Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Vs Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια

Του Νίκου Γ. Σύκα*

Σε ομιλία σε συνέδριο που διοργάνωσαν στις 5 Φεβρουαρίου 2020 η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου και η αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο, με τίτλο «Ιδιωτικό χρέος και ΜΕΔ: Επιτεύγματα και προκλήσεις», ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας, Κωνσταντίνος Ηροδότου, υπογράμμισε την ανάγκη μείωσης των κόκκινων δανείων. Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσω πιο αναλυτικά την πρόταση που υπέβαλα στο πλαίσιο του εν λόγω συνεδρίου –μιας εξαιρετικής εκδήλωσης τόσο από πλευράς παρουσιάσεων όσο και από οργανωτικής άποψης– για αξιοποίηση του νέου θεσμού της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας με στόχο την περαιτέρω επιτάχυνση της μείωσης των ΜΕΔ.

Το νομοσχέδιο για εισαγωγή στην Κύπρο του θεσμού των κοινωνικών επιχειρήσεων –βρίσκεται ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων– αφορά ένα έργο που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και στοχεύει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, τη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού και την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας με έμφαση στην κοινωνική διάσταση. Πρώτιστος σκοπός λειτουργίας της κοινωνικής επιχείρησης θα είναι η κοινωνική αποστολή μέσω της εργοδότησης 40% κατ’ ελάχιστον του εργατικού δυναμικού της επιχείρησης ατόμων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.

Εισηγούμαι όπως στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, στις οποίες οι κοινωνικοί επιχειρηματίες θα μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας, συμπεριληφθούν και οι άνεργοι που αδυνατούν να πληρώσουν τις δόσεις των δανείων τους. Μέρος του μηνιαίου μισθού αυτών των ατόμων που θα εργοδοτούνται μέσω του προτεινόμενου Σχεδίου θα αποκόπτεται και θα πηγαίνει απευθείας ως δόση για εξόφληση του δανείου τους.

Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα –με τη βοήθεια των κατάλληλων εργαλείων και υποστηρικτικών μέσων για την υλοποίηση του θεσμού και την ενεργό εμπλοκή των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τοπικών παραγωγικών φορέων– μπορεί: α) Να αποτελέσει ένα νέο μοχλό γρήγορης ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας, β) να συμβάλει στη μείωση των ΜΕΔ και γ) να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της ανεργίας, ιδιαίτερα ανάμεσα στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.

Στο πλαίσιο του νέου θεσμού της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην Κύπρο, πέραν της ενίσχυσης της πρόσβασης σε χρηματοδότηση, μπορεί να παρέχεται στις Κοινωνικές Επιχειρήσεις σειρά ισχυρών κίνητρων (οικονομικά κίνητρα και διευκολύνσεις) τόσο από την κεντρική κυβέρνηση όσο και από τις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση της Κοινωνικής Οικονομίας και των Κοινωνικών Επιχειρήσεων. Σήμερα λειτουργούν 2 εκατ. Κοινωνικές Επιχειρήσεις στην Ευρώπη (10% των επιχειρήσεων στην ΕΕ) και απασχολούνται 11 εκατ. άνθρωποι (6% των εργαζομένων στην ΕΕ). Ένας στους τέσσερις νέους επιχειρηματίες στην ΕΕ είναι «κοινωνικός επιχειρηματίας», ενώ τα ποσοστά επιβίωσης των κοινωνικών νεοφυών επιχειρήσεων (startups) είναι διπλάσια από τα συμβατικά.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω ετοιμάσει ένα Εγχειρίδιο Καινοτομίας το οποίο, μεταξύ άλλων, μπορεί να αυξήσει σημαντικά τα ποσοστά επιτυχίας των νεοφυών Κοινωνικών Επιχειρήσεων. Ο πρακτικός αυτός Οδηγός καλύπτει όλα τα στάδια του κύκλου καινοτομίας, από την ιδέα στην παγκόσμια αγορά.
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα είναι μια καινοτομία. Όλες οι καινοτομίες μπορούν να αναλυθούν και να ταξινομηθούν με βάση τους τέσσερις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ.

Στην Κύπρο η επιτυχία των Κοινωνικών Επιχειρήσεων και η αποτελεσματικότητα του νέου ρυθμιστικού και θεσμικού πλαισίου είναι συνάρτηση πολλών αλληλεξαρτώμενων παραγόντων, οι οποίοι μπορούν να κωδικοποιηθούν ως ακολούθως:

1. Καινοτομία Προϊόντος: Προώθηση του ρόλου των νέων τεχνολογιών και της ψηφιοποίησης στην κοινωνική οικονομία και τις κοινωνικές επιχειρήσεις. Πρόσβαση σε δομές και τεχνογνωσία. Επιχορήγηση Κοινωνικών Επιχειρήσεων, πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Νέα επιχειρηματικά μοντέλα, εναλλακτικά χρηματοδοτικά κανάλια (συμμετοχική χρηματοδότηση, microfinancing, peer-to-peer lending, block chain). Οι υποχρεώσεις της κοινωνικής επιχείρησης να είναι ανάλογες με τα οφέλη/κίνητρα. Προϋποθέσεις για την απαλλαγή των κοινωνικών επιχειρήσεων από την καταβολή τελών, δικαιωμάτων, φόρων ή άλλης μορφής κρατικών επιβαρύνσεων. Κοινωνικό όφελος/αντίκτυπος. Σε πολλές χώρες ο ορισμός της κοινωνικής επίδρασης εκτείνεται πέραν των ευάλωτων/μειονεκτούντων ομάδων –φροντίδα ηλικιωμένων, αστέγων και ομάδων με ειδικά προβλήματα υγείας, βοήθεια σε φτωχές οικογένειες, ένταξη στην εργασία, στήριξη ατόμων που βρίσκονται στην απεξάρτηση– για να συμπεριλάβει στόχους δημοσίου συμφέροντος: προστασία περιβάλλοντος, οικολογική διαχείριση αποβλήτων, ανακύκλωση, ενεργειακές κοινότητες, προώθηση του αθλητισμού, της τέχνης, του πολιτισμού, της επιστήμης, της έρευνας, αποκατάσταση της ιστορικής κληρονομιάς και διατήρηση των φυσικών τοπίων, κοινωνικές επιχειρήσεις σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, αποκατάσταση γειτονιών στις αστικές περιοχές, προστασία του καταναλωτή, φροντίδα αδέσποτων ζώων και διαχείριση καταφυγίων κ.λπ.

2. Καινοτομία Διαδικασιών: Συμμετοχή συνεργαζόμενων μελών με έμμισθη εργασία και εθελοντών με άμισθη εργασία. Συμμετοχική Διακυβέρνηση και δημοκρατικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων. Τακτική ανατροφοδότηση και παρακολούθηση, μετρήσιμα αποτελέσματα/λογοδοσία. Να μη δημιουργηθεί υπερβολική και γραφειοκρατική εποπτεία που θα εμποδίσει τους οργανισμούς/τις επιχειρήσεις να συμμορφωθούν με αυτήν. Προκαθορισμένες διαδικασίες και κανόνες σε ό,τι αφορά τη διανομή κερδών προς τα μέλη, τους μετόχους και ιδιοκτήτες προκειμένου να διασφαλίζεται η οικονομική βιωσιμότητα. Οργανική ανάπτυξη. Σύμπραξη ιδιωτικών και δημοσίων οργανισμών. Εξειδικευμένη εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας, πλατφόρμες εκπαίδευσης online.

3. Οργανωσιακή Καινοτομία: Ανάπτυξη ικανοτήτων, απαραίτητων για τους κοινωνικούς επιχειρηματίες, όπως η ομαδικότητα στην εργασία, η προσαρμοστικότητα, η αίσθηση πρωτοβουλίας, η ανάληψη ρίσκου, η ηγεσία, η επικοινωνία, η δικτύωση και η καινοτόμος σκέψη. Καλλιέργεια μιας ανοιχτής, δημιουργικής κουλτούρας. Ενθάρρυνση της ποικιλομορφίας «diversity» και της ανεκτικότητας/δεκτικότητας. Μείωση των ανισοτήτων και αύξηση της κοινωνικής συνοχής. Ευημερία του συνόλου. Κοινωνικό Κεφάλαιο, Κοινωνική Ανταλλαγή, βιώσιμα Κοινωνικά Δίκτυα. Κοινωνικό Κεφάλαιο είναι το σύνολο των εγγενών πόρων των κοινωνικών σχέσεων που διευκολύνουν τη συλλογική δράση. Περιλαμβάνει την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια, τη συνεργασία, καθώς και το σύνολο των κοινωνικών κανόνων και παραδόσεων. Κοινωνικό κεφάλαιο χτίζουμε με κάθε μας πράξη, συμπεριφορά, δράση και άποψη σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Ένας Κοινωνικός Επιχειρηματίας με ικανοποιητικό κοινωνικό κεφάλαιο, μπορεί ευκολότερα να αλληλοεπιδράσει με τους κοινωνικούς εταίρους, να κινητοποιήσει και να ηγηθεί.

4. Καινοτομία Μάρκετινγκ: Διαφάνεια. Η ετήσια έκθεση (οικονομική έκθεση και έκθεση πεπραγμένων) να είναι δημόσια στην ιστοσελίδα της επιχείρησης. Ενίσχυση του βαθμού ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης όλων των ενδιαφερόμενων μερών για τα οφέλη που προκύπτουν από την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα. Δράσεις ενεργοποίησης των πολιτών και συνεργασίας στην αλληλέγγυα οικονομία. Συνεργασία με διεθνείς οργανώσεις/φόρουμ για την ανάπτυξη πολιτικών κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών των κρατών-μελών της ΕΕ. Δημιουργία ενός μηχανισμού υποστήριξης για την ανάπτυξη, προώθηση και προβολή των Κοινωνικών Επιχειρήσεων και άλλων πρωτοβουλιών Κοινωνικής Οικονομίας. Στρατηγική τοποθέτηση και δημιουργική επικοινωνία. Δημιουργία Δικτύου Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας το οποίο θα περιλαμβάνει όλους τους φορείς με κοινό όραμα για την ανάπτυξη του οικοσυστήματος για το «Κοινό Καλό». Προκήρυξη διαγωνισμού για το σχεδιασμό λογοτύπου με στόχο το branding του Δικτύου Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Ηλεκτρονική πλατφόρμα διασύνδεσης φορέων, συνεργατών και κοινωνικών εταίρων: επέκταση λειτουργιών, προβολή της πλατφόρμας σε ευρύτερο κοινό. Εθνική καμπάνια τύπου “buy social” για στήριξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων.

Οι πιο πάνω παράγοντες και διακριτές ικανότητες που περιλαμβάνουν κάθε πτυχή/διάσταση μιας Κοινωνικής Επιχείρησης, πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους με τρόπο που: α) Να μεγιστοποιείται το όφελος/κοινωνικός αντίκτυπος και να ελαχιστοποιείται το ρίσκο/επιχειρηματικός κίνδυνος και β) να ενισχύεται το οικοσύστημα των Κοινωνικών Επιχειρήσεων και η ανθεκτικότητα των τοπικών κοινωνιών.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας