει και το τεκµήριο της αθωότητας, οπότε καλό θα ήταν να είµαστε προσεκτικοί σε ό,τι λέµε σε γενικότερο πλαίσιο», εξήγησε ο νοµικός Σίµος Αγγελίδης, προσθέτοντας έναν ακόµη παράγοντα σε ό,τι αφορά τη γενική ευθύνη.

«Σε ό,τι αφορά το ζήτηµα της θεσµικής διαφθοράς, προσωπική εκτίµηση είναι πως µεγάλο µέρος της ευθύνης φέρουν οι πολίτες, όχι για τη διαφθορά καθαυτή, αλλά για την αντίδραση.

Οι πολίτες πρέπει επιτακτικά να αναζητήσουν και να ζητήσουν να υπάρξει κάθαρση. Η οποιαδήποτε διαπλοκή ή διαφθορά παρατηρείται δεν θα πρέπει να είναι ανεκτή και οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να απαιτήσουν να τιµωρηθούν οι υπεύθυνοι απ’ όπου κι αν προέρχονται, όσο ψηλά κι αν βρίσκονται, όποιοι και αν είναι. Ο κόσµος πρέπει να δηµιουργήσει την αναγκαία πίεση, έτσι ώστε κάποιοι θεσµοί οι οποίοι κινούνται αργά να νιώσουν την ένταση και τη φυσιολογική οργή για να κινηθούν γρηγορότερα και να επέλθει η πολυπόθητη κάθαρση», τόνισε.

Οι θεσµοί λειτούργησαν άµεσα στην περίπτωση αυτή

Ερωτηθείς για το αν η κοινωνία θα πρέπει να νιώθει και µια ασφάλεια από τους θεσµούς, ούτως ώστε να µπορεί να είναι συνεκτική και να διεκδικεί, ο κ. Αγγελίδης ανέφερε πως «αν µιλήσουµε ειδικότερα για το ζήτηµα που προέκυψε τώρα µε τις Κεντρικές Φυλακές, µόλις έγινε η καταγγελία ο Γενικός Εισαγγελέας λειτούργησε άµεσα, διορίζοντας ποινικό ανακριτή».

Επίσης, πρόσθεσε, άµεσα η υπουργός ανακοίνωσε ότι προσανατολίζεται στο να θέσει σε διαθεσιµότητα τον καταγγελλόµενο, ενώ ως όφειλε του έδωσε την προειδοποίηση διότι ο αξιωµατικός έχει το δικαίωµα να απαντήσει και να τοποθετηθεί. «Τουλάχιστον, µετά την καταγγελία, οι θεσµοί κινήθηκαν µε τρόπο σωστό, αφού κάτι που έπρεπε να επισηµανθεί είναι η αποφυγή διορισµού ανακριτή από τις τάξεις της Αστυνοµίας, έτσι ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόµενο της µεροληψίας.

Πάντως, µέσα από τη µαρτυρία, και αυτό είναι ουσιώδες, υπάρχει η πιθανότητα να προκύψουν πολύ σοβαρότερα ζητήµατα και στοιχεία, που να αναδεικνύουν τη γενική υποψία ότι υπάρχουν διάφορα προβλήµατα, τόσο στο σωφρονιστικό ίδρυµα, όσο και στα συµβούλια αποφυλάκισης, αλλά και ευρύτερα στον τρόπο µε τον οποίο η Αστυνοµία ασκεί τις εξουσίες της.

Κάτι που πρέπει να περιµένουµε, το οποίο επίσης είναι κρίσιµο, είναι µε ποιον τρόπο η Νοµική Υπηρεσία θα αξιοποιήσει το πόρισµα της υπόθεσης».

Σε ό,τι αφορά την «απόσταση» µεταξύ Κεντρικών Φυλακών και Αστυνοµίας, ο κ. Αγγελίδης είπε πως αρχικά όλοι εµπίπτουν κάτω από τον/την εκάστοτε Υπουργό ∆ικαιοσύνης. «Άρα, η ιεραρχία είναι πάντοτε η ίδια. Εάν και εφόσον προκύπτουν τέτοιας µορφής ζητήµατα, θα έπρεπε άµεσα οι πολιτικά προϊστάµενοι να τοποθετηθούν και να βρουν λύσεις. Θα πρέπει, για παράδειγµα, να επεξηγηθεί γιατί µία έφοδος της ∆ίωξης Ναρκωτικών δεν έγινε αποδεκτή στις Κεντρικές Φυλακές. Εµείς όλοι και όλες, µπορεί να αγνοούµε στοιχεία και καταστάσεις αυτή τη στιγµή, ωστόσο αν οι προϊστάµενοι έχουν γνώση, θα πρέπει να σκεφτούµε γιατί γίνονται ανεκτά όλα αυτά και γιατί δεν υπήρξε αντίδραση τότε».

Η Αρχή κατά της ∆ιαφθοράς θα πρέπει να δοκιµαστεί

Ένα κρίσιµο σηµείο το οποίο δεν θα έπρεπε να αγνοείται από δω και πέρα και στο οποίο θα πρέπει να δοθεί η απαραίτητη βαρύτητα, αφορά τη δουλειά και τις αρµοδιότητες της Αρχής κατά της ∆ιαφθοράς, ενώ οι πολίτες περιµένουν από την Αρχή να υλοποιήσει το έργο της απρόσκοπτα.

Όπως εξήγησε ο κ. Αγγελίδης, η Αρχή κατά της ∆ιαφθοράς θα πρέπει να δοκιµαστεί στο µέλλον για να δούµε ποιος είναι ο βαθµός επάρκειας των εξουσιών που έχει λάβει και αν πράγµατι θα καταφέρει να χτυπήσει τη διαφθορά.

Σχετικά µε τα πολιτικά αντανακλαστικά, σε τέτοιες περιπτώσεις θεσµικής διαφθοράς, ο νοµικός υπογράµµισε ότι σε πολλές περιπτώσεις τα αντανακλαστικά είναι πολύ αργά, ενώ είδαµε να µη διορίζονται ποινικοί ανακριτές σε σοβαρές υποθέσεις.

«Σε ό,τι αφορά την κοµµατική αντίδραση, πρέπει να πω ότι όλα τα κόµµατα σπεύδουν να καταδικάσουν αυτά τα φαινόµενα, ωστόσο στις διάφορες Επιτροπές θα µπορούσαν να απαιτήσουν πολύ περισσότερα. Πάντως, τα ζητήµατα της διαφθοράς θα έπρεπε να ενώνουν τους πάντες κάτω από τον τίτλο “πόλεµος κατά της διαφθοράς”, για να µπορεί να υπάρξει γενικευµένη αντίδραση και κατ’ επέκταση κάθαρση. Επίσης, θα πρέπει να υπενθυµίσουµε ότι υπάρχει θεσµική, αλλά και πολιτειακή διαφθορά. Στη διαχείριση της υπόθεσης “χρυσών” διαβατηρίων, αυτό που βγήκε από τα πορίσµατα είναι ότι δεν έπασχε µόνο το σύστηµα καθαυτό, αλλά και οι θεσµοί».

«Να επικεντρωθούµε στη διερεύνηση της υπόθεσης»

Τη δική του ανάγνωση για την υπόθεση που κατήγγειλε η διευθύντρια των Κεντρικών Φυλακών έκανε µιλώντας στo ραδιόφωνο του ΑΣΤΡΑ την περασµένη βδοµάδα, ο πρώην Υπουργός ∆ικαιοσύνης, Σοφοκλής Σοφοκλέους, εκφράζοντας τη θέση ότι ή είναι ανόητος και εξαιρετικά διεφθαρµένος ο ανώτερος αστυνόµος που καταγγέλθηκε από τη διευθύντρια των Κεντρικών Φυλακών ή συµβαίνει κάτι άλλο.

Έθεσε παράλληλα µια σειρά ερωτηµάτων σχετικά µε τη δηµοσιοποίηση της όλης υπόθεσης.

Ο κ. Σοφοκλέους τόνισε ότι όλοι πρέπει να περιµένουν να ακούσουν ολοκληρωµένα το τι έχει συµβεί, πριν βγάλουν συµπεράσµατα. Είπε πάντως ότι δεν τον εξέπληξε η χρήση κινητού από κρατούµενο, σηµειώνοντας ότι δεν είναι αυτό κάτι καινούριο για τα όσα συµβαίνουν στις Φυλακές.

Ο πρώην Υπουργός ∆ικαιοσύνης επεσήµανε ότι τα χειροκροτήµατα στις φυλακές και οι δηλώσεις που γίνονται για το θέµα ξεπερνούν τα όρια, επισηµαίνοντας ότι οι Αρχές πρέπει να επικεντρωθούν στη διερεύνηση του θέµατος.

Σε ό,τι αφορά το θέµα της διαθεσιµότητας του αξιωµατικού, ανέφερε ότι καλά έπραξε η Υπουργός ∆ικαιοσύνης και, παρά την πίεση που δέχθηκε, ανέµενε και εν τέλει πήρε την απάντηση τού υπό κατηγορία αξιωµατικού. Όπως είπε, αν έπραττε διαφορετικά, θα δηµιουργείτο µια σκιά στο πρόσωπό του, που προσκρούει στην αρχή ότι όλοι είναι αθώοι µέχρι αποδείξεως του αντιθέτου.

Κληθείς να σχολιάσει εάν η κοινωνική αντίδραση είναι απαραίτητη για την ανάδειξη των διαχρονικών προβληµάτων, απάντησε καταφατικά.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy