Κ.Φάντης: Οι δύο όψεις των συνεπειών μίας κρίσης στις ενδοοικογενειακές σχέσεις

• Παρατηρείται ένα πιο συχνό φαινόμενο «εχθρικής απόδοσης»

Του Κ. Κωνσταντίνου

• Εάν προϋπήρχε ενδοοικογενειακή βία, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να αυξηθεί. Δυστυχώς, αν η βία κατευθύνεται προς τη σύζυγο ή τα παιδιά, τότε είναι δύσκολη η διαφυγή λόγω του ότι διαμένουν σε κλειστό περιβάλλον
• Μία κρίση αφήνει κατάλοιπα διότι όλες οι συναισθηματικές καταστάσεις επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου μετέπειτα
• Παρατηρείται μια αρνητικότητα στο άτομο, η οποία θα συνεχίσει να υπάρχει, ενώ παρατηρείται μια εσωστρέφεια, μια αύξηση στις αρνητικές συμπεριφορές

 

Την ώρα που η κοινωνία περιμένει την ανακοίνωση των πρακτικών τρόπων σταδιακής ομαλοποίησης των συνθηκών διαβίωσης μετά από πολλές βδομάδες περιορισμού μετακινήσεων εξαιτίας της πανδημίας του Covid-19, κι ενώ η κάλυψη καθημερινών αναγκών σε βασικά είδη ελέγχεται μέσω ενός «ψηφιακού εξοδόχαρτου», κάτι σαν στρατιωτικό υπηρεσιακό ολιγόωρο σημείωμα, σοβαρά είναι τα ερωτήματα που εγείρονται ως προς τις ψυχικές «αντοχές» μιας οικογένειας. Μιλώντας στην «Κυριακάτικη Χαραυγή», ο Αναπληρωτής Καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Δρ Κώστας Φάντης, αναλύει μια σειρά από έννοιες, οι οποίες επηρεάζουν τον τρόπο συμβίωσης μέσα σε μια οικογένεια εν καιρώ κρίσεων.

Η κρίση του Covid-19 ήρθε να προστεθεί στην άλλη μεγάλη, χρηματοπιστωτική κρίση του 2013 και την οικονομική ύφεση του 2009. Φόβος, άγχος, ανασφάλεια, όρια, αντοχές, αλληλοϋποστήριξη. Οι συνέπειες μιας κρίσης στις σχέσεις μιας οικογένειας, με βάση τα όσα ανέφερε ο Δρ Φάντης, έχουν δύο όψεις.

Διαχείριση των σχέσεων

Όπως ανέφερε στην εφημερίδα μας, εν καιρώ κρίσης, όπως στην περίπτωση της πανδημίας του Covid-19, διαπιστώνεται από τη μια η δυσκολία διαχείρισης σχέσεων στην οικογένεια. Από την άλλη, σύμφωνα με τον κ. Φάντη, η οικογένεια είναι παράγοντας, σε τέτοιες καταστάσεις, που μπορεί να βοηθήσει το σύνολο να αντέξει την κατάσταση και να δώσει δύναμη ο ένας στον άλλο.

Με βάση τα δεδομένα που έχουμε, η ενδοοικογενειακή κακοποίηση και βία αυξήθηκε, λόγω των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας. Παρόμοια αύξηση παρατηρείται και σε χώρες που πέρασαν παρόμοιες κρίσεις και πολέμους, όπως ανέφερε ο κ. Φάντης. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «εάν προϋπήρχε ενδοοικογενειακή βία υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να αυξηθεί. Δυστυχώς, αν η βία κατευθύνεται προς τη σύζυγο ή τα παιδιά, τότε είναι δύσκολη η διαφυγή λόγω του ότι διαμένουν σε κλειστό περιβάλλον».

Σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Καθηγητή Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, γενικότερα το άγχος λόγω διαφορετικών καταστάσεων παίζει τεράστιο ρόλο στην αύξηση αυτών των συμπτωμάτων. Από τη μια, υποστήριξε, η οικογένεια μπορεί να προστατέψει, αλλά από την άλλη, στην περίπτωση που ήδη παρατηρήθηκαν αρνητικές σχέσεις νωρίτερα, πολύ πιθανόν αυτές οι αρνητικές σχέσεις να ενταθούν.

Τα αρνητικά συναισθήματα του άγχους και του φόβου, σύμφωνα με τον κ. Φάντη, πολλές φορές αυξάνουν την αρνητικότητα στις σχέσεις μεταξύ των ατόμων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, τα μέλη της οικογένειας, πατέρας, μητέρα και παιδιά, έχουν τη δική τους δυναμική, τα δικά τους χαρακτηριστικά. Ως εκ τούτου, ανέφερε, εάν σε μια οικογένεια παρατηρείται υψηλό άγχος στους γονείς, ή εάν καλούνται να διαχειριστούν ένα δύσκολο παιδί, οι μεταξύ τους σχέσεις επηρεάζονται πάρα πολύ σε μια περίοδο που πρέπει να συμβιώσουν κλειστοί σε ένα διαμέρισμα. Αυτό το οποίο απαιτείται σε τέτοιες περιπτώσεις, όπως τόνισε, είναι να βρεθεί η ισορροπία μεταξύ όλων, κάτι το οποίο είναι πολύ δύσκολο πολλές φορές. Η επιβολή περιοριστικών μέτρων, λόγω της πανδημίας, είναι κάτι το πρωτόγνωρο και σύμφωνα με τον κ. Φάντη το ότι σήμερα δεν έχουμε ως άτομα την ελευθερία της καθημερινότητας και της εξόδου από το σπίτι, επηρεάζει τον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, κατάσταση η οποία ωστόσο δεν είναι μονόπλευρη, καθώς υπήρξαν περιπτώσεις που τα ίδια τα άτομα ζητούσαν από το κράτος να πάρει περισσότερα μέτρα. «Ο κόσμος ζητούσε αυτά τα μέτρα. Γενικότερα εντός της οικογένειας και εκτός τα όρια μάς κάνουν να αισθανόμαστε ασφαλείς. Όσο υπάρχουν όρια, υπάρχει και το αίσθημα της ασφάλειας, κάτι που εξισορροπεί κάπως τα πράγματα», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Τα κατάλοιπα της κρίσης

Η συζήτηση περιστράφηκε και ως προς το τι αφήνει πίσω της μια κρίση. «Όταν μελετούσαμε την κατάσταση στην κοινωνία λόγω της οικονομικής κρίσης, βλέπαμε μια αυξητική τάση όσον αφορά το άγχος, την κατάθλιψη, ακόμη και τάσεις αυτοκτονίας στον πληθυσμό. Σίγουρα, μια κρίση αφήνει κατάλοιπα διότι όλες αυτές οι συναισθηματικές καταστάσεις επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου μετέπειτα. Παρατηρείται μια αρνητικότητα στο άτομο, η οποία θα συνεχίσει να υπάρχει, ενώ παρατηρείται μια εσωστρέφεια, μια αύξηση στις αρνητικές συμπεριφορές. Παρατηρείται, δηλαδή ένα πιο συχνό φαινόμενο εχθρικής απόδοσης. Κάποιοι δηλαδή προσπαθούν να μου κάμουν κακό. Αυτό το στοιχείο κάνει τον άνθρωπο να εστιάζει περισσότερο στο άτομό του και δυστυχώς αυτό οδηγεί σε αντικοινωνικές και βίαιες συμπεριφορές», τόνισε ο κ. Φάντης.

Μετατραυματικό γεγονός

Η συζήτηση με τον Δρα Φάντη πήγε πίσω στην κρίση των Δίδυμων Πύργων στις ΗΠΑ. Μετά από το κτύπημα, τότε σε όλη τη χώρα των ΗΠΑ -ειδικά στα παιδιά- αυξήθηκε, ανέφερε, το μετατραυματικό στρες, κάτι που δείχνει πως όντως μια κρίση επηρεάζει συναισθηματικά. Υπήρξαν αλλεπάλληλες έρευνες μετά από αυτή την κατάσταση και διαπιστώθηκε, όπως είπε, πως το να ζει κάποιος μια κατάσταση έστω και μέσα από την τηλεόραση, ακόμη κι αν δεν υπάρχει κάποιος μέσα στον οικογενειακό κύκλο που να επηρεάστηκε από την κρίση, όπως τώρα με τον Covid-19, αυξάνει το άγχος και το στρες. Πρόκειται για ένα μετατραυματικό γεγονός.

Άγχος και βίαιη συμπεριφορά

Εν καιρώ κρίσης αυξάνεται κατά πολύ το άγχος των γονιών. Πολλές φορές, αναφέρει ο Δρ Φάντης, αυτό μεταφέρεται στην οικογένεια και μπορεί, προσθέτει, να μετατραπεί σε κάποια βίαιη συμπεριφορά, όχι κατ’ ανάγκην να κτυπήσει ο ένας τον άλλο, αλλά ακόμη και ψυχολογική βία. Υπάρχει, όπως αναφέρει, μια περιρρέουσα κατάσταση που δεν είναι αρεστή σε αυτόν που τη δέχεται ή και στο σύνολο μιας οικογένειας. «Ωστόσο, δεν είναι σίγουρο ότι αυτό θα γίνει. Μιλώντας με άτομα που γνωρίζουμε, βλέπουμε ότι η οικογένεια βοηθά, αναπτύσσοντας θετικές σκέψεις. Κάποιος που ένιωθε άγχος λόγω του εργασιακού περιβάλλοντος, τώρα έχει περισσότερο χρόνο με την οικογένεια και κάνουν αυτά που θα ήθελαν. Υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις και δεν μπορούμε να έχουμε μονόπλευρη οπτική», τόνισε ο Αναπληρωτής Καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Η συμβουλή του Δρος Φάντη κατευθύνθηκε προς αυτό το οποίο καθόρισε ως «θετική συζήτηση».

Πώς όμως επηρεάζεται αυτή η κατάσταση, την ώρα που η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό μέσω της «λογιστικής αποτύπωσης» της πανδημίας στα δελτία ειδήσεων; Μήπως μέσω των ΜΜΕ δημιουργήθηκε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που ενδεχομένως να δημιουργεί τάσεις κρίσεως εντός της οικογένειας; Απαντώντας σε αυτό το ερώτημα ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου ανέτρεξε στην έρευνα που πραγματοποιεί στο τμήμα του, η οποία εστιάζει στο στοιχείο του φόβου. «Ο φόβος μπορεί να συνδέεται με αύξηση άγχους, καταθλιπτικών συμπτωμάτων και αντικοινωνικής ή βίαιης συμπεριφοράς. Ο φόβος φαίνεται να βοηθάει στον περιορισμό μας στο σπίτι, όμως δημιουργεί αρκετά αρνητικά αποτελέσματα. Αντιλαμβάνομαι την τακτική που χρησιμοποιείται για περιορισμό του κοινού στο σπίτι. Όμως πρέπει να εξεταστεί και το πώς αυτή μπορεί να επηρεάσει το άτομο και τη δυναμική στην οικογένεια όταν θα ενταχθεί ξανά στο κοινωνικό περιβάλλον».

Ο Δρ Φάντης διαμένει στον Δήμο Αραδίππου και όπως τόνισε τα όσα παρουσιάστηκαν στα ΜΜΕ ήταν κατά πολύ λανθασμένα. Είναι τεράστιο λάθος, ανέφερε, η σύγκριση του ποσοστού κρουσμάτων σε ένα μικρό δήμο με το ποσοστό κρουσμάτων στην Ιταλία. Μόνο αυτό το στοιχείο, τόνισε, αύξησε κατά πολύ τον πανικό στην Αραδίππου επιφέροντας συνθήκες αρνητικότητας. Ο πανικός, σημείωσε, αυξάνει κατά πολύ άλλα συναισθήματα και άλλες συμπεριφορές, ακόμη και ακραίες καταστάσεις μεταξύ δημοτών.