Ιστορικές διαδρομές: Ο σχεδιασμός και η εκδήλωση του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974

Μια εκτενής αναφορά του Ταξίαρχου ε.α. Γεώργιου Σέργη

Του Μιχάλη Μιχαήλ / Μέρος 3^ο

Η εξέλιξη του πραξικοπήματος στη Λευκωσία

Η ασφάλεια του προεδρικού μεγάρου είχε ανατεθεί σε τμήμα της προεδρικής φρουράς μικράς δυνάμεως (μικροτέρας της διμοιρίας). Η προεδρική φρουρά αποτελείτο από επίλεκτους άνδρες των καταδρομών. Σε κτίριο του Μετοχίου Κύκκου, βορειοδυτικώς του μεγάρου, εστρατωνίζετο ο 3ος λόχος του εφεδρικού σώματος με αποστολές ασφαλείας του προεδρικού μεγάρου, 500 μ. βορειοανατολικώς του μεγάρου ευρίσκετο ένας αστυνομικός σταθμός, ο οποίος ήλεγχε δρομολόγια προς το προεδρικό μέγαρο.

Την επίθεση κατά του προεδρικού μεγάρου διηύθυνε προσωπικός ο διοικητής καταδρομών συν/ρχης Κων/νος Κομπόκης.

Η δύναμη που επιτέθηκε στο προεδρικό

Κατ’ αυτού εχρηποιήθησαν: Η 32 ΜΚ. Η μοίρα μετεκινήθη από το στρατόπεδό της στο στρατόπεδο καταδρομών της Τύμβου τη προηγουμένη του πραξικοπήματος, από εκεί μετεφέρθη με φορτηγά οχήματα στο στρατόπεδο της 21 ΕΑΝ, λίγο προ της εκδηλώσεως του πραξικοπήματος. Όταν έφθασε στο στρατόπεδο της επιλαρχίας, διετέθησαν σ’ αυτή 4 αυτοσχέδια ερπυστριοφόρα τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, για τη μεταφορά της στο προεδρικό μέγαρο. Κάθε όχημα μπορούσε να μεταφέρει 10 έως 15 οπλίτες. Η 21 ΕΑΝ.

Η επιλαρχία εχρησιμοποίησε κατά του προεδρικού μεγάρου δύο ουλαμούς αναγνωρίσεως των 5 τεθωρακισμένων οχημάτων αναγνωρίσεως Μάρμον Χάρρινγκτον έκαστος, και ένα ουλαμό των 5 αρμάτων Τ 34 της 23 ΕΜΑ, ο οποίος ευρίσκετο στο στρατόπεδό της. Ως ουλαμαγοί εχρησιμοποιήθησαν υπίλαρχοι διοικητές ιλών. Το στρατόπεδο της επιλαρχίας ευρίσκετο 4 έως 5 χιλιόμετρα μακριά από το προεδρικό μέγαρο.

Ένας λόχος της 31 ΜΚ, της οποίας το στρατόπεδο ευρίσκετο στην Αθαλάσσα παρά το δημόσιο ψυχιατρείο της Λευκωσίας, νοτιοδυτικώς των στρατοπέδων του πυροβολικού. Ένας ουλαμός αρμάτων, ο οποίος θα αναχωρούσε από το στρατόπεδο της 23 ΕΜΑ στη Κοκκινοτριμιθιά, και θα ασχολείτο πρώτα με την εκκαθάριση του Μετοχιού Κύκκου. Δύο αντιαεροπορικά πυροβόλα των 40 χιλ Μπόφορς της 195 ΜΕΑΑΠ.

Γιωργίτσης και Κομπόκης ανάβουν το πράσινο φως

Ο ταξίαρχος Γεωργίτσης και ο συν/ρχης Καμπόκης ευρίσκσντο στο ΓΕΕΦ αρκετή ώρα προ της εκδηλώσεως του πραξικοπήματος. Εκεί υπέγραψε ο πρώτος διαταγή προς το διοικητή της 21 ΕΑΝ για να κινηθεί κατά του προεδρικού μεγάρου, κατ’ απαίτηση τούτου. Τη διαταγή αυτή έπρεπε να τη λάβει εγκαίρως, διότι διαφορετικά δεν θα εκινείτο κατά του μεγάρου.

Η διαταγή επεδόθη στο Κορκότζελο από έμπιστο επιτελή αξιωματικό του ΓΕΕΦ, ο οποίος ακολούθησε μετά την επιλαρχία και παρακολούθησε από κοντά τη κατάληψη του προεδρικού μεγάρου ως αξιωματικός σύνδεσμος του ΓΕΕΦ. Όταν ο αξιωματικός αυτός έφθασε στο στρατόπεδο της επιλαρχίας, είχε ήδη φθάσει εκεί η 32 ΜΚ.

Μόλις έλαβε τη διαταγή ενάρξεως του πραξικοπήματος (Εφαρμόσατε σχέδιο Αφροδίτη 3), η επιλαρχία ανεχώρησε για το προεδρικό μέγαρο. Ακολούθησε δύο δρομολόγια. Στο αριστερό κινήθηκε ο ένας ουλαμός αναγνωρίσεως και ο ουλαμός αρμάτων με το διοικητή της επιλαρχίας. Στο δεξιό δρομολόγιο κινήθηκε ο άλλος ουλαμός αναγνωρίσεως με επικεφαλής τον υπίλαρχο Νικόλαο Παπαγεωργίου, αξιωματικό επιχειρήσεων της επιλαρχίας.

Επί του αριστερού δρομολογίου και μετά τον ουλαμό αρμάτων ακολουθούσε η 32 ΜΚ. Καθώς εκινούντο προς το προεδρικό μέγαρο, τεθωρακισμένα οχήματα αναγνωρίσεως και άρματα έβαζαν με τα πολυβόλα τους στον αέρα κατά διαστήματα.

Πρώτος έφθασε στο προεδρικό μέγαρο ο λόχος της 31 ΜΚ περί τη 08.30 ώρα, και εισήλθε στο περίβολο του μεγάρου με τα πόδια από τη βορειοανατολική πύλη. Ακολούθησε μετά την οδό προς το μέγαρο για να συναντήσει προ αυτού τη 32 ΜΚ, υπό διοίκηση της οποίας θα ενεργούσε. Η συνάντηση του λόχου με τη μοίρα έγινε λίγα λεπτά αργότερα.

Μετά το λόχο εισήλθε στο περίβολο του μεγάρου από την ίδια πύλη ο ουλαμός αναγνωρίσεως, ο οποίος εκινείτο επί του δεξιού δρομολογίου. Ακολούθησε και αυτός την οδό προς το μέγαρο και έταξε τα οχήματά του δεξιά και αριστερά της οδού 200 μ περίπου προ του μεγάρου. Εν τω μεταξύ είχε αρχίσει η ανταλλαγή πυρών με τη προεδρική φρουρά, και άρχισε και ο ουλαμός αυτός να βάλλει κατά του μεγάρου και κατ’ άλλων στόχων.

Ο άλλος ουλαμός αναγνωρίσεως και ο ουλαμός αρμάτων, οι οποίοι ακολούθησαν το αριστερό δρομολόγιο, εκινήθησαν με διαφορετική ταχύτητα έκαστος, με αποτέλεσμα να φθάσει πρώτος στο προεδρικό μέγαρο και να εισέλθει στο περίβολό του από τη νοτιοανατολική πύλη ο ουλαμός αναγνωρίσεως.

Μετά την είσοδό του στο περίβολο, ο ουλαμός άρχισε να προσβάλλεται από τη προεδρική φρουρά, με αποτέλεσμα να τάξει αμέσως τα οχήματά του κατά του μεγάρου νοτίως της οδού προς αυτό και να ανταποδώσει αμέσως τα πυρά χωρίς καθυστέρηση. Τα οχήματά του ευρίσκοντο σε απόστασή 150 περίπου μέτρων από το μέγαρο. Τα πυρά άρχισαν περί τη 08.35 ώρα.

Καθώς εκινείτο προς το προεδρικό μέγαρο και σε αρκετή απόσταση μετά τον ουλαμό αναγνωρίσεως, ο ουλαμός αρμάτων δέχθηκε πυρά από τον αστυνομικό σταθμό, ο οποίος ευρίσκεται 500 μ βορειοανατολικώς του μεγάρου. Το κτίριο του σταθμού ήτο 2όροφο, και επ’ αυτού υπήρχαν θέσεις μάχης με γαιοσάκκους. Γύρω από το σταθμό δρούσαν ελεύθεροι σκοπευτές.

Πυρά δέχθηκε και η 32 ΜΚ. Από τα πυρά αυτά τραυματίστηκαν ο ουλαμαγός ουλαμού αρμάτων και καταδρομείς.

Τα άρματα εισήλθαν και αυτά στο περίβολο του προεδρικού μεγάρου από τη νοτιοανατολική είσοδο και από μία άλλη πύλη κοντά σ’ αυτή. Δύο από αυτά ετάχθησαν δεξιά του ουλαμού αναγνωρίσεως, ενώ τα υπόλοιπα προωθήθησαν προς τη κυρία είσοδο του μεγάρου. Όταν εισήρχοντο στον περίβολο, το μέγαρο είχε ήδη πιάσει φωτιά από τα πυρά του ουλαμού αναγνωρίσεως και έβγαιναν καπνοί από τα παράθυρά του. Κατά του μεγάρου έβαλαν λίγα βλήματα με τα πυροβόλα τους 2 άρματα Τ 34 κατά διαταγή παρισταμένου ταγματάρχου.

Οι καταδρομείς απεβιβάσθησαν σε κάποια απόσταση πίσω από τα άρματα και εκινήθησαν κατά του μεγάρου πεζοί, καλυπτόμενοι με πυρά από την επιλαρχία αναγνωρίσεως. Όταν η μοίρα υπερέβαινε τα άρματα, τραυματίστηκε ο υποδιοικητής της. Ένας αξιωματικός της μοίρας προσεπάθησε να τον βοηθήσει να καλυφθεί μέσα σε όρυγμα, αλλά τραυματίστηκε στο χέρι από σφαίρα. Καθώς προωθείτο προς τη κυρία πύλη του μεγάρου, η μοίρα συνάντησε το λόχο της 31 ΜΚ και συνεδέθη με αυτόν.

Εάν από τα αυτοσχέδια τεθωρακισμένα οχήματα, με τα οποία μετεφέρθη η μοίρα στο προεδρικό μέγαρο, δεν απεβίβασε τους μεταφερομένους επ’ αυτού καταδρομείς, αλλά κινήθηκε με αυτούς προς τη κεντρική είσοδο του μεγάρου. Απέναντι από αυτή το όχημα αυτό προσεβλήθη με βλήμα αντιαρματικού εκτοξευτού και ακινητοποιήθηκε.

Το βλήμα προσέκρουσε επί της θωρακίσεως του οχήματος προ της θέσεως του οδηγού, άνοιξε σ’ αυτή μια τρύπα διαμέτρου 3 έως 4 εκ, εξαφάνισε το μισό κεφάλι του οδηγού (το ένα μάγουλο), και εφόνευσε με τις φλόγες του 8 από τους επιβαίνοντες του οχήματος.

Άλλοι καταδρομείς, επιβαίνοντες τούτου, υπέστησαν εγκαύματα. Οι απώλειες αυτές θα είχαν αποφευχθεί, αν το όχημα εχρησιμοποιείτο κανονικά. Δεν έπρεπε να πλησιάσει τόσο πολύ στο μέγαρο.

Ο ουλαμός αρμάτων της 23 ΕΜΑ αναχώρησε από τη Κοκκινοτριμιθιά με την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Έπρεπε να διανύσει μια απόσταση 15 περίπου χιλιομέτρων για να φθάσει στο Μετόχι Κύκκου, να συνεργασθεί με πεζοπόρο τμήμα για την εκκαθάριση του μετοχιού από τον εκεί στρατωνιζόμενο 3ο λόχο του εφεδρικού σώματος, και μετά να κινηθεί προς το προεδρικό μέγαρο, για να αποκόψει τα δρομολόγια διαφυγής από το μέγαρο προς τη περιοχή του Στροβόλου. Κατόπιν αυτών θα ήτο διαθέσιμος να χρησιμοποιηθεί για τη κύκλωση του προεδρικού μεγάρου από τη δυτική πλευρά μετά από πάροδο μίας περίπου ώρας από της εκδηλώσεως του πραξικοπήματος.

Τα δύο αντιαεροπορικά πυροβόλα Μπόφορς ετάχθησαν βορειοανατολικώς του προεδρικού μεγάρου.

Οι θέσεις, στις οποίες ετάχθησαν τα τεθωρακισμένα οχήματα αναγνωρίσεως και τα άρματα, και η διάταξη της 32 ΜΚ, τους επέτρεπαν να εκτελούν πυρά κατά της βορείας, της ανατολικής και της νοτίας πλευράς του μεγάρου. Η δυτική πλευρά του μεγάρου δεν ήτο δυνατόν να προσβληθεί με τα πυρά τους. Ο ουλαμός αρμάτων της 23 ΕΜΑ, ο οποίος εκινήθη κατά του Μετοχιού Κύκκου, δεν ήτο δυνατόν να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της δυτικής πλευράς του μεγάρου κατά το πρώτο και κρίσιμο στάδιο της επιθέσεως κατ’ αυτού.

Η κύκλωση του μεγάρου από τη δυτική πλευρά, κατόπιν αυτών, θα επραγματοποιείτο από το 9^ο ΤΣ και από μία διμοιρία καταδρομών.

Το προεδρικό μέγαρο ήτο δυνατόν να πιάσει φωτιά από τροχιοδεικτικές βολίδες, από βλήματα πυροβόλων αρμάτων και τεθωρακισμένων οχημάτων αναγνωρίσεως, και από βλήματα αντιαρματικών εκτοξευτών και πυροβόλων άνευ οπισθοδρομήσεως, διότι περιείχε εύφλεκτα αντικείμενα (ξύλινα έπιπλα, κουρτίνες, βιβλία και άλλα).

Προ της προσβολής του με πυρά, θα έπρεπε να κληθεί η φρουρά του να καταθέσει τα όπλα για να προληφθεί η καταστροφή του. Τέτοια ενέργεια όμως δεν έλαβε χώρα. Η προκληθείσα από τα πυρά των επιτιθεμένων πυρκαγιά στον άνω όροφο του μεγάρου μετεδόθη ακολούθως στο ισόγειο από το τρούλλο.