Της Μαρίνας Νεοφύτου*
- Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής δεν περιορίζεται στο τεχνικό ζήτημα, ούτε καν σε ζήτημα περιβαλλοντικής φύσης
- Κύριος υπαίτιος της συνολικής αύξησης της θερμοκρασίας είναι η παραγωγή ενέργειας με χρήση ορυκτών καυσίμων, όπως πετρελαίου και φυσικού αέριου. Η καύση τους για την παραγωγή ενέργειας παράγει ταυτόχρονα και αέρια στην ατμόσφαιρα (τα λεγόμενα αέρια του θερμοκηπίου), που συνέπεια έχουν να συμβάλουν στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη -λόγω ακτινοβολίας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας ποτέ δεν κληθήκαμε, όπως σήμερα, να δράσουμε τόσο συλλογικά για να προστατέψουμε το κοινό μας σπίτι… Η ανθρωπότητα πέρασε μέσα ακόμα και από παγκόσμιους πολέμους, αλλά έδειξε πως έχει μια αξιοθαύμαστη ικανότητα να ξεπερνά εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα με τη δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και του παγκόσμιου χάρτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, στο πεδίο της κλιματικής αλλαγής μια συλλογικότητα αυτής της εμβέλειας φαίνεται να προσκρούει σε τοίχους και να θρυμματίζεται… Αλήθεια, ποιοι είναι αυτοί οι «τοίχοι»; Γιατί προβάλλονται μπροστά σε έναν κατά τ’ άλλα τόσο εξόφθαλμα κρίσιμο ερώτημα για το μέλλον και τη ζωή, όποια κι αν είναι η γεωγραφία στην οποία βρίσκεται ο καθένας μας σήμερα;
Και κατ’ ακρίβεια, όσο πιο τεκμηριωμένες γίνονται οι επιστημονικές εκθέσεις για την κλιματική αλλαγή, τόσο πιο έντονες γίνονται οι αντιθέσεις και οι αντιφάσεις με τις οποίες βρισκόμαστε αντιμέτωποι… Ενώ βλέπουμε μια Γερμανία που σήμερα πάνω από το 40% των ενεργειακών αναγκών της παρέχεται από ανανεώσιμες πηγές και πάνω από το 50% των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ανήκουν στους πολίτες, έχουμε ταυτόχρονα και τις Η.Π.Α το 2019 που αποσύρονται από τη Συμφωνία για την Κλιματική Αλλαγή του Παρισιού και επιμένουν στην εξόρυξη πετρελαίου και στην υδραυλική ρηγμάτωση, εξωθώντας, έτσι, κάπου στη Στοκχόλμη, τη 16χρονη Σουηδέζα Greta Thunberg να ξεσηκώνει και να δημιουργεί ένα παγκόσμιο μαθητικό κίνημα για δράση έναντι της κλιματικής αλλαγής. Ποια δυναμική, αλήθεια, παράγει αυτές τις αντιθετικές πραγματικότητες;
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
Οι επιστημονικές ενδείξεις
Η φωνή της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας οργανώθηκε για πρώτη φορά το 1988 ως μέρος του Ο.Η.Ε., ως η λεγόμενη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), για να «αξιολογήσει αμερόληπτα, αντικειμενικά και μεθοδικά τις διαθέσιμες επιστημονικές, τεχνικές και κοινωνικοοικονομικές πληροφορίες για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής». Έκτοτε η επιτροπή έχει ετοιμάσει μια σειρά εκθέσεων αξιολόγησης, έχοντας πρωτίστως εξασφαλίσει την απαιτούμενη διαφάνεια και εγκυρότητα της διαδικασίας. Ως αποτέλεσμα, έχουμε τις διαδοχικές εκθέσεις της IPCC να αποδίδουν ολοένα και με μεγαλύτερη βεβαιότητα την υπερθέρμανση του πλανήτη στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Σύμφωνα λοιπόν με τα νέα επιστημονικά στοιχεία, το όριο της ανόδου των 2 βαθμών Κελσίου (°C) πάνω από την προ-βιομηχανική εποχή (όριο που έθεσε η Διάσκεψη του ΟΗΕ το 2017 στο Παρίσι για την Κλιματική Αλλαγή) δεν αποδεικνύεται αρκετό για την αποφυγή των ευρύτερα γνωστών πλέον αρνητικών επιπτώσεων στους πληθυσμούς και τους ζωντανούς οργανισμούς, ενώ ένας στόχος για καθιέρωση του ορίου του 1,5°C μάς επιτρέπει να παραμείνουμε μέσα στο εύρος των θερμοκρασιακών διαφορών που έχει ήδη γνωρίσει ιστορικά ο άνθρωπος και μας παρέχει μια καλύτερη προστασία.
Πολλοί ίσως θα αναρωτιούνται: Κάνει μισός βαθμός Κελσίου αυτή τη διαφορά; Και αν την κάνει, γιατί δεν την επιδιώκουμε; Τι πραγματικά σημαίνει μισός βαθμός Κελσίου;
Καταρχάς, ας διευκρινίσουμε ότι οι θερμοκρασιακές αυτές διαφορές αναφέρονται στην παγκόσμια κλίμακα, δηλαδή στο μέσο όρο θερμοκρασίας ολόκληρου του πλανήτη, που προκαλούνται από τη θερμότητα που παράγουν οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Και οι διαφορές αναφέρονται σε σχέση με τις θερμοκρασιακές συνθήκες της προβιομηχανικής εποχής. Και για να γίνουν ευρύτερα αντιληπτά τα μεγέθη, έχει υπολογιστεί ότι, αν συγκρίνουμε την ένταση του φαινομένου (δηλαδή της διαφοράς θερμοκρασίας) με την ένταση μιας πυρηνικής βόμβας σαν αυτές της Χιροσίμα και Ναγκασάκι, η κλιματική αλλαγή λόγω της ανθρωπογενούς δραστηριότητας ισοδυναμεί με θερμότητα που παράγει η έκρηξη 4 ή 5 ατομικών βομβών ανά δευτερόλεπτο.
Τότε γιατί δεν πετυχαίνουμε μια Συμφωνία ούτε και για τους 2 βαθμούς Κελσίου;
Θα πρέπει πρώτα να απαντήσουμε ποιος την προκαλεί ή πώς προκαλείται αυτή η συνολική αύξηση στη θερμοκρασία…
Κύριος υπαίτιος, λοιπόν, είναι η παραγωγή ενέργειας με χρήση ορυκτών καυσίμων, όπως πετρελαίου και φυσικού αερίου. Πώς; Η καύση τους για την παραγωγή ενέργειας παράγει ταυτόχρονα και αέρια στην ατμόσφαιρα (τα λεγόμενα αέρια του θερμοκηπίου), που συνέπεια έχουν να συμβάλουν στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη -λόγω ακτινοβολίας.
Τι σημαίνουν αυτά για την κοινωνία;
Η ομολογουμένως παρατηρούμενη αδυναμία δράσης κατά της κλιματικής αλλαγής δεν έγκειται στα περιορισμένα μαθηματικά μας ή την περιορισμένη θερμορευστοδυναμική μας, αλλά πρωτίστως στο ότι τίθεται σε αμφισβήτηση ο τρόπος ζωής μας, με κυρίαρχο το ερώτημα «σε ποιον κόσμο θέλουμε να ζήσουμε». Εξόχως, το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής δεν περιορίζεται στο τεχνικό ζήτημα… Θέτει πρωτίστως σε αμφισβήτηση το αναπτυξιακό μοντέλο των σημερινών κοινωνιών, που κατά κύριο λόγο βασίζεται στη χρήση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ενέργειας.
Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι το δικαίωμά μας σε ένα υγιές περιβάλλον εξακολουθεί να μην αναγνωρίζεται ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Σήμερα ο αριθμός των ατόμων που έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τον τόπο τους εξαιτίας της υποβάθμισης του περιβάλλοντος είναι τουλάχιστον ίσος με τον αριθμό των ατόμων που εγκατέλειψαν τον τόπο τους εξαιτίας πολέμων. Κι όμως, οι μεταναστευτικές ροές που οφείλονταν σε περιβαλλοντικές αιτίες σχεδόν απουσιάζουν από τον δημόσιο διάλογο.
Αλλά, πέραν της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των κλιματικών προσφύγων, υπάρχει ακόμα κάτι, εξίσου σοβαρό και σημαντικό: σχετική ενεργειακή ανάλυση το 2014 προειδοποίησε ότι με τους σημερινούς ρυθμούς κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων μάς απομένουν περίπου ακόμα 53 χρόνια με τα διαθέσιμα παγκόσμια αποθέματα. Ως εκ τούτου, οι κυβερνήσεις οφείλουν αφενός να σταματήσουν να επιδοτούν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων και αφετέρου να μειώσουν μεταβατικά και εν τέλει να «παγώσουν» την εξόρυξη τους. Αυτά ίσως να συνεπάγονται κοσμοϊστορικές αλλαγές και σχεδιασμούς…
Οι αγώνες, λοιπόν, που ως στόχο έχουν την ανατροπή της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων -όποιο κι αν είναι το επίπεδο ή η ένταση στα οποία πραγματοποιούνται- πυροδοτούν μια αλλαγή σε επίπεδο πολιτισμού, στην οποία διακυβεύονται αντίθετα συμφέροντα. Μέχρι στιγμής φαίνεται ότι μια τέτοια αλλαγή είναι δύσκολο έως αδύνατο να πραγματοποιηθεί με άμεσα νομοθετήματα. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι αγωνίστηκαν γεμάτοι με αποφασιστικότητα και έβαλαν τέλος στη δουλεία, στον ολοκληρωτισμό, στην αποικιοκρατία και στο Απαρτχάιντ. Επέλεξαν να αγωνιστούν για τη δικαιοσύνη και την ισότητα, γνωρίζοντας ότι αν δεν το έκαναν αυτοί, κανένας άλλος δεν θα μαχόταν στη θέση τους. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα διακύβευμα συγκρίσιμο με όλα αυτά όσον αφορά στο δικαίωμα των μελλοντικών γενεών να ζήσουν σε έναν κόσμο με ίσες ευκαιρίες και ίσες τουλάχιστον ελπίδες όπως εμείς σήμερα… H διαδήλωση κατά της κλιματικής αλλαγής την Παρασκευή 15 Μαρτίου 2019 από μαθητές σε πάνω από 100 χώρες στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, για να διαμαρτυρηθούν για το ότι δεν γίνονται αρκετά σήμερα, για πράγματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η δική τους γενιά, σηματοδοτεί το ξεκίνημα μιας νέας εποχής και ίσως την πιο ελπιδοφόρα μορφή παγκοσμιοποίησης που έχουμε δει μέχρι σήμερα.
Σε αυτή την παγκόσμια εικόνα, η ευρωπαϊκή Κύπρος, ένα ηλιόλουστο νησί της γοητευτικής Μεσογείου, προχωρεί με σχεδιασμούς εκμετάλλευσης των ορυκτών της αποθεμάτων, σε μια γεωγραφία όπου τα θαλάσσια βάθη εξόρυξης καθιστούν τη διαδικασία ιδιαίτερα δαπανηρή και ριψοκίνδυνη σε ατυχήματα, σε μια θάλασσα που εκτός από ιδιαίτερα βαθιά είναι και «κλειστή», με μόνο «άνοιγμα» τα στενά του Γιβραλτάρ, όπου ένα τυχόν ατύχημα, τύπου αυτού της BP στα βαθιά νερά του Κόλπου του Μεξικού, θα πυροδοτήσει μια σειρά άλλων σοβαρών «ατυχημάτων» πέραν του τεράστιου οικολογικού, με αμεσότατες οικονομικές προεκτάσεις… Και όλα αυτά σε ένα χρονικό ορίζοντα όπου η παγκόσμια αγορά ορυκτών καυσίμων, με όλη τη μεταβλητότητα που την χαρακτηρίζει, δείχνει σε αυτή τη φάση να έχει καθοδικές τάσεις στις προβλεπόμενες τιμές… Σε αυτήν λοιπόν την εξίσωση, οι πολυ-συζητημένοι γεωπολιτικής σημασίας σχεδιασμοί για εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Κύπρου πρέπει οπωσδήποτε να έχουν, εκτός από ένα γενικό θετικό πρόσημο, ένα παράλληλα πολύ συγκεκριμένο μέγεθος στην πιο πάνω εξίσωση, για να αντισταθμίσουν τα αντίστοιχα αρνητικά μεγέθη στα προαναφερθέντα. Και για να είμαστε συγκεκριμένοι, το ζητούμενο μέγεθος ξεπερνά κατά πολύ την επίδειξη μιας πολιτικής κυριαρχίας άνευ άλλου οράματος… Τα ζητούμενα θετικού πρόσημου μεγέθη προσεγγίζονται μόνο από ένα όραμα επανενωμένης Κύπρου, τίποτα λιγότερο…
*Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Τμήμα ΠΜΜΠ, Πανεπιστημίου Κύπρου
Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy