∆ΙΑΛΕΚΤΙΚΟΣ ΥΛΙΣΜΟΣ – ΝΟΜΟΙ Από τις ποσοτικές αλλαγές στις ποιοτικές (3)

Αναλύθηκε προηγουµένως πώς λειτουργεί ο νόµος αυτός της διαλεκτικής στη φύση. Εξετάζοντας τώρα το πώς εµφανίζεται στην κοινωνία οφείλουµε να ξεκαθαρίσουµε ότι στην προκειµένη περίπτωση ο νόµος παρουσιάζεται χωρίς να ληφθεί υπόψιν ότι µέσα στην κοινωνία δραστηριοποιείται ο άνθρωπος, που µε τη λογική που διαθέτει µπορεί να επιδράσει είτε ως καταλύτης των εξελίξεων, είτε ως τροχοπέδη. Γι’ αυτό οι διαδικασίες εξετάζονται χωρίς στο παρόν στάδιο να λαµβάνεται υπόψιν η ανθρώπινη δραστηριότητα, δηλαδή ο υποκειµενικός παράγοντας στην εξέλιξη της κοινωνίας.

Τα κοινωνικά φαινόµενα πάντα έχουν έναν ιδιαίτερο προσδιοριστικό χαρακτήρα, που ξεχωρίζει το ένα από το άλλο. Όταν αναφερόµαστε στα κοινωνικο-οικονοµικά συστήµατα ως συγκεκριµένες µορφές κοινωνικής ζωής, πάντα πρέπει να διακρίνεται το ουσιαστικό, το ιδιαίτερο που αποκαλύπτει το χαρακτήρα και την ουσία του κάθε κοινωνικού σχηµατισµού, που το διαχωρίζει ή το κάνει διαφορετικό από τα υπόλοιπα.

Ταυτόχρονα παρατηρούµε ότι ο ένας τύπος κοινωνίας διαφέρει από τον προηγούµενο όχι µόνο ως προς το χαρακτήρα των σχέσεων παραγωγής (βασικός παράγοντας των οποίων είναι οι σχέσεις ιδιοκτησίας), αλλά και ως προς το επίπεδο ανάπτυξης µιας σειράς ποσοτικών δεδοµένων τέτοιων όπως οι παραγωγικές δυνάµεις, ο ρυθµός ανάπτυξης, οι διαστάσεις του ατοµικού και κοινωνικού εισοδήµατος, ο όγκος της παραγωγής κ.τ.λ. Προσδιορίζεται ότι και στα κοινωνικά φαινόµενα υπάρχουν ορισµένες ποσοτικές αλλαγές, που δεν επιδρούν πάνω στην ποιότητα του φαινοµένου, δηλαδή του ουσιαστικού χαρακτηριστικού του. Ο καπιταλιστικός χαρακτήρας π.χ. µιας επιχείρησης κατ’ ουδένα λόγο δεν διαφοροποιείται αν αντικατασταθεί ο κεφαλαιοκράτης ιδιοκτήτης της από µια µετοχική εταιρεία.

Η ιστορική κατά σειρά αντικατάσταση των κοινωνικο-οικονοµικών συστηµάτων από το πρωτόγονο στο δουλοκτητικό, στο φεουδαρχικό, στο καπιταλιστικό και τελικά στο σοσιαλιστικό δεν είναι τίποτε άλλο παρά η έκφραση του περάσµατος των ποσοτικών αλλαγών σε ποιοτικές κατά τη διαδικασία της κοινωνικής εξέλιξης. Η µετατροπή π.χ. του κατόχου χρηµάτων σε κεφαλαιοκράτη πραγµατοποιείται υπό την προϋπόθεση τοποθέτησης στην παραγωγική διαδικασία ποσού χρηµάτων, σε τέτοιο µέγεθος (ποσοτική αλλαγή), που θα επιτρέπει στον κάτοχό του να απαλλαγεί από την προσωπική συµµετοχή στην παραγωγή και στην προσφυγή στη χρήση µισθωτής εργατικής δύναµης (ποιοτική αλλαγή).

Την ίδια στιγµή όµως αρχίζει µια νέα αργή συσσώρευση ποικίλων αντιθέσεων κατά την περίοδο τής ούτω καλούµενης ειρηνικής εξέλιξης, που τελικά θα οδηγηθεί στη λύση των αντιθέσεων κατά την περίοδο της κοινωνικής ανατροπής, στην περίοδο της επαναστατικής αντικατάστασης του παλιού µε το νέο. Στον καπιταλισµό τέτοια στοιχεία ή και προϋποθέσεις για την αντικατάστασή του από το σοσιαλισµό είναι η αριθµητική αύξηση του προλεταριάτου, η ανάπτυξη της οργανωτικότητας και συνειδητοποίησής του, η βαθµιαία συσσώρευση εµπειριών από µια πολύχρονη ταξική πάλη κ.ο.κ., που συµβάλουν να φθάσουµε στην περίοδο των ριζικών και ποιοτικών αλλαγών ή αν θέλετε στην περίοδο του επαναστατικού µετασχηµατισµού του καπιταλισµού σε σοσιαλισµού (ανατροπή παλιών σχέσεων παραγωγής από νέες, αλλαγή της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας από την κοινωνική κ.λπ.).

Η εξέλιξη µέσα στην κοινωνία συντελείται επίσης µε άλµατα (το πέρασµα από ένα κοινωνικό σύστηµα σε άλλο), που σηµαίνει τη ριζική, επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας γι’ αυτό και οι επαναστάσεις ονοµάζονται «ατµοµηχανές» της ιστορίας, µιας και ωθούν τον τροχό της προς τα εµπρός. Κι αυτό γιατί η µετάβαση από ένα κοινωνικο-οικονοµικό σύστηµα σε άλλο απαιτεί και σηµαντικές αλλαγές στους ποσοτικούς δείκτες -επιτάχυνση στους ρυθµούς οικονοµικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, αύξηση του εθνικού προϊόντος κ.ο.κ.

Τόσο οι ποσοτικές, όσο και οι ποιοτικές αλλαγές όµως ταυτόχρονα µπορεί να είναι και σχετικές. Σηµειώνεται ότι άλµατα υπάρχουν και µέσα σ’ ένα δοσµένο κοινωνικό σύστηµα, χωρίς να διαφοροποιείται όµως ο ουσιαστικός του χαρακτήρας. Οι ίδιες αλλαγές σε σχέση µε κάποιες ιδιότητες (λιγότερο γενικές) είναι ποιοτικές σε σχέση µε άλλες (πιο γενικές) ποσοτικές ιδιότητες. Η µετάβαση από τη µονοφαχτούρα στο εργοστάσιο, από το προµονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισµού στο µονοπωλιακό δεν ήταν απόλυτες αλλαγές στην ποιότητα του καπιταλισµού, γιατί και στις δύο αυτές περιπτώσεις η ποιότητα του καπιταλισµού έχει αλλάξει µόνο µε την έννοια ότι έχουν εµφανιστεί µερικά νέα ουσιαστικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες (εργοστασιακή παραγωγή και µονοπώλιο), όµως η βασική ουσία στη βάση του καπιταλισµού (εκµετάλλευση της µισθωτής εργασίας) εξακολουθεί να είναι η ίδια.