Ήθος και ακεραιότητα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο… πού είµαστε σήµερα;

Τον Φεβρουάριο του 2020, η τότε αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Εύα Καϊλή, βρέθηκε στο πεντάστερο ξενοδοχείο Ritz Carlton στην πρωτεύουσα του Κατάρ, την Ντόχα, συντονίζοντας µία συζήτηση για τους κολοσσούς των social media και τη δηµοκρατία. Ήταν τότε που ο πρώην Επίτροπος της ΕΕ, ∆ηµήτρης Αβραµόπουλος, δήλωνε ότι «η χώρα που µας φιλοξενεί έχει κάνει µεγάλη πρόοδο τα τελευταία χρόνια», µιλώντας για το ρόλο του Κατάρ στην περιοχή.

Αυτή η δήλωση είχε περάσει απαρατήρητη τότε. Η Εύα Καϊλή, λίγα χρόνια αργότερα, στα τέλη Νοεµβρίου του 2022, το πήρε ακόµα παραπέρα. Μιλώντας ενώπιον του Ευρωκοινοβουλίου, σε συζήτηση για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωµάτων στη διοργανώτρια χώρα του Μουντιάλ και τους χιλιάδες νεκρούς εργάτες που άφησε πίσω της η κατασκευή του φαντασµαγορικού -κατά τα άλλα- γηπέδου και εγκαταστάσεων για τη διεξαγωγή του Παγκοσµίου Κυπέλλου, έπλεξε το εγκώµιο της «πρωτοπόρου στα εργασιακά δικαιώµατα» χώρας.

Λίγους µήνες µετά, αυτή και άλλα στελέχη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατηγορήθηκαν για την εµπλοκή τους στο σκάνδαλο Qatargate. Ένα σκάνδαλο διαφθοράς που αγχώνει το κατεστηµένο της ΕΕ στις Βρυξέλλες, στο οποίο το Κατάρ -αλλά και το Μαρόκο- κατηγορούνται ότι πληρώνουν τους βουλευτές της ΕΕ προκειµένου να επηρεάσουν το έργο του Κοινοβουλίου για να βελτιώσουν τη διεθνή εικόνα τους. Το σκάνδαλο αποκάλυψε πώς µία ξένη χώρα µπορούσε να δηµιουργήσει ουσιαστικούς δεσµούς µε τους αξιωµατούχους της ΕΕ και µια επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου χωρίς ποτέ να χτυπήσει ο κώδωνας του κινδύνου στο θεσµικό όργανο.

Το πρώτο σοκ και τα πρώτα μέτρα

Εδώ και τρεις σχεδόν µήνες η διαφθορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βρίσκεται στα πρωτοσέλιδα διεθνών µέσων ενηµέρωσης. Ακολούθησε η άρση της κοινοβουλευτικής ασυλίας από ευρωβουλευτές, µεγαλόστοµες διακηρύξεις µηδενικής ανοχής στη διαφθορά και σωρεία σχεδίων και ψηφισµάτων που υπόσχονται ακεραιότητα και λογοδοσία. Ωστόσο το σκάνδαλο συνεχίζει να διευρύνεται.

Τον περασµένο ∆εκέµβριο, όταν ξέσπασε το σκάνδαλο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισµα που καθορίζει 15 µέτρα για τον περιορισµό της διαφθοράς και την ενίσχυση της ακεραιότητας, της λογοδοσίας και της διαφάνειας. Μεταξύ των προτάσεων που περιλαµβάνονται στο ψήφισµα ήταν η σύσταση κοινοβουλευτικής έρευνας για τον εντοπισµό των κενών που επέτρεψαν να συµβεί το σκάνδαλο Qatargate, µια ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή για τη διεξοδική µεταρρύθµιση των µηχανισµών καταπολέµησης της διαφθοράς και ακεραιότητας του Κοινοβουλίου, ένας αντιπρόεδρος υπεύθυνος για την καταπολέµηση της διαφθοράς, υποχρεωτική δήλωση περιουσιακών στοιχείων από τους ευρωβουλευτές στην αρχή και στο τέλος της θητείας τους, ευθυγράµµιση των εσωτερικών κανόνων για την καταγγελία πληροφοριών µε τα πρότυπα της οδηγίας της ΕΕ.

Στην ίδια σύνοδο, το Κοινοβούλιο κάλεσε επίσης την Επιτροπή να υποβάλει επειγόντως νοµοθετική πρόταση για τη σύσταση ενός διοργανικού φορέα δεοντολογίας που θα µπορούσε να εναρµονίσει τη λογοδοσία, τη διαφάνεια και τα µέτρα κατά της διαφθοράς για όλα τα όργανα της ΕΕ. Αυτό υποσχέθηκε η Επιτροπή της ΕΕ στην αρχή της θητείας της και αναµένεται πλέον µέχρι τον Μάρτιο.

Όλα αυτά ακούγονται υπέροχα, σωστά; Όπως σηµειώνει όµως η Οµάδα της Αριστεράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «η κατανόηση του τι γίνεται στην πραγµατικότητα για την εξάλειψη της διαφθοράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαιτεί τροµερή δουλειά. Εύκολα µπορεί κανείς να χαθεί στον κυκεώνα των δηλώσεων, των τροπολογιών και των ψηφισµάτων».

Η υπαναχώρηση της ∆εξιάς από τη λήψη ουσιαστικών µέτρων δεν άργησε

∆υστυχώς, τα περισσότερα από αυτά τα µέτρα έχουν χωθεί κάτω από το χαλί από την πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Ροµπέρτα Μέτσολα, η οποία έφτιαξε, κεκλεισµένων των θυρών, ένα εναλλακτικό σχέδιο 14 σηµείων, το οποίο περιέχει µόνο 4 από τις αρχικές συστάσεις. ∆εν είναι άσχετο αυτό µε την ευρύτερη προσπάθεια της Οµάδας του ΕΛΚ να εκτροχιάσει τις ριζικές µεταρρυθµίσεις που πρότεινε το Κοινοβούλιο τον ∆εκέµβριο.

Αντιδρώντας στις µεθοδεύσεις, η Οµάδα της Αριστεράς κάλεσε την πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να διασφαλίσει τη σωστή εφαρµογή όλων των µέτρων που ψηφίστηκαν από τους ευρωβουλευτές τον ∆εκέµβριο, τονίζοντας ότι, εάν χρειάστηκε ένα σκάνδαλο για να συζητήσει το Κοινοβούλιο µέτρα κατά της διαφθοράς και θωράκισης της ακεραιότητάς του, χρειάζεται ένας σαφής και διαφανής οδικός χάρτης για την εφαρµογή τους. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση της συµπροέδρου της Οµάδας, Μανόν Οµπρί: «Οι διεφθαρµένοι πολιτικοί είναι λίγο σαν τους βρικόλακες. Μισούν το φως. ∆ύο µήνες µετά το Qatargate και είµαστε ακόµα στο σκοτάδι για το τι σχεδιάζει να κάνει το Κοινοβούλιο στη συνέχεια. Αυτή η κουλτούρα αδιαφάνειας πρέπει να τελειώσει».

Ακολούθησε τον Φεβρουάριο η έγκριση δύο σχετικών ψηφισµάτων. Μια θετική εξέλιξη, σίγουρα. Ωστόσο όταν κοιτάξει κάποιος πιο προσεκτικά τις τροπολογίες που υποβλήθηκαν από κάποιες πολιτικές οµάδες, θα παρατηρήσει ανησυχητικές τάσεις.

Για παράδειγµα, το ΕΛΚ χρησιµοποίησε το σκάνδαλο διαφθοράς για να διεξαγάγει πόλεµο εναντίον οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, σε µια προσπάθεια να εκτρέψει την προσοχή από τους διεφθαρµένους ευρωβουλευτές και τα διαρθρωτικά κενά. Αυτό έχει προκαλέσει µεγάλη ανησυχία σε ακτιβιστές και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που βρίσκονται στην πρώτη γραµµή για κρίσιµα ζητήµατα της εποχής µας, όπως τα ανθρώπινα δικαιώµατα και η κλιµατική κρίση.

Οι δεξιές Οµάδες στο ΕΚ έχουν επίσης χρησιµοποιήσει αυτά τα ψηφίσµατα για να προσπαθήσουν –µε µικρή επιτυχία προς το παρόν– να περιορίσουν περαιτέρω το πεδίο αντίδρασης του ΕΚ για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Ανησυχητικό είναι και το γεγονός ότι υποχώρησαν από ορισµένες από τις αρχικές δεσµεύσεις που ανελήφθησαν τον ∆εκέµβριο του 2022, όπως το να καταστεί υποχρεωτικό το µητρώο διαφάνειας για τους ευρωβουλευτές.

Η Αριστερά στην πρώτη γραμμή για πάταξη της διαφθοράς

Παρά τις προσπάθειες αυτές, η Αριστερά µπόρεσε να περάσει σηµαντικές τροπολογίες που αποτελούν βήµατα προόδου στον αγώνα κατά της διαφθοράς. Στα δύο ψηφίσµατα που εγκρίθηκαν τον Φεβρουάριο, το Κοινοβούλιο ζητά την απαγόρευση της παράπλευρης εργασίας για τους ευρωβουλευτές, την παράταση της περιόδου υπαναχώρησης για τους ευρωβουλευτές σε δύο χρόνια, την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της Συµβουλευτικής Επιτροπής του Κοινοβουλίου, σαφή ορισµό του ρόλου και της ευθύνης του φορέα δεοντολογίας της ΕΕ, που διασφαλίζει ότι έχει την εξουσία να ξεκινά έρευνες και να επιβάλλει κυρώσεις.

Αυτά είναι, όµως, τα πρώτα βήµατα. Το Qatargate είναι η κορυφή ενός παγόβουνου κακών πρακτικών. Για να καταπολεµηθεί η διαφθορά και να ενισχυθεί η διαφάνεια, απαιτείται η ριζική µεταρρύθµιση του τρόπου λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η Οµάδα της Αριστεράς θα συνεχίσει να προωθεί µεταρρυθµίσεις που αντιµετωπίζουν τα διαρθρωτικά ζητήµατα που επέτρεψαν να συµβεί εξ αρχής το σκάνδαλο του Quatargate.

Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε η ευρωβουλευτής της Αριστεράς, Clare Daly: «Η ιδέα ενός ανεξάρτητου φορέα δεοντολογίας της ΕΕ είναι κάτι που πρέπει να χαιρετισθεί. Αλλά εάν το όργανο δεοντολογίας εστιάζει µόνο στην ατοµική συµπεριφορά και δεν αντιµετωπίζει συστηµικά ζητήµατα, όπως η θεσµοθέτηση του lobbying στα όργανα της ΕΕ, διατρέχουµε πραγµατικό κίνδυνο να συζητούµε άσκοπα ενώ η Ρώµη καίγεται».

Τα εταιρικά λόµπι είναι άλλωστε ο πραγµατικός ελέφαντας στο δωµάτιο. Πέρσι ο Economist δηµοσίευσε ότι 25.000 λοµπίστες, µε συνδυασµένο ετήσιο προϋπολογισµό που υπολογίζεται συντηρητικά σε περισσότερα από 3 δισ. ευρώ, εργάζονται µε στόχο τον επηρεασµό ευρωπαϊκών πολιτικών. Περίπου 7.500 από αυτούς τους λοµπίστες είναι διαπιστευµένοι στο ΕΚ, πράγµα που σηµαίνει ότι έχουν τη δυνατότητα να συναντώνται τακτικά µε ευρωβουλευτές οι οποίοι –ακόµα– δεν έχουν καµία υποχρέωση να καταχωρίζουν αυτές τις συναντήσεις στο Μητρώο ∆ιαφάνειας της ΕΕ. Υπήρξαν καταγγελίες για ύποπτα λόµπι που αφορούσαν τις µεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, τα ορυκτά καύσιµα και τις ψηφιακές πλατφόρµες, γεγονός που δείχνει το ανελέητο εταιρικό λόµπι που έχει ως στόχο τα θεσµικά όργανα της ΕΕ. Μέχρι να αντιµετωπιστεί και να ρυθµιστεί πλήρως αυτό, η λογοδοσία και η αξιοπιστία θα παραµείνουν ένας µακρινός αντικατοπτρισµός.