Ιστορικές Διαδρομές: Ο αγώνας για την αποστράτευση των εθελοντών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Ο αγώνας για την αποστράτευση των εθελοντών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Μέρος 1^ο

Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αρκετοί κύπριοι κατατάχθηκαν στο «Κυπριακό Σύνταγμα» που σύστησαν οι βρετανοί αποικιοκράτες.

Οι κύπριοι, Έλληνες και Τούρκοι στάλθηκαν σε διάφορες χώρες, κυρίως της Ευρώπης για να πολεμήσουν ή για να βοηθήσουν στις πολεμικές επιχειρήσεις στη Γαλλία, στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή, στην Ελλάδα και στην Ιταλία.

Στο Κυπριακό Σύνταγμα από την έναρξη του πολέμου το 1939 μέχρι τον Απρίλιο του 1945 κατατάγηκαν 12,250 εθελοντές με αριθμούς CY/1 μέχρι CY/4999 και CY15001 μέχρι CY/22251. Μετά τη λήξη του πολέμου και πριν τη διάλυση του Κυπριακού Συντάγματος το 1950, κατατάγηκαν άλλοι 2,091 με αριθμούς CY/22252 μέχρι CY/ 24342.

Συνολικά δηλαδή το Κυπριακό Σύνταγμα απαρτιζόταν από 14,341 Κύπριους εθελοντές. Εξάλλου η Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη απαρτιζόταν συνολικά από 4,980 εθελοντές, δηλαδή 4,390 που κατατάγηκαν στην Κύπρο και επιπρόσθετος αριθμός περίπου 590 που κατατάγηκαν στην Αίγυπτο.

Υπήρχε και γυναικείο Σώμα το οποίο απαρτιζόταν από 778 Κύπριες που κατατάγηκαν ως εθελόντριες στη Βοηθητική Στρατιωτική Υπηρεσία, καθώς και στη Βασιλική Αεροπορική Δύναμη.

Εκτός από τους πιο πάνω, ένας αριθμός 5,000 – 7,000 Κυπρίων κατατάγηκε σε μονάδες του Αγγλικού στρατού στην Αγγλία, όπως το Βασιλικό Ναυτικό και η Βασιλική Αεροπορία.

 

Το μερτικό της Κύπρου σε νεκρούς

Η Κύπρος είχε το δικό της μερτικό στις θυσίες ενάντια στο ναζιστικό τέρας. Έπεσαν στα πεδία των μαχών 600 στρατιώτες, οι οποίοι είναι θαμμένοι σε 49 κοιμητήρια, τα οποία βρίσκονται σε 18 χώρες

Από το σύνολο των νεκρών, μόνο για τους 338 υπάρχουν στοιχεία για τον τόπο και την ημερομηνία ταφής τους.

Άλλοι περίπου 1.620 Κύπριοι συνελήφθηκαν και κρατήθηκαν αιχμάλωτοι πολέμου σε δέκα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έξι στη Γερμανία και ανά ένα στο Βέλγιο, Τσεχοσλοβακία, Γιουγκοσλαβία και Ιταλία.

Από τους αιχμαλώτους, 35 πέθαναν από τις στερήσεις, τις κακουχίες και τις σκληρές συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας, ενώ άλλοι εκτελέστηκαν.

Για την καλύτερη κατανόηση της συγκεκριμένης πτυχής, θα πρέπει να δώσουμε μια σύντομη περιγραφή των συνθηκών μέσα στις οποίες διαδραματίζονται τα γεγονότα.

Σε αυτή την ιστορική διαδρομή, πηγές μας είναι το βιβλίο του Μιχάλη Πουμπουρή «Λαβωμένη Προσφορά» που εκδόθηκε το 1996 καθώς και ο τύπος της εποχής, που καταγράφει τα γεγονότα με περισσότερες λεπτομέρειες.

Η άρνηση των βρετανών για αποστράτευση

Όταν έληξε ο πόλεμος, οι βρετανοί μετέφεραν τους Κύπριους στο στρατόπεδο των Πολεμιδιών.

Είχαν υποσχεθεί ότι θα τους απέλυαν αλλά δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους.

Γιατί αρνούνταν να τους αποστρατεύσουν; Αρνούνταν για περισσότερους από ένα λόγους.

Ο κυριότερος λόγος ήταν το πνεύμα της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας που έφερε η λήξη του Παγκόσμιου Πολέμου, όπου πολλές αποικίες άρχισαν να απαιτούν ελευθερία και ανεξαρτησία. Αυτό αποτελούσε ένα κίνδυνο αποσύνθεσης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, κάτι που οι βρετανοί δεν ήθελαν καθόλου να γίνει πραγματικότητα.

Ήδη σε άλλες χώρες είχαν ξεκινήσει πολιτικοί αλλά κι ένοπλοι αγώνες απελευθέρωσης.

Οι βρετανοί χρειάζονταν δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν τις εξεγέρσεις και τις επαναστάσεις.

Το ίδιο φοβόντουσαν ότι θα συνέβαινε και στην Κύπρο. Και κυρίως φοβόντουσαν ότι η αντίδραση θα προερχόταν από την Αριστερά της Κύπρου

Σημειώνουμε ότι πολύ μεγάλος αριθμός κύπριων στρατιωτών ήταν ενταγμένος στο ΑΚΕΛ είτε είχε φιλοαριστερές θέσεις κι αυτό το γνώριζαν οι Βρετανοί.

Η ενοχλητική Αριστερά

Συνεπεία του πιο πάνω, οι βρετανοί είχαν λόγους να φοβούνται το ΑΚΕΛ και σε αυτό το θέμα κάναμε αναφορά σε προηγούμενα σημειώματα μας.

Είχαμε μάλιστα παραθέσει και στοιχεία ότι σχεδίαζαν να θέσουν το ΑΚΕΛ εκτός νόμου από τα μέσα της δεκαετίας του 1940.

Το μένος των βρετανών εντάθηκε λόγω της μεγάλης απεργίας που οργανώθηκε από την Παγκύπρια Συντεχνιακή Επιτροπή (ΠΣΕ) την 1^η Μαρτίου 1944, μια απεργία που εκτός από τα συνδικαλιστικά αιτήματα, πρόβαλλε και πολιτικά αιτήματα.

Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου πραγματοποιούνται σ’ όλη την Κύπρο ογκώδεις αντιαποικιακές εκδηλώσεις, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του βρετανού υφυπουργού Σερ Κόσμο Πάρκινσον. Αυτή υπήρξε η πιο μαζική, μαχητική εκδήλωση που οργάνωσε η Αριστερά εκείνα τα χρόνια, όπου πρόβαλε έντονα την αξίωση του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση-ένωση.

Στις 25 του Μάρτη 1945 η αστυνομία πυροβόλησε ενάντια στο πλήθος που συμμετείχε στην παρέλαση που οργάνωσε η Αριστερά του Λευκονοίκου, τιμώντας την εθνική γιορτή των Ελλήνων την 25η του Μάρτη. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν από τους πυροβολισμούς τα μέλη του ΑΚΕΛ Αντρέας Εξηντάρης και Αντρόνικος Κυπριανού, καθώς κι ο μαθητής Μιχαλάκης Κουρτέλλας. Από τους πυροβολισμούς τραυματίστηκαν άλλοι πέντε που συμμετείχαν στην παρέλαση.

Η δίκη της ΠΣΕ

Στις 11 Μαΐου 1945, δηλαδή δύο μόλις μέρες μετά τον τερματισμό του πολέμου, οι δυνάμεις ασφάλειας των αποικιστών επέδραμαν στο οίκημα της Παγκύπριας Συντεχνιακής Επιτροπής (ΠΣΕ), προκατόχου της ΠΕΟ, και συνέλαβαν την ηγεσία της Οργάνωσης.

Τα συνδικαλιστικά στελέχη της Π.Σ.Ε. κατηγορήθηκαν ότι ανάπτυσσαν πολιτική ανατρεπτική δραστηριότητα, ότι αγωνίζονταν για την ανατροπή του αποικιακού καθεστώτος.

Με βάση αυτή την κατηγορία καταδικάστηκαν, στις αρχές του 1946, τα 18 ηγετικά της στελέχη σε 1-1 1/2 χρόνο φυλακή.

Στο μεταξύ, οι Συντεχνίες ίδρυσαν, στη θέση της ΠΣΕ, που κηρύχτηκε εκτός νόμου, την Παγκύπρια Εργατική Ομοσπονδία (ΠΕΟ).

Οι βρετανικές μεθοδεύσεις για τους εθελοντές

Οι βρετανοί λοιπόν, φοβούμενοι αναταραχή στην Κύπρο, άρχισαν να σκέφτονται, ακόμα και πριν τη λήξη του πολέμου, τον τρόπο αδυνατίσματος του ενδεχομένου να σημειωθεί κάποια εξέγερση ή επανάσταση στην Κύπρο, ιδιαίτερα από την Αριστερά.

Η άρνηση των στρατιωτικών αρχών να αποστρατεύσουν όλους τους κύπριους στρατιώτες, μιας κι είχε τελειώσει ο πόλεμος, αποσκοπούσε στο να κρατήσει μακριά από την Κύπρο και το αναπτυσσόμενο αντιαποικιακό κίνημα, κάπου 10.000 εθελοντές, που, σύμφωνα με δηλώσεις βρετανών επισήμων, «διαπνέονταν από αντιβρετανικά και φιλελληνικά αισθήματα».

Αφού, λοιπόν, οι βρετανοί αποικιστές πρόβλεπαν ότι η αναταραχή στην Κύπρο, θα συνέπιπτε με τον αγώνα για αποστράτευση, ήταν αναπόφευκτο να χρησιμοποιήσουν βία κατά των στρατιωτών που ζητούσαν την αποστράτευσή τους, όπως έγινε στις 8.10.1945 στην Αμμόχωστο. Ήταν φυσικό και επόμενο να φανούν σκληροί κι αδιάλλακτοι στο θέμα της αποστράτευσης.

Ο Μ. Πουμπουρής σημειώνει κάτι πολύ ενδιαφέρον, που τεκμηριώνει τα όσα αναφέρθηκαν μέχρι τώρα. Σημειώνει λοιπόν ότι «Ήδη, από τον Απρίλη του 1945, ο βρετανός αξιωματούχος στο Υπουργείο Αποικιών Juxon Barton, σχολιάζοντας την κατάσταση στην Κύπρο, επεσήμανε την ανάγκη αστυνόμευσης της διαδικασίας αποστράτευσης των Κυπρίων, οι μονάδες των οποίων κατά τη διάρκεια της επανόδου τους στην Κύπρο έπρεπε να είναι στελεχωμένες πλήρως με αξιωματικούς. Πρόσθετε ακόμα ο Barton, ότι η αποστράτευση θα έπρεπε να γίνεται σταδιακά και σε μικρές ομάδες κι οι απόστρατοι να μην πληρώνονται σε χρήμα, αλλά να παίρνουν μια γραπτή βεβαίωση, την οποία να εξαργυρώνουν στα γραφεία των επαρχιακών διοικήσεων, ούτως ώστε να επιτευχθεί ο διασκορπισμός τους. Επιβαλλόταν επίσης η εκπόνηση σχεδίων για την αντιμετώπιση ταραχών.

Τα πιο πάνω στοιχεία βρίσκονται στο σημείωμα του Barton, ημερομηνίας 5.4.1945, με τα χαρακτηριστικά CO 67/327/16.

Από τα στοιχεία που παρατέθηκαν πιο πάνω, φαίνεται ότι οι βρετανοί αποικιστές, πριν ακόμα τελειώσει ο πόλεμος, επεξεργάστηκαν τα δικά τους σχέδια για να καθυστερήσουν την αποστράτευση των κυπρίων στρατιωτών, για να κατακερματίσουν το χρόνο αποστράτευσης, για να τους διασκορπίσουν και να κρατήσουν μακριά από την Κύπρο αυτό το δυναμικό, που, όπως οι ίδιοι ομολογούσαν, διαπνεόταν από αντιαποικιακά αισθήματα. Αυτά και μόνο καταμαρτυρούν και επιβεβαιώνουν πως το βαθύτερο νόημα του αγώνα για αποστράτευση ήταν πολιτικό. Ήταν αγώνας για την ελευθερία της Κύπρου».

Και ο Κυβερνήτης στο παιχνίδι

Σημαντική είναι και η αναφορά του Μ. Πουμπουρή ότι στα μέσα του Γενάρη του 1945, ο Κυβερνήτης της Κύπρου πήγε στην Ιταλία, όπου επισκέφθηκε διάφορες μονάδες του Κυπριακού Συντάγματος. «Ήταν κάτι παραπάνω από φανερό ότι η επίσκεψη αυτή ήταν το αποτέλεσμα της ανησυχίας των αποικιστών για το αναπτυσσόμενο αντιαποικιακό αίσθημα ανάμεσα στο λαό και φυσικά και ανάμεσα στους κύπριους στρατιώτες. Ήταν μια επίσκεψη πολιτικού χαρακτήρα που αποσκοπούσε στη διερεύνηση των πολιτικών αισθημάτων και των προθέσεων των στρατιωτών σε ό,τι αφορούσε το μέλλον της Κύπρου. Άλλωστε, το Δεκέμβρη του προηγούμενου χρόνου, ο Κυβερνήτης είχε πάει στο Λονδίνο, όπου συζητήθηκε η έκθεση που υπέβαλε προς τον Υπουργό Αποικιών, στην οποία προέβλεπε επιδείνωση της πολιτικής κατάστασης. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε να εξετάσει με το αρχηγείο της Μέσης Ανατολής τη δυνατότητα ενίσχυσης των δυνάμεων ασφαλείας για την αντιμετώπιση πιθανών ταραχών. Αυτός ήταν ο σκοπός της επίσκεψης. Ωστόσο, στο ανακοινωθέν που ακολούθησε, παρασιωπήθηκαν οι πραγματικοί λόγοι της επίσκεψης, η οποία εμφανίστηκε ως επίσκεψη που ασχολήθηκε τάχα με τις ανάγκες των στρατιωτών σε μέσα αναψυχής και με την κατασκευή αρδευτικών έργων στα χωριά των στρατιωτών! (Βλ. Νέος Κυπριακός Φύλαξ 22.1.1945)».

Η συνέχεια το ερχόμενο Σάββατο.