Ιστορικές διαδρομές: Οργάνωση «Ακρίτας»

Μέρος 6ο

Όταν οι διεργασίες για την ετοιμασία του μυστικού στρατού της «Ελληνικής Οργάνωσης Κυπρίων» είχαν ολοκληρωθεί, συστάθηκε και το τελικό επιτελείο και η ιεραρχία της Οργάνωσης. Η Οργάνωση είχε στελεχωθεί στα ανώτατα δώματα από υπουργούς της κυβέρνησης Μακαρίου κι άλλους Ε/κύπριους αξιωματούχους του κράτους.1 Τη συμμετοχή υπουργών της κυβέρνησης Μακαρίου στον «Ακρίτα» επιβεβαιώνει και ο Γλαύκος Κληρίδης στο βιβλίο του «Η Κατάθεση μου».2

Η ηγεσία του «Ακρίτα»

Επικεφαλής, όπως ήδη έχει αναφερθεί στα προηγούμενα σημειώματα, τέθηκε ο υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, ενώ σημαντικά πόστα είχαν δοθεί στον τότε Υπουργό Εργασίας Τάσσο Παπαδόπουλο (υπαρχηγός της Οργάνωσης) και το βουλευτή Λέλλο Δημητριάδη.3 Επίσης στην ηγεσία βρισκόταν ο Νίκος Κόσης ως επιτελάρχης. Στη διοικητική ομάδα συμμετείχε και ο Γλαύκος Κληρίδης καθώς και ο Σπύρος Κυπριανού. Στο Δεύτερο Γραφείο, για τις πληροφορίες και την προπαγάνδα, ήταν ο Νίκος Ιωάννου-Ψωμάς, ο Άνδρος Νικολαΐδης και ο Χριστόδουλος Χριστοδούλου. Στο επιτελείο συμμετείχαν και άλλοι έμπιστοι του Γιωρκάτζη, όπως ο Τίτος Φάνος, ο Αντρέας Ματσουκάρης, ο Παντελής Κούρος, ο Λούης Λουκίδης, ο Πέτρος Κοντόπυργος και ο Κυριάκος Πατατάκος.

Ο Γλ. Κληρίδης στο Γ’ Επιτελικό Γραφείο

Ο Γλαύκος Κληρίδης σε συνεντεύξεις του επιχείρησε να διαψεύσει ότι κατείχε σημαντική θέση στον «Ακρίτα». Όπως αναφέρει ο Μ. Δρουσιώτης, «Ο Κληρίδης, αν και ηγετικό στέλεχος, δεν φαίνεται να ήταν στον σκληρό πυρήνα. Η ραχοκοκκαλιά της οργάνωσης ήταν το αντικομμουνιστικό δίκτυο που είχε ιδρύσει ο Γιωρκάτζης στο πλαίσιο του δικτύου Stay Behind».5 Επίσης στο βιβλίο του Νιαζί Κιλζίλγιουρεκ «Γλαύκος Κληρίδης – Η πορεία μιας χώρας» ο πρώην πρόεδρος του ΔΗΣΥ και της Κυπριακής Δημοκρατίας ρωτήθηκε για τη συμμετοχή του στην Οργάνωση. Η απάντησή του ήταν ότι «Εμένα όταν ήρθα, μου ανέθεσαν κάποιο γραφείο εις το επιτελείο που έγινε, όπου επιτελάρχης ήταν ο Κόσιης, αλλά δεν έγινα ούτε πρόεδρος ούτε αντιπρόεδρος. Όπως ήταν και ο Σπύρος ο Κυπριανού. Και αυτός είχε κάποιο γραφείο». Ωστόσο, όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Μ. Δρουσιώτη, ο Κληρίδης ήταν μέλος της διοικητικής ομάδας επειδή κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε υπηρετήσει ως βοηθός πληρώματος στη βρετανική πολεμική αεροπορία. Είχε μάλιστα αναλάβει το Τρίτο Επιτελικό Γραφείο, που ήταν αρμόδιο για τις επιχειρήσεις.6 Μάλιστα ο Γλ. Κληρίδης είχε λάβει μέρος και σε αποστολή εξασφάλισης οπλισμού για τον «Ακρίτα».7

Εκτός «Ακρίτα» Σαμψών, Λυσσαρίδης και Γρίβας

Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα της Οργάνωσης με την ΕΟΚΑ ήταν ο αποκλεισμός των κομμουνιστών. Κι αυτό για πολύ συγκεκριμένους λόγους όπως θα δούμε σε επόμενο σημείωμα. Την ίδια ώρα όμως οι έριδες στο εσωτερικό και η προσπάθεια επικράτησης των επίδοξων πρωταγωνιστών οδήγησε και στον αποκλεισμό παραγόντων από την λεγόμενη εθνικόφρονη παράταξη. Είχαν αποκλειστεί οι οπαδοί του Γρίβα καθώς και οι Νίκος Σαμψών και Β. Λυσσαρίδης, οι οποίοι με τις ευλογίες του Μακαρίου δημιούργησαν τις δικές τους ομάδες, παρά τις αντιδράσεις του Γιωρκάτζη, ο οποίος ως «Ακρίτας» εξέδωσε συγκεκριμένες οδηγίες και διαταγές εναντίον των δύο ανταγωνιστών του, όπως ο ίδιος προφανώς τους θεωρούσε. Όπως σημειώνει ο Παπαγεωργίου, οι δύο τους [σ.σ. Λυσσαρίδης και Σαμψών] «εχολώθησαν κατά του Γεωρκάτζη και έσπευσαν να σχηματίσουν ένα λόχον ο πρώτος και μίαν διλοχίαν ο δεύτερος, δυνάμεις τάς οποίας εξώπλισαν και συνετήρουν οι ίδιοι. Ωσαύτως απεκλείοντο οι δεδηλωμένοι “Γριβικοί”, οι οποίοι με την σειράν των, διά να μη μείνουν αμέτοχοι εις τυχόν σύρραξιν, εσχημάτισαν μικράς ιδίας δυνάμεις».8

Ο Γιωρκάτζης δεν ανέχεται άλλα «καπετανάτα»

Ο Σπ. Παπαγεωργίου σημειώνει ότι ο Γιωρκάτζης δεν μπορούσε να ανεχθεί άλλα «καπετανάτα» και ιδιαίτερα εκείνα των Λυσσαρίδη και Σαμψών. Αναφέρει επίσης ότι απευθύνθηκαν στον Μακάριο ο οποίος δεν τους αποθάρρυνε να δημιουργήσουν τις δικές τους ένοπλες ομάδες «παρ’ ότι εις μερικάς περιπτώσεις εφάνη να ανησυχή διά τα ενδεχόμενα εκ της διασποράς, με τόσην μάλιστα αταξίαν και άνευ επαρκούς ελέγχου τόσων ποσοτήτων οπλισμού».9 Ο Γιωρκάτζης θεωρούσε τους Λυσσαρίδη και Σαμψών ως διασπαστές και έγραψε αρκετές διαταγές προς τα μέλη του «Ακρίτα» στις οποίες αναφερόταν υποτιμητικά και προσβλητικά γι’ αυτούς. Σε διαταγή με τον τίτλο «Επαγρυπνείτε κατά των διασπαστών» τόνιζε ότι η Οργάνωση «Ακρίτας» ήταν η μόνη εθνική και ότι οι άλλες ήταν προσωπικές οργανώσεις «και ομάδες τραμπούκων» οι οποίοι «καπηλευόμενοι τα πατριωτικά αισθήματα των αγωνιστών έχουν ιδρύσει τα ιδικά των καπετανάτα να αρνηθούν να διαλύσουν τις ομάδες των και να αντιδράσουν εις την μαζικοποίησιν της Οργανώσεώς μας. Η Οργάνωσίς μας ως η μόνη σοβαρά και καθαρώς εθνική οργάνωσις δεν θα ανεχθή την ύπαρξιν άλλων προσωπικών κλικών και καπετανάτων. Ήλθε τώρα η στιγμή να αντιμετωπίσωμεν τον εκ των έσω κίνδυνον…».10 Ο Γιωρκάτζης κατηγορούσε τους δύο ότι ήταν επιτήδειοι και ότι στέκονταν σε ξένα πόδια και «κρύβονται κάτω από δανεικούς μανδύες, καπηλεύονται τίς εθνικές επιδιώξεις διά να έχουν την ικανοποίησιν να κοκορεύωνται ως “καπεταναίοι”, να καυχώνται διά τίς “ομάδες τους”, τις oποίες χρησιμοποιούν διά τα “νταηλίκια” των ή διά εκβιασμούς πρoς προώθησιν των προσωπικών των επιχειρήσεων ή προβολήν του εαυτού των ως “υπερηρώων”».11

«Ταπεινά ανθρωπάρια του σκότους»!

Ιδιαίτερη κόντρα υπήρχε μεταξύ Γιωρκάτζη και Σαμψών με κύριο χαρακτηριστικό της κόντρας τους το ποιος θα παρουσιαστεί ως περισσότερο μακαριακός! Το Γραφείο Διαφώτισης της Οργάνωσης κατηγορούσε τον Σαμψών ότι καπηλευόταν το όνομα του Μακαρίου για να πλήξει τον Γιωρκάτζη: «Δανείζονται λοιπόν πότε το κύρος του ενός πότε το όνομα του άλλου, και κυρίως το όνομα του Αρχιεπισκόπου. Παρουσιάζονται εντολοδόχοι του ή ως οι μόνοι υποστηρικταί του. Κατηγορούν όλους τους άλλους ως συνωμοτούντας κατά του Αρχιεπισκόπου ή της Κυβερνήσεως και ως επιδιώκοντας προσωπικήν ισχύν και προβολήν. […] Δεν θα επιτρέψωμεν εις τα ταπεινά ανθρωπάρια του σκότους, των παρασκηνίων, των εκβιασμών, της συκοφαντίας και της σκανδαλοθηρίας να διασπάσουν τες τάξεις μας. Η Οργάνωσίς μας δεν θα ανεχθή να γίνη το γεφύρι διά την προσωπικήν των προβολην και την προώθησιν των επαγγελματικών των συμφερόντων».12

Επαφές Ν. Σαμψών και Λυσσαρίδη με Γ. Παπαδόπουλο, Δ. Ιωαννίδη και ΙΔΕΑ

Ο Μ. Δρουσιώτης σημειώνει ότι οι ομάδες του Λυσσαρίδη και του Σαμψών δρούσαν ανταγωνιστικά προς αυτήν του Γιωρκάτζη και είχαν την υποστήριξη του ΙΔΕΑ.13 Σύμφωνα με την έρευνα του συγγραφέα, ο Νίκος Σαμψών, βρισκόταν σε άμεση επαφή με τον μετέπειτα δικτάτορα Δημήτριο Ιωαννίδη, ο οποίος υπηρετούσε στην ΕΛΔΥΚ. Ο Ιωαννίδης ήταν αυτός που ετοίμασε και τα επιτελικά σχέδια της Οργάνωσης του Γιωρκάτζη για στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον τουρκοκυπριακών συνοικιών.14 Για τη συνεργασία «Ακρίτα» και Δ. Ιωαννίδη κάνει αναφορά και ο Παναγιώτης Παπαδημήτρης, αναφέροντας ότι αυτή η επαφή γινόταν μέσω του Νίκου Κόσιη. «Με αυτό τον αξιωματικό και μερικούς άλλους όπως θυμάται ο Νίκος Κόσης συνεργάστηκε για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα».15

Συνάντηση Λυσσαρίδη και Γ. Παπαδόπουλου για παροχή οπλισμού

Και οι τρεις οργανώσεις έκαναν προσπάθεια εξασφάλισης οπλισμού κυρίως από την Ελλάδα, κάτι το οποίο δεν κατέστη δυνατό να γίνει σε επίσημο επίπεδο. Ωστόσο μετά την άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης οι προσπάθειες στράφηκαν προς τον ΙΔΕΑ και στον μετέπειτα δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο ο οποίος υπηρετούσε τότε στην ΚΥΠ και ήταν στέλεχος του ΙΔΕΑ.16 Ο Παπαδόπουλος, σύμφωνα με τον ΙωάννουΨωμά, επισκέφθηκε την Κύπρο για συζήτηση του θέματος. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, έστειλε το μήνυμα: «Εντάξει, κύριοι, σας στέλλω τα 1.000 πρώτα όπλα με την ΕΛΔΥΚ και μην το πείτε ούτε στον Αβέρωφ ούτε στον Καραμανλή και κάθε φορά να σας στέλλω 1.000 περίπου όπλα».17 Ο Μακάριος Δρουσιώτης παραθέτει την πληροφορία ότι ο Βάσος Λυσσαρίδης, ο οποίος συνεργαζόταν με τον Σαμψών, αναφέρει πως είχε συνάντηση τότε μαζί με τον Γ. Παπαδόπουλο στη Λευκωσία. Αργότερα, ο Λυσσαρίδης βρέθηκε επικεφαλής μιας άλλης ένοπλης ομάδας, που έδρασε ανεξάρτητα από την οργάνωση του Γιωρκάτζη, αλλά σε συνεργασία με την ΕΛΔΥΚ.18 Παράλληλα με την κόντρα μεταξύ των Γιωρκάτζη – Λυσσαρίδη και Σαμψών, ο πρώτος είχε ανοίξει και μέτωπο με τη γριβική παράταξη η οποία συνεχιζόταν μέχρι την ημέρα της δολοφονίας του Γιωρκάτζη.

Πηγές:

1. Σπ. Παπαγεωργίου «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλα», τ. Α’, σελ.
   190.
2. Γλ. Κληρίδης, «Η κατάθεση μου», τ. Α’, σελ. 224.
3. papademetris.net, S-1505, «7.10.1963: Έτοιμοι οι λόχοι
   εφεδρείας της μυστικής Οργάνωσης Ακρίτας».
4. Μ. Δρουσιώτη, «Η πρώτη Διχοτόμηση», σελ. 125.
5. Μ. Δρουσιώτης, σελ. 118.
6. Μ. Δρουσιώτης, σελ. 125.
7. papademetris.net, S-1505, δήλωση Γλ. Κληρίδη 3
   Φεβρουαρίου 1967.
8. Σπ. Παπαγεωργίου, «Από την Ζυρίχην εις τον Αττίλαν», σελ.
   190.
9.  Παπαγεωργίου, σελ. 192.
10.  Στο ίδιο, 192, 193.
11. Στο ίδιο σελ. 193.
12.  Δρουσιώτης, σελ. 121, 122.
13.  Ο Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών, γνωστότερος από το ακρωνύμιο ΙΔΕΑ, ήταν μία μυστική οργάνωση αξιωματικών του
    Ελληνικού Στρατού, η οποία αναμίχθηκε στα πολιτικά πράγματα
    της Ελλάδας, ειδικότερα μετά την απελευθέρωση και τον εμφύλιο
    πόλεμο που ακολούθησε, με σκοπό την αντιμετώπιση “τυχόν
    επαπειλούμενου κομμουνιστικού κινδύνου” και δημιουργήθηκε
    από αξιωματικούς με συντηρητικό και φιλοβασιλικό
    προσανατολισμό και οι θέσεις τους δεν απείχαν πολύ από αυτές
    του Μεταξικού καθεστώτος.
14.  Δρουσιώτης, σελ. 118.
15.  papademetris.net, S-1505, «Έτοιμοι οι λόχοι εφεδρείας της
    μυστικής Οργάνωσης «Ακρίτας».
16.  Κατάθεση Νίκου Ιωάννου-Ψωμά στην Επιτροπή της Βουλής
    για τον Φάκελο της Κύπρου.
17.  Δρουσιώτης, σελ. 116, 117.
18.  Δρουσιώτης, σελ. 117, αναφορά σε συνέντευξη Βάσου
    Λυασαρίδη στον ίδιο, στις 21.8.2001, στον Πρόδρομο.