∆ιαλεκτική ∆ιαδικασία της Γνώσης 6. Γνώση και αξία

Οι ιδέες υλοποιούνται πρακτικά στον πολιτισµό -υλικό και πνευµατικό υπό τη µορφή πραγµάτων, έργων τέχνης, προτύπων κ.λπ. Από δω εκπηγάζει το ερώτηµα για το ποιες σχέσεις δηµιουργούνται µε τις ανάγκες του ανθρώπου, που φυσικά έχουν κοινωνικό χαρακτήρα.

Ο Μαρξ σηµείωνε ότι οι άνθρωποι προσεγγίζουν τα πράγµατα της φύσης όχι θεωρητικά, αλλά µε ενεργητικότητα, γίνονται κάτοχοί τους. Έτσι οι άνθρωποι, επειδή γνωρίζουν τη δυνατότητά τους να εξυπηρετούν ανθρώπινες ανάγκες τα ονοµάζουν «αγαθά», που σηµαίνει ότι πρακτικά χρησιµοποιούν αυτά τα προϊόντα και ότι τα τελευταία τους είναι χρήσιµα.

Κατανοώντας αυτή τη στάση απέναντι στα αντικείµενα της φύσης ως µέσον ικανοποίησης ανθρώπινων αναγκών, το φιλοσοφικό πρόβληµα περί αξίας µεγιστοποιείται. Η ουσία δεν έγκειται αν θα ονοµαστούν τα αντικείµενα του πολιτισµού (υλικού και πνευµατικού), που δηµιουργούνται από τον άνθρωπο, καθώς και τα φυσικά φαινόµενα, που όλα εξυπηρετούν την ικανοποίηση των αναγκών του «αγαθά», «αξίες» ή κάπως αλλιώς, αλλά αν είναι απαραίτητα και µε ποια γνωρίσµατα ταξινοµούνται. Το κύριο θέµα εδώ είναι το σχετιζόµενο ζήτηµα µε τη φύση της αξίας, της σχέσης της µε το υποκείµενο και το αντικείµενο, µε την ίδια τη γνώση κ.ο.κ.

Ο µαρξισµός επιλύει το ζήτηµα αυτό στη βάση της κατανόησης του ανθρώπου ως του δηµιουργού της ιστορίας και του ιδίου του εαυτού του ως ενεργής οντότητας.

Τα αντικείµενα της φύσης και τα παράγωγα του υλικού και πνευµατικού πολιτισµού έχουν τη δυνατότητα να ικανοποιούν τις ανάγκες του ανθρώπου, να εξυπηρετούν τους στόχους του. Από αυτή την άποψη µια προσέγγιση µε βάση την αξία τους είναι δυνατή και απαραίτητη.

Από πού πηγάζει η δεδοµένη ικανότητα στα αντικείµενα -από τη φύση τους ή µήπως προέρχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο µε τις ιδιαιτερότητες και δυνατότητές του; Αν γίνει αποδεκτό ότι η αξία είναι εγγενής µόνο µέσα στα ίδια τα αντικείµενα, τότε θα σήµαινε ότι προικίζονται µε πρωτότυπες ιδιότητες για να εξυπηρετούν τον άνθρωπο και τους στόχους του. Όµως είναι γνωστό ότι η φύση και τα αντικείµενά της υπήρχαν πολύ πριν την εµφάνιση του ανθρώπου. Από την άλλη, δεν πρέπει να θεωρείται δεδοµένο ότι ένα αντικείµενο µπορεί να ικανοποιεί τις υλικές ή πνευµατικές ανάγκες του ανθρώπου ανεξάρτητα από τη δική του φύση. Εάν το ψωµί για παράδειγµα δεν περιέχει καθορισµένα υλικά στοιχεία, δεν θα ήταν είδος διατροφής, δεν θα θεωρείται αγαθό για τον άνθρωπο.

Ο µαρξισµός αντιµετωπίζει την αξία ως κοινωνικο-ιστορικό φαινόµενο και µια στιγµή της πρακτικής αλληλενέργειας του υποκειµένου και του αντικειµένου.

Η ανθρώπινη κοινωνία δεν είναι εκτός της υλικής φυσικής διαδικασίας. Το προϊόν της ανθρώπινης εργασίας είναι µια συνέχεια της φύσης γι’ αυτό και η αξία είναι ιδιότητα των αντικειµένων, εµφανιζόµενη στη διαδικασία ανάπτυξης της κοινωνίας και ταυτόχρονα ιδιότητα των αντικειµένων της φύσης, που συµπεριλαµβανόµενα στη διαδικασία της εργασίας και του τρόπου ζωής αποτελούν «ζωτικό» στοιχείο της δραστηριότητας του ανθρώπου.

Μερικές κατευθύνσεις της αστικής φιλοσοφικής σκέψης προσεγγίζουν την αξία των αντικειµένων και των φαινοµένων µόνο µε την αντικειµενική τους επιστηµονική θεώρηση. Όµως, ο διαχωρισµός της θεωρητικής κατανόησης και της πρακτικής προσέγγισης της αξίας προς τα αντικείµενα της πραγµατικότητας µπορεί να γίνει µόνο σε επίπεδο αφαίρεσης µε αυστηρά προκαθορισµένους στόχους.

Η πρώτη προσέγγιση επιδιώκει να προσδιορίσει την κατανόηση ενός αντικειµένου, όπως αυτό υπάρχει έξω από τον άνθρωπο και την κοινωνία, να απελευθερώσει τη συνείδηση του ανθρώπινου υποκειµένου ως προς το περιεχόµενό του και να επισηµάνει σε καθαρή µορφή την πραγµατική γνώση, δηλ. την αντικειµενική αλήθεια.

Ενώ η δεύτερη αντίθετα προσπαθεί τόσο στο ίδιο το αντικείµενο, όσο και στον προβληµατισµό του να επικεντρωθεί στην ανθρώπινη στάση για να αξιολογήσει τα πάντα από την άποψη των δυνατοτήτων ικανοποίησης αναγκών του ανθρώπου και ως εκ τούτου λαµβάνει τη γνώση όχι σε µια καθαρή µορφή, αλλά την ενσωµατώνει στον υλικό και πνευµατικό πολιτισµό, που δύναται να εξυπηρετεί τον άνθρωπο και τους στόχους του.

Ταυτόχρονα, πρακτικά στην ανθρώπινη δραστηριότητα τόσο την εµπράγµατη, όσο και την πνευµατική συνυπάρχουν και οι δύο στιγµές (η αντικειµενο-επιστηµονική και η αξιακή) και δεν µπορεί να υπάρξει η µια χωρίς την άλλη, µιας και εξάγονται από την ίδια πηγή -την πρακτική σχέση του ανθρώπου έναντι της αντικειµενικής πραγµατικότητας.