Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Το πραξικόπημα της χούντας που διενεργήθηκε εν γνώσει και με τη συνδρομή της ΕΟΚΑ Β δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήταν η συνέχεια των όσων συνωμοτικών δρομολογήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 με την ενεργό συμμετοχή του Γρίβα, πολύ πριν ιδρύσει την ΕΟΚΑ Β το 1971.
Ήδη από τα τέλη Ιανουαρίου 1966 ο Μακάριος είχε στα χέρια του μια επιστολή του Γρίβα προς την ελληνική κυβέρνηση, στην οποία έκανε σαφέστατες αναφορές για πραξικοπηματική ενέργεια.
Γρίβας: «Ό,τι αποφασίσετε είναι εξασφαλισμένο»
Η επιστολή απευθυνόταν στον διευθυντή του Πολιτικού Γραφείου του πρωθυπουργού, τον Ιωάννη Σωσσίδη.
Μέσα από την επιστολή, ημ. 25 Ιανουαρίου 1966, επιβεβαιώνονταν οι φόβοι του Μακαρίου για ανατρεπτική κίνηση στην Κύπρο από τον Γρίβα, σε συνεργασία με παράγοντες της ελληνικής κυβέρνησης.
Με λίγα λόγια ο Γρίβας έγραφε στον Σωσσίδη ότι η εσωτερική κατάσταση στην Κύπρο δεν είναι και τόσο καλή και στοχοποιούσε τον υπουργό Εσωτερικών Πολύκαρπο Γιωρκάτζη ως τον υποκινητή δύο βομβιστικών επιθέσεων που έγιναν στις 23 Ιανουαρίου εναντίον ενωτικών. Κάνει επίσης αναφορά σε προηγούμενες επιθέσεις, οι οποίες έγιναν από οπαδούς του Β. Λυσσαρίδη, κάτι το οποίο το είπε στον ίδιο ο Π. Γιωρκάτζης, όπως αναφέρει[1].
Σκοπός των επιθέσεων, ανέφερε ήταν να επιρριφθεί ευθύνη στους ενωτικούς και να επηρεαστούν οι συνομιλίες με την Αθήνα για τα θέματα της Εθνικής Φρουράς τα οποία συζητούνταν.
Ο Γρίβας δήλωνε ότι αν ήθελαν μπορούσαν να τον καλέσουν για να παρίσταται στις συνομιλίες, για να αποκαλύψει την μακαριακή πλευρά και πρόσθετε: «Προχωρήστε, συνεπώς σταθερά και αποφασιστικά και ό,τι αποφασίσετε είναι εξησφαλισμένον».
Ο Γρίβας κατέληγε με τα εξής: «Πιστεύω, ότι αι συνομιλίαι των Αθηνών θα λύσουν όλα τα ζητήματα. Άλλως να προχωρήσωμεν σύντομα»[2].
Ο Μακάριος διαφωνεί με τον διορισμό του Γρίβα ως επικεφαλής του στρατού
Ο Μακάριος ανησύχησε ιδιαίτερα από τις δύο αναφορές που μεταφέραμε εδώ.
Όπως σημειώνει ο Σπ. Παπαγεωργίου «Ιδιαίτερα, όμως, σοβαρή ήταν η προτροπή του Γρίβα προς την Αθήνα “Προχωρήστε, ό,τι αποφασίσετε, εδώ είναι εξησφαλισμένον”. Με άλλα λόγια, τους έλεγε ότι στην Κύπρο, με τις δυνάμεις που διέθετε ο Γρίβας, ήταν εξασφαλισμένη η υλοποίηση όποιων σταθερών αποφάσεων θα λαμβάνονταν από την Ελληνική κυβέρνηση. και δεν χρειαζόταν, ασφαλώς, ιδιαίτερη σοφία για να καταλάβει ο μακάριος, ότι ο Γρίβας δεν εννοούσε πια πολιτικές ενέργειες και χειρισμούς, αλλά δυναμική δράση. Ήταν, εξ άλλου, πολύ εύγλωττη η κατάληξη της επιστολής του Γρίβα: “Άλλως, να προχωρήσωμεν σύντομα”. Αυτό ήταν! Υπήρχε σχέδιο, αν δεν πήγαιναν καλά οι συνομιλίες των Αθηνών και αν ο Μακάριος δεν υποχωρούσε στην αξίωση να ελέγχει ο ίδιος την Εθνική Φρουρά, να εξουδετερωθεί ο κύπριος Πρόεδρος».
Η Ελλάδα επιβάλλει τον Γρίβα
Τελικά η ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε την αρχηγία της Εθνικής Φρουράς στον Γρίβα, παρά τις αντιρρήσεις του Μακαρίου. Η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης κοινοποιήθηκε στον Μακάριο στις 9 Μαρτίου 1966.
Ως αντίδραση ο Μακάριος απέστειλε επιστολή στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Στέφανο Στεφανόπουλο, στις 16 Μαρτίου 1966.
Ο Μακάριος έγραφε ότι το ενιαίο σχέδιο Άμυνας δεν συνεπάγεται, κατ’ ανάγκη, και διοικητική υπαγωγή της Εθνικής Φρουράς στον έχοντα την ευθύνη των επιχειρήσεων αρχιστράτηγο.
Γράφοντας ότι γνώριζε τα παρασκήνια που έγιναν, σημείωνε ότι η απόφαση ήταν «μέγα σφάλμα», του οποίου τις συνέπειες δεν μπορεί να συμμερισθεί με την αποδοχή της απόφασης. Σημείωνε επίσης ότι «Δικαίωμα της Ελληνικής Κυβερνήσεως είναι να αναθέση εις τον Στρατηγόν Γρίβαν την Διοίκησιν των εξ Ελλάδος Δυνάμεων εν Κύπρω, αντιτίθεμαι όμως απολύτως προς την εις αυτόν ανάθεσιν της Κυπριακής Εθνοφρουράς, της οποίας την Διοίκησιν μετά των εξ Ελλάδος Δυνάμεων θα ανελάμβανε αυτομάτως βάσει των κατά το 1964 ληφθεισών αποφάσεων καθιστάμενος αρχιστράτηγος και έχων την όλην ευθύνην των επιχειρήσεων εις περίπτωσιν Τουρκικής αποβάσεως»[3].
Τα σχέδια του Γρίβα την περίοδο της χούντας
Όπως είδαμε και στα προηγούμενα σημειώματα, η διαμάχη του Μακαρίου με τον Γρίβα ξεκίνησε σχεδόν ευθύς αμέσως μετά τη λήξη της δράσης της ΕΟΚΑ και την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου.
Την περίοδο της χούντας υπήρξε μια νέα προσέγγιση μεταξύ Γρίβα και στελεχών της δικτατορικής κυβέρνησης.
Ο Μακάριος ήταν επιφυλακτικός απέναντι στη χούντα, αλλά και εχθρικός παρόλο που δεν το διακήρυξε ποτέ δημόσια, παρά μόνο εκφράστηκε δημόσια με την επιστολή που έστειλε στον Γκιζίκη στις αρχές του Ιουλίου του 1974, όταν ήδη είχε ληφθεί η απόφαση για τη διενέργεια πραξικοπήματος εναντίον του.
Φτάνοντας στην Κύπρο ο Γρίβας, είχε ήδη την υποστήριξη μερίδας ελλαδιτών αξιωματικών της Ε.Φ., ενώ υπήρχε ήδη και μια μεγάλη ομάδα που είχε προετοιμαστεί για να αποτελέσει τον ένοπλο πυρήνα της ΕΟΚΑ Β.
Όπως σημειώνει και πάλι ο Σπ. Παπαγεωργίου, «ο Μακάριος πού σαν υπεύθυνος χειριστής του Κυπριακού είχε πάντοτε την ανάγκη της Αθήνας, δεν μπορούσε να αρχίσει ένα αγώνα αυτού του είδους, όσο και αν μόλις συγκρατούσε την αντίθεση και την οργή του για το δικτατορικό καθεστώς. Αλλά, και ο Γρίβας δεν έκανε ποτέ καμμιά ενέργεια κατά τής Χούντας και ούτε πλησίασε φιλικά τον Μακάριο για να του ζητήσει μια κοινή προσπάθεια. Αντίθετα, όλες οι διακηρύξεις του ήταν “πυρ και μανία” κατά του Μακαρίου, τον όποιο θεωρούσε αίτιο για όλα τα δεινά της Κύπρου».[4]
Τα μέλη της ΕΟΚΑ Β, παλιά στελέχη της ΕΟΚΑ αλλά και νεότερα, πίστευαν ότι χτυπώντας ή ανατρέποντας τον Μακάριο θα έφερναν την ένωση.
Ο Γρίβας περίμενε το πράσινο φως από την Αθήνα
Ο Γρίβας, αν και κατέστρωσε σειρά ανατρεπτικών ενεργειών αλλά και σχέδια πραξικοπήματος, όπως π.χ. το «Σχέδιο Απόλλων», δεν τα έθεσε σε εφαρμογή στην ολότητα τους, περιμένοντας από τους συνεργάτες του στην Αθήνα που σε αρκετές περιπτώσεις φαινόταν ότι αυτοί καθοδηγούσαν έντεχνα την ΕΟΚΑ Β’ προς αυτήν ή εκείνην την κατεύθυνση.
Αυτοί, όμως, ήταν αυθύπαρκτοι και ενεργούσαν άδολα και με ανιδιοτέλεια για το καλό της Κύπρου; Όχι! Για έναν τουλάχιστον απ’ αυτούς, είναι βέβαιο ότι είχε συνεργασία τόσο με την Χούντα, όσο και με Αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, ενώ είναι επίσης βέβαιο, ότι υπήρχαν και συνεργάτες του που τους παρακινούσε μόνο ο πατριωτισμός. Αυτή η συνεργασία του Γρίβα, τον έφερε τελικά στον τάφο, σημειώνει ο Παπαγεωργίου.
Θα πολεμήσωμεν όρθιοι τον Μακάριον
Ο Μακάριος απέφυγε στην περίοδο 1971 — 1972 κάθε τί πού θα μπορούσε να εντείνει την κατάσταση. Ο Γρίβας ήταν πια επιτόπου και οργάνωνε καλύτερα τις ομάδες του, πάντοτε αθέατος. Ο Κύπριος Πρόεδρος προσπαθούσε μάλλον να διαπιστώσει ποιες ήταν οι προθέσεις του παλαιού του συνεργάτη.
Από το κρησφύγετο του στη Λεμεσό, ο Γρίβας τόνιζε σε μια του διαταγή: «Είμεθα παρόντες έτοιμοι διά τον αγώνα, θα πολεμήσωμεν όρθιοι τον Μακάριον. Αυτός έχει άνδρας να πολεμήσουν όρθιοι; Έχει μόνον πραιτωριανούς οι οποίοι θα τον εγκαταλείψουν με την πρώτην ντουφεκιάν».
Γρίβας: «Μια μόνον φορά θα τα πούμε με τον Μούσκον…
Σύμφωνα με τον Σπ. Παπαγεωργίου, ο Γρίβας προσπαθούσε να συγκρατεί τους οπαδούς του, γράφοντας σε άλλη περίπτωση: «Η σημερινή απραξία και αδράνειά μας δεν πρέπει να σας ανησυχούν διότι δεν σημαίνουν αδυναμίαν μας. Θεατρικάς επιδείξεις, τύπου επικουρικών του Μούσκου (δηλαδή του Μακαρίου) και των διαφόρων παρακρατικών του, δεν πρόκειται ήμείς να κάνωμεν. Μιά μόνον φορά θα τα πούμε με τον Μούσκον, αλλά αυτή θα είναι η τελευταία γι’ αυτόν».
Έγραφε επίσης ότι «Ο Διγενής θα φύγη από την Κύπρον εις δύο περιπτώσεις. Ή θα επιτευχθή ο σκοπός δι’ ον αγωνίζεται από του 1955. Ή νεκρός εις μάχην. Άλλη δυνατότης δεν υπάρχει».
Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι δεν ευσταθούν τα όσα κατά καιρούς λέχθηκαν – και ακόμα λέγονται – ότι ο Γρίβας ήρθε για να συνεργαστεί με τον Μακάριο και ότι ουδέποτε σχεδίαζε πραξικόπημα.
Τα αδιαμφισβήτητα ντοκουμέντα είναι πολλά και δεν σηκώνουν παρερμηνείες, όσο κι αν προσπαθούν ορισμένοι να παρουσιάσουν το άσπρο μαύρο ή να τραβήξουν κάποιες πτυχές από τα μαλλιά για να αποδείξουν ότι τα πράγματα δεν ήταν έτσι όπως περιγράφονται.
Είναι αντιληπτό από όσα καταγράφονται σε αυτό το σημείωμα ότι οι προθέσεις του Γρίβα απέναντι στον Μακάριο (που ούτε άμωμος ήταν ούτε αλάνθαστος) δεν ήταν καθόλου αγαθές.
Γνωρίζοντας την προϊστορία του γνωρίζουμε ότι ο διακαής του πόθος ήταν να μείνει στην ιστορία ως ο μεγαλύτερο ήρωας του ελληνικού έθνους. Το μόνο που κατάφερε όμως ήταν να διαλύσει όση δόξα πήρε από την ΕΟΚΑ και σήμερα να θεωρείται – το λιγότερο – ως ο καταστροφέας της Κύπρου.
[1] Σημειωτέον ότι μέχρι τότε ο Β. Λυσσαρίδης δεν είχε ιδρύσει την ΕΔΕΚ και ο ίδιος ήταν βουλευτής του Πατριωτικού Μετώπου υπό τον Γλ. Κληρίδη.
[2] Βλ. Σπύρου Παπαγεωργίου, «Μακάριος πορεία δια πυρός και σιδήρου», σελ. 133, 134.
[3] Βλ. στο ίδιο, σελ. 135.
[4] Οι αναφορές του Σπ. Παπαγεωργίου είναι εξόχως σημαντικές, δεδομένου ότι ήταν ο θεωρητικός της ΕΟΚΑ Β και ο εξ απορρήτων συνεργάτης του Γρίβα την περίοδο εκείνη.
Aκολουθήστε μας στο Google News
