Ιστορικές Διαδρομές: Η προσπάθεια του Γρίβα για ανατροπή του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο

Η πρώτη δημόσια σύγκρουση Μακαρίου – Γρίβα

 

Του Μιχάλη Μιχαήλ

 

Μέρος 7^ο

 

Βρισκόμαστε ήδη στο 7^ο σημείωμα που αφορά την πρώτη προσπάθεια του στρατηγού Γρίβα να ανατρέψει την πρωτοκαθεδρία του Μακαρίου κατά τη μεταβατική περίοδο, πριν ακόμα από τις πρώτες προεδρικές εκλογές.

Προσπαθούμε να δώσουμε όσο γίνεται περισσότερη πληροφόρηση για το ποιες ήταν οι συνθήκες εκείνης της περιόδου και πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα, αφού αυτή η περίοδος δεν είναι αρκούντως γνωστή στον περισσότερο κόσμο.

Στο προηγούμενο σημείωμα δώσαμε πληροφόρηση για τις προσπάθειες του Γρίβα να ιδρύσει κόμμα, ακόμα και πριν τη λήξη της δράσης της ΕΟΚΑ, το 1957. Κι ενώ ο Γρίβας στην τελευταία του διακήρυξη πριν αναχωρήσει από την Κύπρο, με τη λήξη της δράσης της ΕΟΚΑ, δήλωνε ευθαρσώς ότι θα αποσυρθεί στο σπίτι του και δεν θα αναμιχθεί στην πολιτική, αναίρεσε – κατά την πάγια τακτική του – την απόφαση του και επιχειρούσε να πολιτευθεί στην Ελλάδα, εκμεταλλευόμενος το θέμα της Κύπρου. Και όπως θα διαφανεί ξεκάθαρα στα επόμενα σημειώματα, ήρθε σε έντονη σύγκρουση και με την ελληνική κυβέρνηση.

 

Αρχίζουν οι εντός ΕΔΜΑ διαφωνίες

Τελικά, όπως περιγράψαμε στα προηγούμενα σημειώματα, ο Γρίβας έδωσε τη συγκατάθεσή του για να ιδρυθεί από τον Μακάριο – που ήταν και ο χρηματοδότης – το Ενιαίο Μέτωπο Αναδημιουργίας, ΕΔΜΑ. Κι αυτό παρά το ότι ο Γρίβας είχε αρχίσει να επιτίθεται στον Μακάριο.

Σε αυτό το κόμμα συνασπίσθηκε η συντριπτική πλειοψηφία των πρώην αγωνιστών της ΕΟΚΑ.

 

Όσο όμως κι αν υπήρχαν διακηρύξεις υπέρ της πολιτικής Μακαρίου για εφαρμογή των συμφωνιών, οι οποίες μέχρι τότε δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί και δεν είχαν καταλήξει, υπήρχε το αγκάθι της ένωσης, ένα προσανατολισμό που πρέσβευαν ακόμα πολλά από τα μέλη του ΕΔΜΑ, άλλα περισσότερο κι άλλα λιγότερο.

Κι αυτό δεν άργησε να φέρει τις πρώτες συγκρούσεις, οι οποίες φάνηκαν ακόμα και από το ιδρυτικό συνέδριο.

Οι διαφωνίες Παπαφώτη

Ένας από τους φανατικούς πολέμιους της ανεξαρτησίας και φανατικός υποστηρικτής της συνέχισης της πολιτικής της ένωσης ήταν ο πρώην τομεάρχης της ΕΟΚΑ Φώτης Παπαφώτης.

Μιλώντας στην εκπομπή της Σούλας Ζαβού στην τηλεόραση «Ο Λόγος» ο Φ. Παπαφώτης αναφέρθηκε στις διαφωνίες στο ιδρυτικό συνέδριο, λέγοντας τα εξής: «Το καταστατικό είχε ετοιμαστεί με βάση τα όσα είχαμε μιλήσει. Όμως τελικά διαπιστώσαμε ότι υπήρχε κάτι το οποίο δεν εξέφραζε όλους μας. Προσωπικά εμένα δεν με εξέφραζε μία φράση που μιλούσε για “κτηθείσα ελευθερία”. Επίστευα ότι δεν μπορούσαμε να μιλούμε για κτηθείσα ελευθερία, διότι θα καλλιεργούσαμε, ήταν πολύ επικίνδυνο, θα καλλιεργούσαμε την ιδέα στον κόσμο ότι ελευθερώθηκε, θα έπαυαν να υπάρχουν μέσα οι δυνάμεις και οι εστίες αντίστασης προς καθετί το ξενόφερτο και εν πάση περιπτώσει, προπαντώς θα έπαυε να αισθάνεται την ανάγκη να ελευθερωθεί. Γι’ αυτό κι εγώ είχα εκφράσει τη διαφωνία μου όταν το είδα τυπωμένο, είχαμε μιλήσει, δέχθηκε ο Μακάριος να αλλάξει, το έδωσε στον Παπαγεωργίου για να το αλλάξει, αλλά όταν πήγαμε στο συνέδριο, πήρα εγώ το καταστατικό το οποίο εγώ θα διάβαζα για έγκριση και είδα ότι μιλούσε πάλι για κτηθείσα ελευθερία, δεν έγινε καμιά αλλαγή. Και τότε εγώ είπα, αποχωρώ και φεύγω. Και βεβαίως μπήκαν λιτοί και δεμένοι να με κρατήσουν. Άρχισε η πίεση στο παρασκήνιο αλλά εγώ ήμουν ανένδοτος».  

Ο Φ. Παπαφώτης συνεχίζει λέγοντας ότι τότε κάποιος είχε τη φαεινή ιδέα να μη διαβάσει ο Παπαφώτης το συγκεκριμένο σημείο, αλλά να το διάβαζε ο Γιαννάκης Μάτσης. Έτσι, είπε, ήταν μια συμβιβαστική λύση.

Ο ίδιος, συνεχίζει, τάχθηκε στη συνέχεια εναντίον της πολιτικής του Μακαρίου για εφαρμογή των συμφωνιών και εντάχθηκε στο κόμμα που ίδρυσε ο Ι. Κληρίδης και ο Θεμιστοκλής Δέρβης[1].

 

Ορατός ο κίνδυνος διάσπασης του ΕΔΜΑ

Οι διαφορές μεταξύ των στελεχών του ΕΔΜΑ δεν άργησαν να προκαλέσουν προβλήματα, απειλώντας το κόμμα με διάσπαση, κάτι που στη συνέχεια θα δώσει και το έναυσμα για την προσωπική ανάμιξη του Γρίβα και την εκδήλωσή του εναντίον του Μακαρίου.

 

Στις 21 Ιουλίου 1959 η επαρχιακή επιτροπή του ΕΔΜΑ Λευκωσίας απέστειλε εγκύκλιο προς όλους τους τομεάρχες της επαρχίας με την οποία τους πληροφορούσε ότι από τις 27 Ιουλίου μέχρι τις 3 Αυγούστου 1959 θα γίνονταν ομιλίες σε όλη την επαρχία με κεντρικό θέμα: «Να λησμονθούν προσωπικαί διαφοραί μεταξύ εθνικοφρόνων. Τοιαύται διαφοραί όσον μεγάλαι και αν είναι, είναι πολύ μικραί ενώπιον του μεγάλου έργου το οποίον αναλαμβάναμεν να επιτελέσωμεν και ενώπιον του κινδύνου που διατρέχομεν ως κράτος και ως ελεύθερος λαός»[2].

 

Στην εγκύκλιο του ΕΔΜΑ, που περιλαμβάνεται στο προσωπικό αρχείο του Τ. Χατζηδημητρίου, αναφερόταν ότι μεταξύ άλλων ότι «Σύμβολα του ΕΔΜΑ-ΜΑΚΑΙΟΣ-ΔΙΓΕΝΗΣ-ΕΟΚΑ. οι μορφές των αθανάτων ηρώων μας που μας παρακολουθούν εις την ειρηνικήν τώρα πορείαν μας».

Ενδιαφέρον, σημειώνει ο Τ. Χατζηδημητρίου, παρουσιάζουν και τα συνθήματα του ΕΔΜΑ, όπως καταγράφονται στη συγκεκριμένη εγκύκλιο «ΕΔΜΑ: Απόλυτη και γνήσια λαοκρατία», «ΕΔΜΑ: Ο σαρωτής του αγνότερου μεσσιανισμού της φυλής», ΕΔΜΑ: Ριζοσπαστική σοσιαλιστική ανέλιξη».

Είναι φανερό από τα ίδια τα συνθήματα ότι γινόταν προσπάθεια να φανεί ότι το ΕΔΜΑ κάλυπτε όλα τα φάσματα των ιδεολογιών στην Κύπρο, κάτι που ήταν αδύνατον να γίνει, αφού αρκετά από αυτά ήταν αντίθετα μεταξύ του, όπως «ΕΔΜΑ: Ευσέβεια έναντι του Θεού, δικαιοσύνη στους συνανθρώπους μας, σεβασμός στην ιερή παρακαταθήκη που μας κληροδότησαν οι Έλληνες πρόγονοί μας. Να το βασικό τρίπτυχο της σημαίας μας»[3].

Όλα αυτά γίνονταν για να συγκεράσουν τις διαφορετικές απόψεις μέσα σε αυτό το συνονθύλευμα που ονομάστηκε κόμμα. Και με δεδομένο τον φανατισμό που επικρατούσε τότε, και φάνηκε ξεκάθαρα μέσα από την αναφορά Παπαφώτη, δεν μπορούσαν να υπάρξουν συγκλίσεις. Πώς μπορούσε δηλαδή να συμβιβαστεί η ενωτική γραμμή με την ανεξαρτησία; Πώς μπορούσε να συμβιβαστεί η αριστερή ιδεολογία της εποχής με τη δεξιά ιδεολογία της εποχής που ήταν στα μαχαίρια;

Στην ουσία επρόκειτο για να αναδιαμόρφωση βασισμένη στο πλαίσιο της ΕΟΚΑ που περνούσε πλέον σε ένα νέο στάδιο.

 

Σε αυτές τις επισημάνσεις προβαίνει και ο πρώην αντιπρόεδρος του ΔΗΣΥ Λεόντιος Ιεροδιακόνου, ο οποίος αναφερόμενος στην ίδρυση του ΕΔΜΑ καταγράφει ότι «Δεν ήταν μόνο κόμμα, δεν ήταν μόνο πολιτικό και απελευθερωτικό κίνημα, δεν ήταν μόνο αγωνιστική έπαλξη. Ήταν λίγο ή πολύ κάτι απ’ όλα αυτά. (…) Δεν ήταν έκφραση της δεξιάς της αριστεράς ή του κέντρου. Ούτε κεντροδεξιά ή κεντροαριστερά. Ήταν όλα αυτά μαζί. Ομολογουμένως σπάνια σε πολλά πολιτικά κείμενα μπορεί να ανακαλύψει κάποιος τόση γενικότητα, τόση αοριστολογία, τόση φιλοδοξία, τόση απολυστοχία, αλλά και τόση σύγχυση και τόσες ασυμβίβαστες ή ακόμη και αλλοσυγκρουόμενες επιδιώξεις.[4]

 

Η ενόχληση του Γρίβα

Παράλληλα με όλα αυτά, υπήρχε και το θέμα Γρίβα ο οποίος μπορεί να έδωσε τη συγκατάθεση του για να δημιουργηθεί το συγκεκριμένο κόμμα, όμως από τη στιγμή που μετατράπηκε ουσιαστικά σε κόμμα του Μακαρίου, αυτό τον ενόχλησε. Και τον ενόχλησε κυρίως διότι δεν έγινε πραγματικότητα το όνειρο του να πολιτευθεί και να τεθεί επικεφαλής ή να έχει ουσιαστικό ρόλο σε ένα κομματικό σχηματισμό, που όπως είδαμε στο προηγούμενο σημείωμα, επιδίωκε να ιδρύσει.

 

Ο Γρίβας ενοχλήθηκε επίσης από το ότι το ΕΔΜΑ, στην πραγματικότητα, δεν θα ήταν η συνέχεια της ΕΟΚΑ, όπως ο ίδιος ονειρευόταν αλλά θα ήταν ένας κανονικός κομματικός μηχανισμός στην υπηρεσία του Μακαρίου που στα αρχικά στάδια δεν εκδηλωνόταν υπέρ της ένωσης.

 

Από τις συνεντεύξεις στελεχών του ΕΔΜΑ, που λήφθηκαν από την Σούλα Ζαβού φαίνεται ξεκάθαρα ότι η κύρια απασχόληση των επαρχιακών γραμματέων αλλά και του ΕΔΜΑ ως κόμματος, ήταν το βόλεμα των πρώην αγωνιστών με διορισμούς στο Δημόσιο, με παροχή υποτροφιών και χρηματικές αποζημιώσεις όσων υπέστησαν οικονομικά πλήγματα κατά τη διάρκεια του αγώνα.

 

Όλα αυτά ενοχλούσαν τον Γρίβα ο οποίος έβλεπε τον εαυτό του να περνά σε δεύτερη μοίρα. Έτσι ξεκίνησε από τον Ιούλιο του 1959 να προβαίνει σε δηλώσεις εναντίον του Μακαρίου, ιδιαίτερα σε ότι αφορούσε τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, για τις οποίες κατηγορούσε τον Μακάριο ότι δεν τον είχε ενημερώσει επαρκώς.

Ο Λεόντιος Ιεροδιακόνου σημειώνει ότι «Οι διαφορές μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα άρχισαν να επεκτείνονται και μεταξύ των αγωνιστών της ΕΟΚΑ. ένας αριθμός ακολούθησε τις θέσεις του Στρατηγού. Ο μεγαλύτερος αριθμός όμως στήριζε τις θέσεις του Μακαρίου».[5].

 

Έτσι λοιπόν, αρκετοί που δεν ευεργετήθηκαν από τους διορισμούς στη μεταβατική κυβέρνηση ξεκίνησαν να στέλνουν επιστολές στον Γρίβα ή να τον επισκέπτονται στην Αθήνα, καταγγέλλοντάς του ότι διώκονται οι αγωνιστές! Στην αρχή ο Γρίβας δεν λάμβανε και πολύ υπόψη του αυτές τις καταγγελίες, ιδιαίτερα όταν συστάθηκε το ΕΔΜΑ. Η μεταστροφή του θα ερχόταν λίγο αργότερα, όπως θα δούμε στα επόμενα σημειώματα.