Του Μιχάλη Μιχαήλ
Ο αγώνας για την αποστράτευση των εθελοντών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου παραμένει ακόμα στις κρυμμένες σελίδες της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας. Κι αυτό όχι τυχαία αφού αφορά κι αυτή η πτυχή ένα μέρος των αγώνων στους οποίους πρωτοστάτησε το ΑΚΕΛ και συνεπεία τούτου πρέπει να παραμείνει στο σκοτάδι.
Για να συνδέσουμε το προηγούμενο (1ο) σημείωμα μας για τον αγώνα της αποστράτευσης, σημειώνουμε ότι η επίσκεψη του κυβερνήτη της Κύπρου στην Ιταλία, για να επιθεωρήσει κύπριους στρατιώτες δεν ήταν καθόλου τυχαία, δεν είχε να κάνει με την έγνοια της αυτοκρατορίας για «παροχήν περισσοτέρων μέσων αναψυχής» στους εθελοντές, ούτε ίσχυε η αναφορά του κυβερνήτη ότι «εις τα χωρία των εν Κύπρω γίνονται αρδευτικά και άλλα έργα», όπως έγραφε ο «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» στις 21 Ιανουαρίου 1945.
Βρετανικοί φόβου για ξέσπασμα ένοπλου κινήματος από την Αριστερά
Ήταν κάτι παραπάνω από φανερό ότι η επίσκεψη αυτή ήταν το αποτέλεσμα της ανησυχίας των αποικιστών για το αναπτυσσόμενο αντιαποικιακό αίσθημα ανάμεσα στο λαό και φυσικά και ανάμεσα στους κύπριους στρατιώτες, κι η επίσκεψη αποσκοπούσε στο να κατευνάσει αυτό το αίσθημα. Ήταν επίσης μια επίσκεψη πολιτικού χαρακτήρα που αποσκοπούσε στη διερεύνηση των πολιτικών αισθημάτων και των προθέσεων των στρατιωτών σε ό,τι αφορούσε το μέλλον της Κύπρου.
Ο Μιχάλης Πουμπουρής θυμίζει ότι τον «το Δεκέμβρη του προηγούμενου χρόνου, ο Κυβερνήτης είχε πάει στο Λονδίνο, όπου συζητήθηκε η έκθεση που υπέβαλε προς τον Υπουργό Αποικιών, στην οποία προέβλεπε επιδείνωση της πολιτικής κατάστασης. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε να εξετάσει με το αρχηγείο της Μέσης Ανατολής τη δυνατότητα ενίσχυσης των δυνάμεων ασφαλείας για την αντιμετώπιση πιθανών ταραχών». Αυτός λοιπόν ήταν ο σκοπός της επίσκεψης του κυβερνήτη στην Ιταλία. Να δει το κλίμα και να μετρήσει αντιδράσεις.
Τα «αθώα» δημοσιεύματα του Ν.Κ. Φύλακα
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο αξιοσημείωτο που πρέπει να αναφέρουμε. Στο διάστημα από την 1η μέχρι την 3η Φεβρουαρίου 1945, τέσσερις μήνες πριν τη λήξη του πολέμου, ο «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» δημοσίευσε τρία μεγάλα κείμενα για την αποστράτευση.
Τίτλο των δημοσιευμάτων ήταν «Η ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ». Τα κείμενα δεν αναφέρουν πηγές και μπορούν να εκληφθούν ως θέση της εφημερίδας. Όμως είτε έτσι είτε αλλιώς, σημασία έχει ότι τα δημοσιεύματα ουσιαστικά προσπαθούσαν να πείσουν ότι δεν πρέπει να γίνει πραγματική αποστράτευση αλλά οι εθελοντές, αφού απολυθούν, να απασχοληθούν μόνιμα στο βρετανικό στρατό! Κι αυτό δημιουργεί υπόνοιες ότι τα κείμενα ήταν κατευθυνόμενα και πηγή τους ήταν οι αποικιακές αρχές.
Χαρακτηριστική είναι η εισαγωγή στο πρώτο κείμενο της 1ης Φεβρουαρίου με τίτλο «Το πρόβλημα», στο οποίο αναφέρεται παραπλανητικά ότι στο Κέντρο Εκγύμνασης Πολεμιδιών γίνεται διευθέτηση για απόλυση των στρατιωτών που θα γίνει μετά το τέλος του πολέμου. «Ο ανώτατος αριθμός των απολύσεων των οποίων δύναται να επιληφθή το Κέντρον είναι 2.000 περίπου κατά μήνα αλλά δυσκολίαι όσον φορά τα πλοία και ανωμαλίαι εις την άφιξιν των ομάδων προς αποστράτευσιν καθιστούν απίθανον ότι το Κέντρο καθ’ όλον το διάστημα θα εργάζεται εις το ύψιστον της αποδόσεως του, και έτσι δυνατόν η διεξαγωγή της αποστρατεύσεως να διαρκέση το ολιγώτερον εξ μήνας» και προετοιμάζει ότι «Προσέτι, δι’ έναν χρονικόν διάστημα μετά το τέλος του πολέμου εις την Ευρώπην είναι πιθανόν μερικαί τάξεις Κυπρίων στρατιωτών να χρειάζωνται εις Ευρώπην και Μέση Ανατολήν. Θα χρειάζωνται λόχοι μεταφορών δια τα στρατεύματα κατοχής και σκαπανείς δια τας εργασίας διασώσεως και μετακινήσεων προμηθειών, και είναι απίθανον ότι κατά τους πρώτους εξ μήνας μετά την ανακωχήν εν Ευρώπη αι στρατιωτικαί αρχαί να είναι εις θέσιν να απολύσουν όλας τα τάξεις των Κυπριακών στρατευμάτων».
Προετοιμασία για μη αποστράτευση
Το δημοσίευμα προετοιμάζει το έδαφος για τις προθέσεις των βρετανών και σημειώνει ότι «έχει αποφασισθεί όπως όλοι οι στρατιώται οι οποίοι επιθυμούν να συνεχίσουν την στρατιωτικήν υπηρεσία θα παραμείνουν τουλάχιστον μέχρι του τέλους του πολέμου κατά της Ιαπωνίας» και λίγες γραμμές πιο κάτω αναφέρει ότι «Αυταί αι πληροφορίαι είναι αναγκαίοι προκειμένου να σχηματίσωμεν μίαν σαφή αντίληψιν της καταστάσεως η οποία πιθανόν να δημιουργηθεί και ο Ταγματάρχης Σιέρμαν, ο επί της Ευημερίας των Κυπρίων στρατιωτών Λειτουργός, περιέρχεται όλας τα μονάδας των Κυπριακών Δυνάμεων με ένα ερωτηματολόγιον δια να συμπληρωθή από κάθε στρατιώτην και το οποίον πρόκειται να παράσχη τα αναγκαία δεδομένα».
Στο δεύτερο και τρίτο μέρος του δημοσιεύματος, στις 2 και 3 Φεβρουαρίου, γράφονται πολλά και αόριστα, χωρίς περιεχόμενο για την επαγγελματική αποκατάσταση των στρατιωτών καθώς και τα ωφελήματα που θα έχουν όσοι θα αποστρατευθούν.
Ομολογία για χρησιμοποίηση των Κυπρίων σε επιχειρήσεις
Ωστόσο μέσα από τα τρία δημοσιεύματα είναι εμφανής η πραγματική πρόθεση των αποικιοκρατών, που δεν είναι άλλη από το ότι θα καθυστερούσαν την αποστράτευση και φαινόταν ο πραγματικός στόχος για τη χρησιμοποίηση των κυπρίων στρατιωτών σε επιχειρήσεις εκτός Κύπρου με στόχο τη συνέχιση της κυριαρχίας των βρετανών σε βάρος διαφόρων λαών της περιοχής.
Όπως σημειώνει ο Μ. Πουμπουρής, απόδειξη αποτελεί ένα απόσπασμα από τα πρακτικά ειδικής συνεδρίας ανώτερων στρατιωτικών που έγινε στις 15.10.1945. Αναφέρει η σχετική παράγραφος:
«Εφόσον τώρα στοχεύουμε να συνεχίσουμε τη χρησιμοποίηση κυπριακών μονάδων στη Μέση Ανατολή, είναι ουσιώδες να ληφθούν ισχυρά μέτρα για την εκρίζωση κάθε ανεπιθύμητου στοιχείου από τη Δύναμη»[1].
Καταστολή των προσπαθειών για αποστράτευση
Οι βρετανοί αποικιστές αρνούνταν, όπως αναφέραμε, να αποστρατεύσουν τους εθελοντές για πολιτικούς λόγους και γι’ αυτό μεταχειρίστηκαν σκληρές μεθόδους για να περιορίσουν όσο τον δυνατόν περισσότερο τους κινδύνους για τους ίδιους.
Επέδειξαν σκληρότητα κι αυταρχικότητα, που οδήγησε σε αιματοχυσία, σε φυλακίσεις και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Συμπερασματικά, η στάση των αποικιστών ήταν αδίστακτα εγκληματική, ήταν προμελετημένη και προσχεδιασμένη, ήταν συστατικό στοιχείο της αδιαλλαξίας και σκληρότητάς τους απέναντι στον αγωνιζόμενο κυπριακό λαό.
Στο τέλος, ο αγώνας για την αποστράτευση όπως εξελίχθηκε, πήρε αντιιμπεριαλιστικός χαρακτήρας, αφού οι στρατεύσιμοι αρνούνταν να μεταβούν σε γειτονικές χώρες για να καταστείλουν αντιαποικιακά κινήματα. Κι αυτό αγκαλιάστηκε από τους κύπριους.
Όπως σημειώνει ο Μ. Πουμουρής, «Οι βρετανοί αποικιστές ομολογούν ότι επηρέαζε το 80% των κυπριών στρατιωτών, που ήταν βαθιά διαποτισμένοι με αντιαποικιακά αισθήματα. Πιστεύουμε, όμως, πως ο αγώνας για αποστράτευση, στην εξέλιξη του, έγινε αγώνας παλλαϊκός, έγινε το κύριο σημείο σύγκρουσης του κυπριακού λαού με τους αποικιστές».
Μεταξύ των εν Κύπρο και στο εξωτερικό στρατιωτών υπήρχαν σύνδεσμοι οι οποίοι ενημέρωναν για την πορεία των πραγμάτων.
Σύμφωνα με τα όσα είπε στο βιβλίο του Μ. Πουμπουρή, ο Χριστόφορος Σουτζιής από το Πελέντρι, ο βασικός σύνδεσμός τους στην Κύπρο, που τους κατατόπιζε για τις διάφορες κινητοποιήσεις που γίνονταν για την αποστράτευση, ήταν η Φωφώ Βασιλείου, στέλεχος του ΑΚΕΛ.
Η Φ. Βασιλείου είχε αλληλογραφία με τους στρατιώτες και τους ενημέρωνε για τα τεκταινόμενα αλλά και για τα προβλήματα που προέκυπταν.
Στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» ημ. 2 Αυγούστου 1945 βρίσκουμε ένα δημοσίευμα με τον τίτλο «ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ΜΑΣ ΕΚΤΕΛΟΥΝ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΩΝ», το οποίο απευθύνεται προς τη Φωφώ Βασιλείου.
«Οι Κύπριοι στρατιώτες του Νο 1 σέξιον του 1227 Λόχου του Βασιλικού Μηχανικού, απέστειλαν δια του CY 19566 Σάββα Ιωάννου προς την κ. Φωφώ Βασιλείου Λ. 23.5.0, με την παράκλησιν όπως το ποσόν τούτο διατεθή δια τας οικογενείας των θυμάτων του φρικιαστικού εγκλήματος δια το οποίον κατηγορούνται μελαμψοί στρατιώται».
«Κύπριοι Στρατιώται του 1010 Λόχου Σκαπανέων απέστειλαν εις την Κ.Ε της Ένωσης Κυπρίων Αποστράτων Λ. 26.6.0 και ζητούν όπως το ποσόν τούτο διατεθή δια την ενίσχυσιν της Οργανώσεως των Αποστράτων».
Ο αγώνας για αποστράτευση, που συνοδευόταν πάντοτε με τον αγώνα για αυτοδιάθεση, προσέλαβε έντονο χαρακτήρα μετά το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη.
Κατά κανόνα, οι κύπριοι στρατιώτες, που μεταφέρονταν το καλοκαίρι του 1945 στην Κύπρο με άδεια, στα υπομνήματα που υπέβαλλαν προς την αποικιακή κυβέρνηση για αποστράτευση και επαγγελματική αποκατάσταση, κατέληγαν με το αίτημα για αυτοδιάθεση.
Ξεκίνησαν Οι κινητοποιήσεις αυτές προσέλαβαν μαζικό χαρακτήρα και, με βάση τα δημοσιεύματα του τύπου εκείνων των ημερών, προκύπτει ότι σ’ αυτόν τον αγώνα συμμετείχαν όλοι οι λόχοι του Κυπριακού Συντάγματος. Σε μερικές περιπτώσεις τα υπομνήματα υπογράφονταν επώνυμα, πράγμα που συνεπαγόταν διώξεις και φυλακίσεις αυτών που υπέγραφαν. Σε άλλες περιπτώσεις υπογράφονταν από εξουσιοδοτημένες επιτροπές, από εκπροσώπους των στρατιωτών κλπ.
Το ερχόμενο Σάββατο το 3ο μέρος.
ΛΕΖΑΝΤΕΣ
- Το πρώτο μέρος των παραπλανητικών δημοσιευμάτων του Ν.Κ.Φ. για την αποστράτευση.
- Επιστολή Κυπρίων στρατιωτών προς την Φωφώ Βασιλείου, η οποία ήταν ο σύνδεσμος μεταξύ του ΑΚΕΛ και των στρατιωτών.
[1] Βλ. Πρακτικά συνεδρίας CO 537/1502
Aκολουθήστε μας στο Google News
