Καλλιτεχνική δηµιουργία και δικαιοσύνη

Της
Μαρίας Χατζηνικόλα*

 

Η γνωστή ιστορία της Αρτεµισία Τζεντιλέσκι, µιας από τις σπουδαιότερες ζωγράφους της τέχνης του µπαρόκ, αναδεικνύεται στις µέρες µας τραγικά επίκαιρη. Μαθητευόµενη έφηβη ακόµη, τη βιάζει εν ώρα µαθήµατος ο δάσκαλός της, Αγκοστίνο Τάσσι. Μετά την αποτρόπαια πράξη τής κάνει πρόταση γάµου για αποκατάσταση δήθεν της τιµής της. Το γεγονός καταλήγει εν τέλει, µε πρωτοβουλία του πατέρα της, σε δίκη που υπήρξε το µεγαλύτερο σκάνδαλο στη Ρώµη της εποχής. Η ενάγουσα υπόκειται σε γυναικολογική εξέταση, µια εξευτελιστική διαδικασία: γύρω από τα δάχτυλά της τοποθετήθηκαν συσκευές σύνθλιψης, που τα τραβούσαν δυνατά. Εκείνη κοίταξε τον βιαστή της και φέρεται να του είπε: «Αυτοί οι σφιγκτήρες είναι το δαχτυλίδι γάµου που µου υποσχέθηκες». Εκείνος, όντας προστατευόµενος του Πάπα, αφέθηκε ελεύθερος. Τα πρακτικά της εν λόγω δίκης έχουν διασωθεί σε έγγραφο 400 ετών, που έχει δηµοσιευθεί πρόσφατα.

Η ζωγράφος έζησε σε µια εποχή σκοταδισµού, όπου δεν είχε αναδυθεί ακόµη το φως του διαφωτισµού σε ό,τι αφορά την αντίληψη περί έµφυλης βίας και ηθικής τουλάχιστον. Είχε βασανιστεί σε µια κοινωνία όπου η απώλεια της τιµής, µε οποιονδήποτε τρόπο, θεωρείτο όνειδος για τη γυναίκα. Για να εκδικηθεί η Αρτεµισία, ωστόσο χρησιµοποιεί αντί για την πένα, το πινέλο της: ζωγραφίζει την Ιουδήθ, κεντρική ηρωίδα της Π. ∆ιαθήκης, η οποία, µε θάρρος και πίστη στον Θεό, σώζει την πατρίδα της, σκοτώνοντας τον Ολοφέρνη, στρατηγό του Ναβουχοδονόσορα, που πολιορκούσε επικεφαλής των Ασσυρίων τη µικρή της πόλη. Ο πίνακας «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη», που η Τζεντιλέσκι φιλοτεχνεί από το 1614-1620, σήµερα εκτίθεται στην πινακοθήκη Ουφίτσι, στη Φλωρεντία (κι ένα πανοµοιότυπό του στη Νάπολη).

Το όνοµα Ιουδήθ σηµαίνει «τιµηµένη». Έτσι ως σηµαίνον και σηµαινόµενο τιµής, αλλά και πρότυπο θάρρους εκπροσωπεί όλες τις γυναίκες, συνιστώντας το τέλειο παράδειγµα του βιβλικού παράδοξου της «δύναµης της αδυναµίας» κατά του δυνατού αρχέτυπου του άντρα βιαστή εν προκειµένω. Η Τζεντιλέσκι χρησιµοποίησε την Ιουδήθ ως αυτοπροσωπογραφία και τα πινέλα της για να µιλήσει για τη γυναικεία σεξουαλική κακοποίηση και εκµετάλλευση, ούσα θύµα και η ίδια. Η κάθετη τοποθέτηση του σπαθιού στο λαιµό του Ολοφέρνη, ώστε η λαβή να θυµίζει σταυρό συµβολίζει την απόδοση δικαιοσύνης. ∆ιαµέσου της τέχνης ανέλαβε, ένα είδος δηµοσίου λόγου, που τότε της απαγορευόταν, έτσι όπως γίνεται σήµερα, όπου η ελευθερία του λόγου και η τιµή της γυναίκας µπορεί να είναι σηµείο αναφοράς και η ασέβεια προς αυτήν καταδικαστέα.

Η διαχρονική αξία των έργων της είναι η απάντηση στον βιαστή και η µνεία του βιασµού της, αλλά και του µεγαλείου ψυχής και τόλµης που έδειξε, ούσα καλλιτέχνης που ήκµασε σε έναν ανδροκυριαρχούµενο χώρο τον 17ο αιώνα. Η έκθεση του πίνακά της στα διασηµότερα µουσεία του κόσµου τη δικαιώνει πέρα για πέρα. […]

Η τέχνη, παράγωγο του ρήµατος τίκτω (= γεννώ < τέκνο), δηλοί την ανάδυση µιας νέας ζωής, του έργου τέχνης, που διεκδικεί δικαίωµα στην αθανασία. Έτσι το αδίκηµα που υφίσταται κάποιος µπορεί να παραγραφεί προϊόντος του χρόνου, αλλά το δηµιούργηµα που το είχε ως αφόρµηση επιβιώνει και το στηλιτεύει αιώνια. Εν προκειµένω η µνηµόνευση του αποκεφαλισµού του πολιορκητή Ολοφέρνη πίσω από τον οποίο κρύβεται η βιασθείσα ζωγράφος Αρτεµισία, καταδικάζει διαχρονικά την πράξη του βιασµού.

*Φιλόλογος-εκπαιδευτικός

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy