Ιπτάμενοι μετανάστες: Το μεγάλο ταξίδι επιβίωσης

Τα μεταναστευτικά πουλιά μπορούν να χαρακτηριστούν και ως ιπτάμενοι μετανάστες, αφού κάνουν κάθε χρόνο ένα δύσκολο και επικίνδυνο ταξίδι επιβίωσης ακολουθώντας τον κύκλο τον εποχών. Το ετήσιό τους ταξίδι, από τους χώρους φωλιάσματος στους χώρους όπου θα ξεχειμωνιάσουν, ξεκινά συνήθως στα τέλη Αυγούστου, ενώ η επιστροφή τους αρχίζει την Άνοιξη.

Η μετανάστευση απασχόλησε από νωρίς τον άνθρωπο. Ειδικά τους αρχαίους Έλληνες που προσπάθησαν να εξηγήσουν την εποχική εμφάνιση κάποιων ειδών και την οποία συνέδεσαν με καλούς ή κακούς οιωνούς. Μέσα από την προσεκτική παρατήρηση των φωνών και του τρόπου ή της κατεύθυνσης του πετάγματός των πουλιών, οι άνθρωποι στην αρχαιότητα επιχειρούσαν να προβλέψουν το μέλλον.

Η σημασία της Κύπρου στο μεγάλο ταξίδι επιβίωσης

Η Κύπρος λόγω της γεωγραφικής της θέσης, στο σταυροδρόμι τριών Ηπείρων, βρίσκεται στον Ανατολικό «διάδρομο» μετανάστευσης (Eastern Flyway). Αποτελεί έτσι σταθμό ξεκούρασης και ανεφοδιασμού για εκατομμύρια μεταναστευτικά πουλιά κάθε χρόνο, τόσο την φθινοπωρινή όσο και την εαρινή περίοδο.  Πέραν της μετανάστευσης πολλά πουλιά ξεχειμωνιάζουν στη Κύπρο λόγω των ήπιων, υγρών χειμώνων που συνήθως επικρατούν.  Τα περισσότερα είδη πουλιών που έχουν καταγραφεί στην Κύπρο είναι μεταναστευτικά, κάποια εκ των οποίων είναι πιο κοινά την Άνοιξη ενώ κάποια το Φθινόπωρο. Υπάρχουν επίσης και οι λεγόμενοι μετανάστες αναπαραγωγής, δηλαδή είδη που περνούν το χειμώνα τους στην Αφρική και την Ασία και έρχονται στη Κύπρο για να φωλιάσουν, όπως ο Τσαλαπετεινός, η Χρυσοκαρακάξα, το Τρυγόνι, το Φαλκόνι της Ελεονώρας, ο Καλαμοκαννάς, κ.α.

Κατά την φθινοπωρινή μετανάστευση κάποιος μπορεί να δει στο νησί μας:

• Μελισσοφάγους, χελιδόνια, δακκανούρες, μικροπούλια (αμπελοπούλια, σικαλίδια, μουγιανούδκια),
• Mεγαλύτερα είδη όπως Σφηκιάρηδες (Μελισσογέρακα), Μαυροφάλκονα, Γερακίνες ακόμα και πιο σπάνια, γερανούς,
• Mεγάλα υδρόβια πτηνά όπως Φλαμίνγκος, ερωδιούς, Χαλκόκοτες, πάπιες, και μικρότερα παρυδάτια.

Τα πολύ μεγάλα είδη, όπως οι μεγαλύτεροι αετοί, οι γύπες και οι πελαργοί, συνήθως αποφεύγουν τη Κύπρο γιατί δυσκολεύονται να διασχίσουν μεγάλες εκτάσεις θάλασσας χωρίς τη βοήθεια των θερμών, ανοδικών ρευμάτων που δημιουργούνται πάνω από τη ξηρά. Για τον λόγο αυτό κινούνται κυρίως μέσω της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής προς τον Νότο. Μερικές χρονιές, λόγω κάποιων καιρικών – κυρίως εποχικών – φαινομένων, χιλιάδες πελαργοί κατακλύζουν το νησί.

Σημαντικές περιοχές για τη μετανάστευση αποτελούν οι δύο Αλυκές του νησιού (Ακρωτηρίου και Λάρνακας), το φράγμα Άχνας, οι λίμνες Παραλιμνίου και Ορόκλινης, το Κάβο Γκρέκο, η χερσόνησος του Ακάμα, η περιοχή του Φάρου Κάτω Πάφου, η χερσόνησος της Καρπασίας στη κατεχόμενη Κύπρο, κ.α.  Στην πλειοψηφία τους αυτές οι περιοχές είναι προστατευόμενες και εμπίπτουν στο Δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), που είναι και το μεγαλύτερο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών στον κόσμο!

Η συμβολή μας στην κατανόηση της μετανάστευσης

Η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας και ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου διεξάγουν συστηματικές καταγραφές μεταναστευτικών ειδών εδώ και δεκαετίες, παρακολουθώντας τις τάσεις της μετανάστευσης.

Η μετανάστευση μελετάται εδώ και πολλά χρόνια, κυρίως μέσω της δακτυλίωσης των πουλιών, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες η τεχνολογία με δορυφορικούς πομπούς ή και πομπούς GPS μας δίνουν λεπτομερείς πληροφορίες για το σημαντικό αυτό μέρος του κύκλου πολλών ειδών. Παρ’ όλα αυτά ο άνθρωπος δεν έχει καταφέρει να λύσει όλα τα σχετικά ερωτήματα, όπως τα «συστήματα πλοήγησης» των διαφόρων ειδών πουλιών και πώς αυτά διαφέρουν μεταξύ τους.

Θα έχουν αίσιο ταξίδι;

Μέσα από μελέτες έχει διαφανεί ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει και τη μετανάστευση των πουλιών.  Στην Κύπρο, κάποια είδη έρχονται πλέον σε μικρότερους αριθμούς (π.χ. πάπιες / χήνες και τσίκλες που ξεχειμωνιάζουν),  ενώ κάποια είδη που έφευγαν μετά την περίοδο αναπαραγωγής τους, περνούν πλέον όλο τον χειμώνα στο νησί. Διαφαίνεται επίσης η ανάγκη να προστατευθούν από την κλιματική αλλαγή οι πολύτιμες περιοχές οι οποίες φιλοξενούν τα μεταναστευτικά πουλιά, καθώς ακόμα και μικρές μεταβολές στις περιβαλλοντικές συνθήκες κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού της μετανάστευσης μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή των πουλιών.

Πέραν από την κλιματική αλλαγή όμως, τα μεταναστευτικά πουλιά αντιμετωπίζουν πολλούς άλλους κινδύνους κατά το μεγάλο ταξίδι της επιβίωσης. Οι περισσότεροι εξ αυτών είναι ανθρωπογενείς, όπως: καλώδια μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, αιολικά πάρκα, ψηλά κτίρια, μέσα παράνομης παγίδευσης (δίκτυα και ξόβεργα), δηλητήρια, κ.α.

Πώς το έργο Πανδώτειρα βοηθά τα μεταναστευτικά πουλιά;

Στο πλαίσιο του Έργου Πανδώτειρα, ενός δεκαετούς Έργου το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα LIFE της ΕΕ, θα καλυφθούν τα κενά γνώσης σχετικά με τις ειδικές απαιτήσεις ορισμένων ειδών για τη διατροφή, τη φωλεοποίηση και την ανάπαυση, καθώς και την ποσοτικοποίηση των απειλών που αυτά αντιμετωπίζουν. Η κάλυψη αυτών των κενών γνώσης θα επιτρέψει την υιοθέτηση στοχευμένων δράσεων διατήρησης για τη βελτίωση της κατάστασης των ειδών αυτών σε συγκεκριμένες Ζώνες Ειδικής Προστασίας. Ως αποτέλεσμα, θα μπορέσουν να επιτευχθούν οι στόχοι διατήρησης, τόσο για τα είδη, όσο και για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 στις οποίες βρίσκουμε τα είδη αυτά.

Μάθετε περισσότερα για το έργο Πανδώτειρα εδώ.

Συγγραφή και φωτογραφικό υλικό: Νικόλαος Κασίνης (Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας).