Ιστορικές Διαδρομές: 90 χρόνια από την εξέγερση των Οκτωβριανών (1931)-Μέρος Γ΄

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ: 90 χρόνια από την εξέγερση των Οκτωβριανών (1931)-Μέρος Γ΄

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μιχάλης Μιχαήλ

Μέσα στις συνθήκες που περιγράψαμε στα δύο προηγούμενα σημειώματα, ξεκίνησε η πορεία προς την εξέγερση του Οκτώβρη του 1931. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η συγκεκριμένη εξέγερση ήταν συνέπεια μιας σειράς γεγονότων που σχετίζονταν με οικονομικά θέματα και όχι με το πολιτικό θέμα της Ένωσης.

Ο Ρολάνδος Κατσιαούνης σημειώνει ότι «οι προσπάθειες του αποικιοκρατικού καθεστώτος να κερδίσει ερείσματα ανάμεσα στους αγρότες, τουλάχιστον τα πρώτα 40 χρόνια της κατοχής, δεν είχαν επιτυχία. Η στάση την οποία αποφάσιζαν να τηρήσουν απέναντι στους Βρετανούς οι Έλληνες ιθύνοντες, δηλαδή ο ανώτερος κλήρος και η αστική τάξη των πόλεων, ακολουθείτο και από τα λαϊκά στρώματα. Μέχρι τα πρώτα χρόνια που Μεσοπολέμου δεν ετίθετο θέμα οι Κύπριοι αγρότες και εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από τον τρόπο που οι ίδιοι βίωναν την καθημερινή πραγματικότητα, να διαμορφώσουν διαφορετική πολιτική απέναντι στην αποικιακή εξουσία. Αυτό οφειλόταν βασικά στην ολοκληρωτική και πολιτική υπεροχή των ιθυνόντων της αστικής τάξης και του κλήρου, οι οποίοι έλεγχαν όλες τις εκφάνσεις της οργανωμένης ζωής της ελληνικής κοινότητας: θρονικές και εκκλησιαστικές επιτροπές, εμπορικά επιμελητήρια, πολιτιστικά, αθλητικά και φιλανθρωπικά σωματεία και συνδέσμους παλαιών πολεμιστών και αποφοίτων σχολών. Πλήρης και απόλυτος ήταν επίσης ο έλεγχος της ιθύνουσας τάξης στον νευραλγικό τομέα της Παιδείας, όπου μέσω των Σχολικών Εφορειών έλεγχε τόσο το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης όσο και τους διορισμούς του διδακτικού προσωπικού. Παρόμοια κατάσταση επικρατούσε στον τομέα των μέσων ενημέρωσης…»¹

Μέσα στο πλαίσιο αυτό είχε ιδρυθεί το 1912 η «Κυπριακή Πολιτική Οργάνωσις», με επικεφαλής τον Αρχιεπίσκοπο, τους μητροπολίτες και τους εννέα Έλληνες βουλευτές του Νομοθετικού Σώματος. Το σχήμα αυτό διαλύθηκε το 1921, οπότε ιδρύθηκε από η «Πολιτική Οργάνωση Κύπρου» με επικεφαλής τους ίδιους θεσμικούς παράγοντες και 40 λαϊκούς. Το 1930 ιδρύθηκε η «Εθνική Οργάνωσις» με επικεφαλής και πάλι 5 ανώτερους ιερωμένους, τους 12 βουλευτές και άλλα 18 μέλη, τα οποία επιλέγονταν από κληρικούς και λαϊκούς αντιπροσώπους οι οποίοι ήδη μετείχαν στο Συμβούλιο².

Η θέση της μουσουλμανικής κοινότητας

Στην μουσουλμανική κοινότητα, αυτή που αργότερα ονομάστηκε τουρκική κοινότητα, κυρίαρχη ήταν η τάξη των τσιφλικάδων, αφού δεν είχαν αναπτυχθεί αστικές ομάδες. Η τάξη αυτή συμβιβάστηκε με την εξουσία των Βρετανών³. Σε αντίθεση με τους χριστιανούς (που αργότερα ονομάστηκαν Έλληνες), η περιουσία των θρησκευτικών ιδρυμάτων και η Παιδεία των Τ/κυπρίων, που εκπροσωπούνταν από το ΕΒΚΑΦ, τέθηκε υπό κυβερνητικό έλεγχο με το διορισμό επιτρόπου και αποσκοπούσε στη διαμόρφωση μιας θρησκευτικής συνείδησης και κουλτούρας.

Η μουσουλμανική κοινότητα προσκολλήθηκε στους Βρετανούς από το φόβο της Ένωσης. Παράλληλα, οι αποικιοκράτες δεν επέτρεψαν να αναπτυχθεί στην Κύπρο το κίνημα των Νεότουρκων, φοβούμενοι ότι ένα τέτοιο κίνημα θα στρεφόταν και εναντίον της μουσουλμανικής ηγεσίας, η οποία συνεργαζόταν μαζί τους⁴.

Η προσκόλληση της μουσουλμανικής κοινότητας στους Βρετανούς αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο μια άμυνα και προς τις εθνικές επιδιώξεις των Ε/κυπρίων, που οι ανησυχίες τους εντάθηκαν μετά τις ήττες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1909-1914. Η μουσουλμανική κοινότητα φοβόταν μήπως και δεχθούν διώξεις, όπως συνέβη με τους ομόθρησκούς τους στα Βαλκάνια και στην Κρήτη σε περίπτωση ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Από την άλλη, το κίνημα των Νεότουρκων, ιδιαίτερα μετά τη συνθήκη της Λωζάνης (1923), παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της Τουρκίας επί της Κύπρου και όπως σημειώνει ο Σώτος Κτωρής μετά τη συνθήκη της Λωζάνης, η κυβέρνηση του Κεμάλ Ατατούρκ πρότεινε στους μουσουλμάνους της Κύπρου να μεταναστεύσουν στην Τουρκία⁷. Εκείνο το διάστημα ξεκίνησε ένα μεταναστευτικό κύμα προς την Τουρκία, το οποίο όμως ανακόπηκε από την τ/κυπριακή ηγεσία.

Πρέπει να σημειωθεί ότι, παρά τις πολιτικές διαφορές, οι σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων εκείνη την περίοδο δεν ήταν εχθρικές. Στο Νομοθετικό Συμβούλιο υπήρχε συνεργασία μεταξύ των βουλευτών των δύο πλευρών, κυρίως σε οικονομικής και κοινωνικής φύσης θέματα, και διαφωνούσαν στο θέμα της Ένωσης.

Οι διαφορές ξεκίνησαν μετά την ανάπτυξη και στις δύο πλευρές του εθνικισμού, που έθετε διαφορετικούς στόχους η κάθε πλευρά για το μέλλον της Κύπρου.

Με βάση τα πιο πάνω ιστορικά δεδομένα, η θέση ότι η βρετανική κυβέρνηση επιχείρησε να αλώσει την κυπριακή Παιδεία και να αλλοτριώσει το γλωσσικό αίσθημα του πληθυσμού που προβάλλεται από διάφορους συγγραφείς⁶, δεν ευσταθεί απόλυτα. Ευσταθεί περισσότερο για τη μουσουλμανική παρά για τη χριστιανική κοινότητα, τουλάχιστον για τη χρονική περίοδο που εξετάζουμε.

Με βάση λοιπόν τα όσα καταγράφηκαν πιο πάνω, μαζί με άλλα που θα μπορούσαν να καταγραφούν, φαίνεται ότι η ε/κυπριακή κοινότητα βρισκόταν σε καλύτερη θέση έναντι της τ/κυπριακής, αφού επωφελήθηκαν από την προσπάθεια των Βρετανών να αποκόψουν το νησί από την επιρροή των προηγούμενων κατακτητών.

Οι οικονομικές συνθήκες που οδήγησαν στα Οκτωβριανά

Δυστυχώς η εξέγερση του 1931 έχει διαστρεβλωθεί από την αστική ιστοριογραφία και παρουσιάζεται ως εθνική εξέγερση με στόχο την Ένωση και παρουσιάζεται μάλιστα από ορισμένους ιστορικούς και συγγραφείς ως η «ίσως η πιο ολοκληρωμένη επανάσταση του κυπριακού Ελληνισμού μαζί με την ΕΟΚΑ. Αποτελεί την κορύφωση του ενωτικού αγώνα της περιόδου πριν το 1950, μα και την ολοκλήρωση μιας μεγάλης προσπάθειας που ξεκίνησε στις αρχές του 20ού αιώνα με υπομνήματα, αποστολή «πρεσβειών» στο Λονδίνο και συλλαλητήρια στην Αθήνα», έγραφε στο «Φιλελεύθερο» ο Αλέκος Μιχαηλίδης⁷.

Αυτή είναι μια από τις πολλές αναφορές που υπάρχουν για την εξέγερση, αν και στη συνέχεια αναφέρονται κυρίως στους οικονομικούς λόγους που οδήγησαν σε αυτήν.

Ο Π. Στυλιανού σημειώνει 6 λόγους για τους οποίους έγιναν τα Οκτωβριανά, οι οποίοι κατά κύριο λόγο αφορούν τον τρόπο διοίκησης των Βρετανών και τα φορολογικά ζητήματα⁸.

Η πραγματικότητα ήταν ότι το κυριότερο πρόβλημα της εποχής για τις λαϊκές μάζες δεν ήταν η Ένωση, αλλά τα πιεστικά οικονομικά προβλήματα που προκάλεσαν οι Βρετανοί και τα οποία οδηγούσαν μέρα με τη μέρα τις λαϊκές μάζες στην εξαθλίωση και τη φτώχεια. Σε όλα αυτά ήρθαν να προστεθούν και οι συνέπειες της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1929, όπως και η μεγάλη ανομβρία που έπληξε την Κύπρο εκείνη την περίοδο, ενώ οι συνθήκες εργασίας στα μεταλλεία ήταν απάνθρωπες και οι τοκογλυφίες έδιναν και έπαιρναν. Έτσι η κρίσιμη εργατοαγροτική μάζα του λαού ξεκληριζόταν μέρα με τη μέρα .

Όλα αυτά, μαζί με τις φορολογίες που επιβάλλονταν από τους Βρετανούς, οδήγησαν πολλούς αγρότες να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό, αλλά κυρίως στις πόλεις, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Κύπρου.

Όλοι αυτοί που κατά κύριο λόγο εξέλεγαν τους καταπιεστές τους στο Νομοθετικό Συμβούλιο άρχισαν να βλέπουν τα μέλη του Συμβουλίου με καχυποψία, κάτι που δεν πέρασε απαρατήρητο από την εξουσιαστική ελίτ των Ε/κυπρίων, κληρικών, αστών και τσιφλικάδων. Και όλα αυτά καθόρισαν τα όσα ακολούθησαν μέχρι τα μέσα του Οκτώβρη 1931 που έγινε η εξέγερση.

¹Ρολάνδου Κατσιαούνη «Διασκεπτική», σελ. 21.

²G. S. Georhallides, «Cyprus and the Governorship of Sir Ronald Stors», σελ. 351-353.

³Michail Attalides, «Cyprus, Nationalism and International Politics», σελ. 41

⁴James A. McHenry, «The Uneasy Partnership on Cyprus, 1919-1939», σελ. 115, 117 και 128-129.

⁵Σώτος Κτωρής, «Τουρκοκύπριοι, από το περιθώριο στο Συνεταιρισμό 1923-1960», σελ. 18.

⁶Αυτό ισχυρίστηκε ο Κ. Σπυριδάκις στο βιβλίο του «Η εκπαιδευτική πολιτική της εν Κύπρω Αγγλικής Κυβερνήσεως (1878-1952)», σε διάφορες εκδόσεις του περιοδικού «Ελληνική Κύπρος», καθώς και Π. Στυλιανού στο βιβλίο του «Τα Οκτωβριανά». Αργότερα η άποψη αυτή έγινε κυρίαρχη και επικρατεί μέχρι σήμερα.

⁷Αλέκου Μιχαηλίδη, «Οκτωβριανά 1931: Η πιο ωραία πυρκαγιά της Ιστορίας», Φιλελεύθερος 21/10/2020.

⁸Πέτρου Στυλιανού «Τα Οκτωβριανά», σελ. 18-20.