Καρλ Μαρξ – 200 χρόνια από τη γέννησή του

Του Παναγιώτη Αγαπίου*

Ο Καρλ Μαρξ υπήρξε φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ιστορικός, δημοσιογράφος και πολιτικός οικονομολόγος. Θεωρείται ο θεμελιωτής του κομμουνισμού. Είναι ένας από τους λίγους που επηρέασαν την παγκόσμια κοινωνικοοικονομική πολιτική κατάσταση του 20ού αιώνα.
Γεννήθηκε στις 5 Μαΐου 1818 στην πόλη Τριρ της Πρωσικής Ρηνανίας. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος, οπαδός του διαφωτισμού και γόνος εβραϊκής οικογένειας ραβίνων, η δε μητέρα του ήταν ολλανδικής καταγωγής. Τελειώνοντας το γυμνάσιο ήξερε να διαβάζει Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Ισπανικά και Ιταλικά και μιλούσε Αγγλικά και Γαλλικά.

Μέλος της «Λέσχης της ταβέρνας» και της «Λέσχης των ποιητών»

Το 1835 ενεγράφη στο πανεπιστήμιο της Βόννης στον κλάδο της Νομικής. Παρακολούθησε Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Ελληνική και Ρωμαϊκή Μυθολογία και Ιστορία της Τέχνης. Οι συναναστροφές του στο πανεπιστήμιο δεν ήταν οι καλύτερες και ως αποτέλεσμα ήταν η παραμέληση των σπουδών του. Έγινε μάλιστα και μέλος της «Λέσχης της ταβέρνας» και της «Λέσχης των ποιητών». Μια φορά μάλιστα το παράκανε, ήπιε σε υπερβολικό βαθμό και κατηγορήθηκε για διατάραξη της τάξης και φυλακίστηκε.
Το 1841 ενεγράφη στο πανεπιστήμιο Humboldt Universitat του Βερολίνου στον κλάδο της Φιλοσοφίας. Εντάχθηκε στην ομάδα των «Νέων αριστερών Χεγκελιανών» που την αποτελούσαν φοιτητές και νεαροί καθηγητές με αρχηγό τον Μπρούνο Μπάουερ, υφηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Το 1841 συμπλήρωσε τη διατριβή του, που αφορούσε τη σύγκριση των ατομικών θεωριών του Δημόκριτου και του Επίκουρου, και πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα.

Η γνωριμία του με τον Ένγκελς

Το 1836 γνώρισε την Τζένη φον Βεστφάλεν την οποία και ερωτεύτηκε και αρραβωνιάστηκε μυστικά. Το 1842 έγινε μέλος της συντακτικής επιτροπής της «Εφημερίδας του Ρήνου» στην Κολονία, σημαντικό βιομηχανικό κέντρο της Πρωσίας, και τον Οκτώβρη του ιδίου έτους ανάλαβε διευθυντής της εφημερίδας. Με την πολιτική του και τα άρθρα του η εφημερίδα πήρε την πρωτιά στην κυκλοφορία. Τον Μάρτη του 1843 διέκοψε τη συνεργασία του με την εφημερίδα, η οποία έκλεισε οριστικά λίγο αργότερα κυρίως λόγω διαφορών της με τη λογοκρισία.
Το Νοέμβρη του 1843 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Εκεί υπέγραψε επίσημα συμβόλαιο γάμου με την Τζένη, με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά. Γνωρίστηκε με Γάλλους και Γερμανούς εργαζόμενους. Μελέτησε τις άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν και εργάζονταν.
Γνώρισε επίσης τον Φρίντριχ Ένγκελς, γιο εργοστασιάρχη από τη Ρηνανία. Έκτοτε υπήρξε μεταξύ τους μια συνεχής συνεργασία και φιλία. Μαζί θεμελίωσαν τον σύγχρονο κομμουνισμό.
Συνεργάστηκαν στη συγγραφή έργων όπως: «Η γερμανική ιδεολογία» 1845-46 και η «Αθλιότητα της Φιλοσοφίας». Τα δύο αυτά έργα υπήρξαν οι βάσεις για το «Κομμουνιστικό μανιφέστο» που εκδόθηκε το Φλεβάρη του 1848. Τον Φλεβάρη του 1844, μαζί με τον Άρνολντ Ρούγκε, εξέδωσε τα «Γαλλογερμανικά Χρονικά» τα οποία κυκλοφόρησαν και στην Πρωσία. Σε άρθρο του στο περιοδικό με τίτλο «Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου» υπάρχει και η πιο κάτω χαρακτηριστική φράση: «Η θρησκεία είναι η ανακούφιση του καταπιεσμένου, η καρδιά σ’ ένα κόσμο χωρίς καρδιά και το πνεύμα μέσα σε συνθήκες μη πνευματικές. Είναι το όπιο του λαού».

Κατηγορούμενος για υποκίνηση ένοπλης εξέγερσης

Τον Φλεβάρη του 1845 απελαύνεται από τη Γαλλία και πηγαίνει στις Βρυξέλλες μαζί με την οικογένειά του, ενώ λίγο αργότερα, τον Δεκέμβρη του 1845, εγκατέλειψε τη πρωσική υπηκοότητα. Τον Δεκέμβρη του 1848 κατηγορήθηκε από το δικαστήριο της Κολωνίας για υποκίνηση ένοπλης εξέγερσης, όταν ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δ΄ διέλυσε την Πρωσική Εθνοσυνέλευση και τον αποκάλεσε άπατρι.
Το 1849 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο όπου έμελλε να αντιμετωπίσει τρομερές οικονομικές δυσκολίες. Έμεινε χωρίς δουλειά. Διέμενε σε δυο μικρά δωμάτια στο Σόχο μέσα σε άθλιες συνθήκες. Κλονίστηκε η υγεία του αλλά και ολόκληρης της οικογένειας. Δύο παιδιά του πέθαναν. Η μοναδική στήριξη και βοήθεια προς την οικογένεια για να επιβιώσει ήταν από τον φίλο του Ένγκελς.

Η έκδοση του βιβλίου του «Το Κεφάλαιο»

Το 1864 οι ηγέτες των εργατικών συνδικάτων της Αγγλίας και της Γαλλίας ίδρυσαν τη «Διεθνή Ένωση Εργατών» που αργότερα ονομάστηκε «Πρώτη Σοσιαλιστική Διεθνής». Ο Μαρξ συνέγραψε το καταστατικό και την προκήρυξη της οργάνωσης. Η «Α’ Διεθνής» διαλύθηκε το 1872 μετά την ήττα της κομμούνας του Παρισιού το 1871.
Το 1867 εξέδωσε το «Κεφάλαιο», ένα αριστούργημα που η «Α΄ Διεθνής» το χαρακτήρισε ως τη Βίβλο της εργατικής τάξης. Στο Λονδίνο ο Μαρξ εξέδωσε το βιβλίο «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», ένα από τα καλύτερα έργα του. Πρόκειται για την πραξικοπηματική ενέργεια του Λουδοβίκου Βοναπάρτη να ανέβει στην εξουσία και τη διάλυση του Κοινοβουλίου. Το 1871 εξέδωσε το βιβλίο «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», στο οποίο αναφέρεται στην κομμούνα του Παρισιού που για πρώτη φορά αποπειράται να εγκαθιδρύσει τη δικτατορία του προλεταριάτου.
Τον Δεκέμβρη του 1881 πέθανε η σύζυγός του Τζένη από καρκίνο στο συκώτι, κάτι που τον βύθισε σε βαθύ πένθος. Έγραψε μάλιστα πως ο θάνατος της γυναίκας του σκότωσε κάθε κίνητρο ζωής γι’ αυτόν. Κλονίστηκε ανεπανόρθωτα η υγεία του και στις 14 Μαρτίου 1883 άφησε την τελευταία του πνοή. Τάφηκε ως άπατρις στο κοιμητήριο Χάιγκεϊτ στο Λονδίνο. Επικήδειους λόγους εκφώνησε ο Ένγκελς και ο Λίμπκνεχτ.

Η σκέψη και η δράση του Μαρξ

Σ’ όλη του τη ζωή ο Μαρξ υπήρξε ένας ιδεολόγος επαναστάτης. Έχουν εκδοθεί πάνω από 50 έργα του, μερικά από αυτά σε συνεργασία με τον Φρίντριχ Ένγκελς. Υποστήριζε κάθε εργατικό κίνημα και πίστευε πως η ταξική πάλη οδηγεί στη δικτατορία του προλεταριάτου που θα επιφέρει μια αταξική κοινωνία στην οποία θα επικρατήσει η δικαιοσύνη και η αρχή: «Από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Για τη δράση του αυτή υπέστη φυλακίσεις και διωγμούς.
Μέσα από την ιδεολογία και το έργο του Μαρξ ξεχωρίζουν βασικές έννοιες, όπως ιδιοποίηση, αλλοτρίωση, δημιουργική εργασία. Την αλλοτρίωση ο Μαρξ την εξετάζει μέσα από το πρίσμα της εργασίας.
Η ατομική ιδιοκτησία έλεγε είναι προϊόν αλλοτριωμένης εργασίας, συνέπεια της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας. Ο εργάτης δημιουργεί ένα πλούτο που δεν είναι δικός του. Οι εργάτες οι οποίοι με το μόχθο τους παράγουν διάφορα προϊόντα δεν έχουν το δικαίωμα να τα απολαμβάνουν. Η άδικη αυτή κατάσταση θα καταργηθεί όταν τα μέσα παραγωγής έρθουν στα χέρια της εργατικής τάξης.
Οι φιλόσοφοι, έλεγε ο Μαρξ, μέχρι τώρα έχουν ερμηνεύσει με διαφορετικούς τρόπους τον κόσμο, όμως το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε. Ο Καρλ Μαρξ παραμένει πάντα επίκαιρος. Πολλοί ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες ασχολούνται με το έργο του Μαρξ. Είναι αυτοί που υποστηρίζουν πως ο Μαρξ με τις ιδέες και το έργο του δικαιώνεται, λαμβάνοντας υπόψη τις αδυναμίες και την απάνθρωπη εκμετάλλευση του καπιταλιστικού συστήματος. Είναι όμως και κάποιοι που λένε πως ο μαρξισμός είναι μια ουτοπία, μια κοινωνική συνταγή έξω από τη φύση του ανθρώπου.

* Συνταξιούχος εκπαιδευτικός