Οι αντιθέσεις, πέραν των εσωτερικών και εξωτερικών, µπορούν να ταξινοµηθούν και σε ανταγωνιστικές και µη-ανταγωνιστικές. ∆ιευκρινίζεται όµως ότι οι µη-ανταγωνιστικές υπό συγκεκριµένες προϋποθέσεις µπορούν να µετεξελιχθούν σε ανταγωνιστικές µε όλες τις ακολουθούµενες συνέπειες. Πώς είναι δυνατόν να διαχωριστούν οι αντιθέσεις σε ανταγωνιστικές και µη-ανταγωνιστικές;
Σχέση «ύπαρξης και µη ύπαρξης»
Με απλά λόγια ανταγωνιστική καθορίζεται η αντίθεση, όπου µεταξύ των αντιθέτων της, τα οποία αλληλοαποκλείονται και αλληλοεξαρτώνται, υπάρχει εκείνη η σχέση, όπου η ρήξη ή και διακοπή της διαφοροποιεί ριζικά την ουσία του αντικειµένου ή και φαινοµένου ως καθ’ αυτό.
Στο κλασικό παράδειγµα του «µαγνήτη» η σχέση θετικού και αρνητικού πόλου είναι µια καταλυτική ανταγωνιστική σχέση, η ρήξη της οποίας (διαχωρισµός των δυο πόλων ή κατάργηση του ενός) αλλοιώνει το ουσιαστικό χαρακτηριστικό γνώρισµα του µαγνήτη (να έλκει µέταλλα) και τον µετατρέπει απλώς σ’ ένα τεµάχιο µετάλλου.
Είναι άκρως ενδιαφέρον να παρατηρήσουµε πώς λειτουργούν οι ανταγωνιστικές και µη-ανταγωνιστικές αντιθέσεις µέσα στην ίδια την καπιταλιστική κοινωνία, όπου η καθορίζουσα τον καπιταλισµό σχέση µεταξύ κεφαλαιοκράτη – εργάτη είναι ανταγωνιστική, γιατί η ρήξη ή και κατάργηση αυτής της σχέσης διαφοροποιεί ριζικά το υφιστάµενο καπιταλιστικό σύστηµα, που δεν µπορεί να είναι αυτό που είναι χωρίς ένα από τα δύο αντιτιθέµενα µέρη του.
Εποµένως, µέσα σε µια ανταγωνιστική σχέση η υπάρχουσα σχέση των δύο αντιθέτων της είναι ουσιαστικά σχέση «ύπαρξης και µη ύπαρξης» του προσδιοριζόµενου αντικειµένου ή φαινοµένου.
Τουναντίον όµως, σε µια µη-ανταγωνιστική αντίθεση όσο και να διαφοροποιείται η σχέση µεταξύ των αλληλοαποκλειόµεων πλευρών που την αποτελούν, δεν µπορεί να αλλάξει το ουσιαστικό χαρακτηριστικό γνώρισµα του προσδιοριζόµενου από τη συγκεκριµένη σχέση αντικειµένου/φαινοµένου.
Επιστρέφοντας στα ήδη προαναφερθέντα παραδείγµατα, παρατηρούµε ότι στο µαγνήτη όσο κι αν διαφοροποιείται η σχέση των χρωµατισµών στους δυο πόλους, το καθοριστικό χαρακτηριστικό γνώρισµα, που προσδιορίζει το µαγνήτη, συνεχίζει να υφίσταται. Εποµένως αυτή η σχέση (ο διαφορετικός χρωµατισµός των δυο πόλων) είναι µια µη-ανταγωνιστική.
Αντιθέσεις και συµµαχίες κοινωνικών δυνάµεων
Την ίδια στιγµή, µέσα στην καπιταλιστική κοινωνία ενεργοποιούνται, πέραν των δυο βασικών αντιθέτων (αστική και εργατική τάξη), µια σειρά άλλες τάξεις και κοινωνικά στρώµατα (µικροαστική, αγρότες, αυτόεργοδοτούµενοι, διανόηση κ.ά.). Είναι φυσιολογικό µεταξύ τους να αναπτύσσονται αντιθέσεις που δεν µπορούν να χαρακτηριστούν ως ανταγωνιστικές ή ασυµφιλίωτες.
Μια τέτοια αντίθεση µέσα στην αστική κοινωνία υπάρχει µεταξύ εργατών και αγροτών, καθώς και των µικροµεσαίων. Και οι µεν και οι δε είναι εργαζόµενοι, ενώ ταυτόχρονα είναι αποδέκτες µε διαφορετικό τρόπο της εκµετάλλευσης του µεγάλου κεφαλαίου. Ωστόσο οι αγρότες και οι µικροµεσαίοι σε αντίθεση µε τους εργάτες κατέχουν µέσα παραγωγής, τα οποία µπορεί να µην είναι σηµαντικά, τα χρησιµοποιούν όµως οι ίδιοι.
Η βαρύτητα των όποιων µεταξύ τους αντιθέσεων είναι κατά πολύ µικρότερη από ό,τι η σχέση τους ως προς τα κοινά τους συµφέροντα και της κοινής τους αντίστασης στην πίεση των µονοπωλίων, αντίσταση που αποβλέπει στην απαλλαγή τους από την καταλήστευση του µεγάλου κεφαλαίου.
Παρατηρούµε ότι η βασική ανταγωνιστική αντίθεση επιλύεται ως αποτέλεσµα της ταξικής πάλης, ότι η απελευθέρωση όλων των εργαζόµενων τάξεων (εργατών, αγροτών µικροµεσαίων, διανόησης) δεν µπορεί να επιτευχθεί χωρίς την εξάλειψη του καπιταλισµού και την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα βασικά µέσα παραγωγής. Από την άλλη, οι µη-ανταγωνιστικές αντιθέσεις µεταξύ των εκµεταλλευόµενων τάξεων και κοινωνικών στρωµάτων επιλύονται µε τη βαθµιαία άµβλυνση και εξισορρόπησή τους µέσα από την πειθώ και την υποµονή, γιατί, τουναντίον, αν αφεθούν ανεξέλεγκτες µε το πέρασµα του χρόνου µπορούν να µετεξελιχθούν σε ανταγωνιστικές.
Συνοψίζοντας: ένα αντικείµενο ή και φαινόµενο δεν προσδιορίζεται απλά και µόνο από την ενότητα ενός ζεύγους αντιτιθέµενων πλευρών. Όπως ήδη είδαµε, στον καπιταλισµό υπάρχει αντίθεση µεταξύ των βασικών τάξεων (αστικής – εργατικής) και µεταξύ των υπολοίπων τάξεων και κοινωνικών στρωµάτων, τόσο µε την εργατική τάξη όσο ιδιαίτερα µε το µεγάλο κεφάλαιο κ.λπ. Εποµένως, µελετώντας το σύνολο αυτών των αντιθέσεων βλέπουµε ότι η κύρια ανταγωνιστική αντίθεση στον καπιταλισµό είναι µεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. Από αυτό εξάγεται το συµπέρασµα ότι η εργατική τάξη µπορεί και επιβάλλεται να συνάπτει µε τις υπόλοιπες κοινωνικές δυνάµεις σοβαρές πολιτικές συµµαχίες στην πάλη κατά του µεγάλου µονοπωλιακού κεφαλαίου.
Aκολουθήστε μας στο Google News
