∆ιαλεκτικός Υλισµός – Κατηγορίες: Περιεχόµενο και Μορφή

Οι σχέσεις µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής είναι µια τυπική περίπτωση αλληλοσύνδεσης των διαλεκτικών αντιθέτων, χαρακτηριζόµενων τόσο ως ενότητα µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής, όσο και τις αντιθέσεις και συγκρούσεις µεταξύ τους.

Η καθοριστική πλευρά σ’ αυτή τη σχέση είναι το Περιεχόµενο. Ταυτόχρονα όµως η Μορφή δεν είναι µια παθητική αντανάκλαση του Περιεχοµένου, αλλά έχει τη δυνατότητα να επιδράσει στο Περιεχόµενο επιταχύνοντας ή επιβραδύνοντας τη διαφοροποίησή του.

Η ενότητα Περιεχοµένου και Μορφής είναι σχετική, προσωρινή, στην όλη διαδικασία της ανάπτυξης, ενώ αναπόφευκτα αναφύονται συγκρούσεις και αντιθέσεις µεταξύ τους. Είναι γι’ αυτό που σε κάποια στιγµή εµφανίζεται πλήρης ασυµφωνία µεταξύ του Περιεχοµένου και της Μορφής, που υπερβαίνεται τελικά µε την «απόρριψη» της παλιάς και την εµφάνιση µιας νέας Μορφής, αντιστοιχούσας µε το ήδη αλλαγµένο ή διαφοροποιηµένο Περιεχόµενο.

Η Μορφή δεν µπορεί να τίθεται υπεράνω του Περιεχοµένου

Η απολυτοποίηση ή και µόνο η αντιπαράθεση των δύο πλευρών της αντίθεσης µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής οδηγεί σε λανθασµένους συλλογισµούς, αντιλήψεις και πρακτικές δράσεις.

Τέτοιες προσεγγίσεις θεµελιώνουν τις θέσεις, που προκρίνουν τη «µεταρρύθµιση» µε στόχο τη διαιώνιση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής. Επιδιώκοντας, δηλαδή, τη «µεταµόρφωση» του καπιταλισµού σε έναν τάχατες «κοινωνικό συνεταιρισµό», ένα «λαϊκό καπιταλισµό» κ.ο.κ.

Με τον τρόπο αυτό καταβάλλεται προσπάθεια ώστε η Μορφή να τεθεί πάνω από το Περιεχόµενο, δηµιουργώντας προϋποθέσεις «αναβολής» σε βάθος χρόνου της εξάλειψης της ατοµικής ιδιοκτησίας στα µέσα παραγωγής που γεννά την εκµετάλλευση της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσµού. Κατ’ επέκταση «αναβάλλει» την αλλαγή του καπιταλιστικού Περιεχοµένου της κοινωνικής παραγωγής και παρεµποδίζει τη δηµιουργία µιας νέας ενότητας µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής, στηριζόµενης στην κοινωνική ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής, δηλ. το σοσιαλισµό.

Η επίλυση των αντιθέσεων µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής µπορεί να επιτευχθεί µε διαφόρους τρόπους, αρχίζοντας από την πλήρη απόρριψη της παλιάς Μορφής, που έπαψε να αντιστοιχεί στο νέο Περιεχόµενο, µέχρι και τη χρήση των παλιών Μορφών, παρά το ότι ουσιαστικά έχει διαφοροποιηθεί το Περιεχόµενο. Σ’ αυτή την τελευταία περίπτωση όµως η Μορφή δεν παραµένει αναλλοίωτη, αλλά το νέο Περιεχόµενο µπορεί και πρέπει να εµφανισθεί σε οποιαδήποτε Μορφή είτε µε τη νέα, είτε µε την παλιά, µπορεί και πρέπει να καθυποτάξει όλες τις Μορφές, όχι µόνο τις νέες, αλλά και τις παλιές.

Μετεξελίξεις που φέρουν τα σπέρµατα της παλιάς Μορφής

Μελετώντας την αγγλική αστική επανάσταση στα µέσα του 17ου αιώνα παρατηρούµε ότι το καπιταλιστικό Περιεχόµενο που τελικά εγκαθιδρύθηκε από την επανάσταση δεν συνοδεύτηκε από µια πλήρη αλλαγή της Μορφής, που θα έπρεπε να έχει η αγγλική κοινωνία.

∆ιερχόµενη µέσα από εµφύλιους πολέµους, στρατιωτικά πραξικοπήµατα, έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις τελικά η Μορφή, που διαµορφώθηκε αποτελούσε ένα συµβιβασµό µεταξύ των κοινωνικών τάξεων και οµάδων, που αντιπάλευαν µεταξύ τους, συνδυάζοντας τον κοινοβουλευτισµό µε την ξεπερασµένη Μορφή της απολυταρχίας στο πρόσωπο της συνταγµατικής µοναρχίας.

Μια τέτοια Μορφή στην ιστορική διαδροµή της Μεγάλης Βρετανίας µετεξελίχθηκε, αλλά δεν παύει να φέρει µέσα της τα σπέρµατα της παλιάς φεουδαρχικής Μορφής, έστω κι αν το καπιταλιστικό Περιεχόµενο έχει διαφοροποιηθεί από τότε που επικράτησε. Παρόµοια φαινόµενα παρατηρούνται και σε άλλες αστικές και όχι µόνο κοινωνίες.

Αντίθεση που κινεί την κοινωνική ανάπτυξη

Εποµένως, η εµφάνιση, η ανάπτυξη και το ξεπέρασµα των αντιθέσεων µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής, η πάλη που διεξάγεται µεταξύ τους (οι αλληλοδιαδοχές Περιεχοµένου και Μορφής, η «πλήρωση» της παλιάς Μορφής µε νέο Περιεχόµενο, η αντίστροφη αλληλενέργεια της Μορφής επί του Περιεχοµένου κ.λπ.) είναι συστατικά στοιχεία της διαλεκτικής θεωρίας για την ανάπτυξη.

Η αλληλοσχέση του Περιεχοµένου και της Μορφής στην ανάπτυξη της κοινωνίας είναι πολύπλοκη και διαλεκτικά αντιθετική, γιατί εδώ ακριβώς επενεργεί ο ανθρώπινος παράγοντας, που µε διαφόρους τρόπους υποκειµενικά επηρεάζει τις αναπτυσσόµενες αντικειµενικές διαδικασίες.

Έτσι η αντίθεση µεταξύ Περιεχοµένου και Μορφής στον τρόπο παραγωγής, στην οικονοµική βάση και το κοινωνικό εποικοδόµηµα, στην οικονοµία γενικά και την πολιτική ειδικά είναι µία από τις βασικές και κύριες κινητήριες δυνάµεις της κοινωνικής ανάπτυξης.

Πιότρ Κροπότκιν (1842 – 1921)

Ρώσος επαναστάτης, ιδεολόγος του αναρχισµού, επιστήµονας-γεωγράφος γεννήθηκε στη Μόσχα στις 9 ∆εκεµβρίου 1842 και πέθανε στο Ντµιτρώφ στις 8 Φεβρουαρίου 1921.

Ανέπτυξε τη θεωρία για τον ούτω καλούµενο αναρχικό κοµµουνισµό, ο οποίος µπορεί τάχατες να εδραιωθεί αµέσως µετά την κατάργηση της παλιάς τάξης πραγµάτων κατά την πορεία της κοινωνικής επανάστασης, την οποία θεωρούσε νοµοτελειακό φαινόµενο της ιστορικής διαδικασίας. Οραµατιζόταν τη µελλοντική κοινωνία ως µια οµοσπονδία ελεύθερων παραγωγικών µονάδων (Κοµµούνες), όπου το άτοµο απελευθερωµένο από τα δεσµά του κράτους θα αποκτούσε απεριόριστες δυνατότητες ανάπτυξης σ’ όλους τους τοµείς.

Απέρριπτε τη διαλεκτική και επέµενε στις θέσεις µιας µηχανιστικής αντίληψης της εξέλιξης. Μεταφέροντας µηχανιστικά από τη βιολογία τον διατυπωθέντα από τον ίδιο «βιο-ψυχολογικό νόµο αµοιβαίας βοήθειας» ο Κροπότκιν προσπαθούσε να ερµηνεύσει τους λόγους, οι οποίοι συνενώνουν τους ανθρώπους σε µια από κοινού οργανωµένη κοινότητα.

Την ίδια στιγµή, τις διάφορες µορφές εµφάνισης αυτής της κοινής κοινότητας τις έθεσε ως βάση της περιοδικότητας της ιστορίας ξεχωρίζοντας την οργάνωση των γενών, την αγροτική κοινότητα, τη δηµοκρατία των ελεύθερων πόλεων. Ταυτόχρονα, θεωρούσε ότι η εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας δεν είναι µια συνεχής διαδικασία, αλλά διακόπηκε µερικές φορές και ξανάρχιζε εκ νέου.

Οι φιλοσοφικές απόψεις του Κροπότκιν αποτελούν ένα συνονθύλευµα θετικισµού και µηχανιστικού υλισµού.

Ως πεπεισµένος αρνητής του κρατισµού απέκλειε το θεσµό του κράτους από την προοδευτική ανέλιξη των διαφόρων κοινωνικών ιδρυµάτων. Ταυτόχρονα, θεωρούσε ότι όλες οι µορφές µέσα από τις οποίες πέρασε η ανθρώπινη κοινωνία είχαν τάση προς τη στασιµότητα γι’ αυτό και οι επαναστάσεις είναι χρήσιµες γιατί εξοστρακίζουν τους παράγοντες που παρεµποδίζουν την πρόοδο της κοινωνίας και διαφθείρουν το άτοµο, όπως είναι η ατοµική ιδιοκτησία και η κρατική εξουσία.

Ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης

Η βιοµηχανική επανάσταση σε συνθήκες καπιταλιστικής παραγωγής δηµιουργεί την εργατική τάξη κι αυτό γιατί µε τη συνεχή ανάπτυξη της βιοµηχανίας η εργατική τάξη δεν αυξάνεται µόνο αριθµητικά, αλλά συγκεντρώνεται και συσπειρώνεται όλο και σε µεγαλύτερες µάζες, αυξάνοντας τη δύναµή της, την οποία αισθάνεται και συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο.

Οι αρχικές συγκρούσεις και αντιθέσεις µεµονωµένων οµάδων εργατών έναντι ενός µεµονωµένου καπιταλίστα σιγά-σιγά µετατρέπονται σε σύγκρουση ανάµεσα σε δύο κοινωνικές τάξεις. Σ’ αυτή την πάλη οι εργάτες συνασπίζονται για να υπερασπιστούν τα δικαιώµατά τους, να εγείρουν αιτήµατα για καλύτερη διαχείριση των κοινών υποθέσεών τους, που σχετίζονται µε τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσής τους.

Τελικά οι τοπικοί αγώνες των εργατών, που έχουν πάντα τον ίδιο χαρακτήρα συνδέονται σε πανεθνική πάλη, σε µια ταξική πάλη του συνόλου των εργατών έναντι του συνόλου των καπιταλιστών.

Στη συνεχή ανάπτυξη της βιοµηχανίας και των µονοπωλίων όσες τάξεις και κοινωνικές οµάδες βρίσκονται αντιµέτωπες µε την αστική τάξη χάνονται και εξαφανίζονται, ενώ µόνο η εργατική τάξη αποτελεί το χαρακτηριστικό προϊόν της. Την ίδια στιγµή, οι µεσαίες τάξεις και στρώµατα, ο µικρός βιοµήχανος, ο µικρέµπορας, ο βιοτέχνης, ο αγρότης, η πλειοψηφία των ελεύθερων επαγγελµατιών εναντιώνονται στην αστική τάξη για να διατηρήσουν το καθεστώς τους µέσα στην αστική κοινωνία, για να επιβιώσουν από τον επερχόµενο αφανισµό τους.

Από αυτή την άποψη είναι δυνάµεις συντηρητικές και όχι επαναστατικές γιατί η προσπάθειά τους είναι να ανακόψουν την πρόοδο και να γυρίσουν τον τροχό της ιστορίας στο παρελθόν. Μετατρέπονται σε επαναστατική δύναµη µόνο όταν συνεργαστούν µε την εργατική τάξη για τον απλούστατο λόγο ότι σε µια τέτοια περίπτωση δεν υπερασπίζονται τα σηµερινά συµφέροντά τους, αλλά τα µελλοντικά.

Η επαναστατικότητα της εργατικής τάξης εκρέει από τη θέση, που κατέχει στο σύστηµα της καπιταλιστικής παραγωγής. Σε αντίθεση µε τις προηγούµενες τάξεις, που επερχόµενες στην εξουσία προσπαθούσαν να υποτάξουν την κοινωνία στους δικούς τους όρους ιδιοποίησης των αποτελεσµάτων της κοινωνικής παραγωγής στη βάση των επικρατουσών την κάθε φορά σχέσεων ιδιοκτησίας, η εργατική τάξη δεν έχει ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής. Και επειδή δεν έχει ιδιοκτησία κατακτώντας την εξουσία µέσα στην κοινωνία, καταργούν τον ως σήµερα τρόπο ιδιοποίησης του παραγόµενου κοινωνικού πλούτου.

Η εργατική τάξη δεν µπορεί να απελευθερωθεί από την εκµετάλλευση, δεν µπορεί να ανασηκωθεί αν δεν ανατρέψει όλο το εποικοδόµηµα που αποτελεί την «επίσηµη» κοινωνία, αν δεν ανατρέψει την ισχύουσα ατοµική ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής και την αντικατάστασή της µε την κοινωνική ιδιοκτησία, εξασφαλίζοντας την ιδιοποίηση του κοινωνικού πλούτου από το σύνολο της κοινωνίας και όχι από µια µικρή µερίδα ατόµων.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy