Συναντήσεις/ Ορίζοντας

Κωνσταντίνος Γιαγκουλλή: Όλες οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία και τη δική τους περιπέτεια μέσα στο χρόνο

Ο Αντώνης Γεωργίου συναντάει τον κορυφαίο μελετητή Κωνσταντίνο Γιαγκουλλή με αφορμή τη βράβευση του από τον Όμιλο Λογοτεχνίας και Κριτικής με το Βραβείο συνολικής προσφοράς «Βασίλης Μιχαηλίδης»

Περισσότερο ενθουσιασμένος με τη διάλεκτο είναι ο απλός κόσμος

Οι Ποιητάρηδες της Κύπρου ήταν η διδακτορική σας διατριβή. Ασχοληθήκατε ιδιαίτερα με το έργο τους και το έργο των λαϊκών ποιητών. Τι σας συγκινεί σε αυτούς;

Η αρχή της ενασχόλησής μου με τους ποιητάρηδες της Κύπρου ανάγεται στα φοιτητικά μου χρόνια και άπτεται του επιστημονικού ενδιαφέροντός μου γενικά για την προφορική ποίηση (oral poetry), στην οποία εντάσσονται οι ποιητάρηδες της Κύπρου, με άξονα αναφοράς, βέβαια, τον Όμηρο, και αργότερα την ηρωϊκή (heroic) / επική (epic) ακριτική ποίηση (akritic poetry) του ευρύτερου βυζαντινού χώρου. Τιμώ εδώ τον αείμνηστο δάσκαλό μου Ιω. Κακριδή, για τις ομηρικές του έρευνες, τους ομηριστές Μ. Parry και Albert Lord για τις παράλληλες έρευνές τους με θέμα The Singer of tales και Epic poetry, καθώς και τους Δημ. Πετρόπουλο και James Notopoulos, για τις επιτόπιες έρευνες και μελέτες τους στην Κύπρο και στην Κρήτη για τους ποιητάρηδες, τους οποίους δεν προσήγγισαν ως προσωπικούς αλλά ως προφορικούς ποιητές, που ακολουθούσαν μια παράδοση η αρχή της οποίας ανάγεται στον Όμηρο. Είμαι περήφανος που συνέλαβα, φοιτητής ακόμα, το όραμα των κορυφαίων αυτών φιλολόγων και ενδιέτριψα στο σημαντικό κεφάλαιο της μελέτης των ποιητάρηδων, τους οποίους έβλεπα και άκουα από μικρός να τραγουδούν προφορικά τις έμμετρες διηγήσεις τους για φόνους, αυτοκτονίες, δυστυχήματα και άλλα συμβάντα του καθημερινού και εθνικού μας βίου. Θα μπορούσα να ισχυριστώ εδώ ότι διεξήλθα και εξάντλησα το κεφάλαιο της μελέτης των ποιητάρηδων, όμως έχω ακόμα πολλά να πω για τους λεγόμενους σήμερα, ορθώς ή μη, λαϊκούς ποιητές, τη σχέση τους με τους ποιητάρηδες και τη σχέση τους, αν έχουν, με την όντως παραδοσιακή ποίηση της Κύπρου και τα είδη της (αφηγηματική και ολιγόστιχη, ερωτικό τραγούδι, ποιητικοί διαγωνισμοί κ.ά.).

Ασχοληθήκατε ακολούθως με την κυπριακή διάλεκτο, τα κυπριακά ήθη και έθιμα, τα κυπριακά παραμύθια, ακόμη και με το θέατρο σκιών. Τι σας κίνησε το ενδιαφέρον και ασχοληθήκατε με αυτό το φάσμα θεμάτων;

Οι ποιητάρηδες της Κύπρου δεν μπορούν να εξεταστούν ερήμην της κυπριακής διαλέκτου, γιατί αυτοί εκφράζονται και τραγουδούν στην κυπριακή διάλεκτο, την οποία καλλιεργούν, διατηρούν και εμπλουτίζουν. Καμιά ή ελάχιστη αξία θα είχαν αυτοί ερήμην της κυπριακής διαλέκτου. Βέβαια, για τους επαρκείς μελετητές είναι αυταπόδεικτη και δεδομένη η αμφίδρομη σχέση που υπάρχει μεταξύ ποιητάρηδων, παραμυθάδων και καραγκιοζοπαικτών, αφού η τέχνη και η τεχνική τους είναι σχεδόν ταυτόσημες και αποτελούν, θα έλεγα, όψεις του ιδίου νομίσματος. Όλοι τους λειτουργούν προφορικά και μνημονικά, όπως κατ’ επανάληψη έδειξα και απέδειξα. Είναι προφορικοί τεχνίτες του λόγου, υπηρέτες του μνημονικού και προφορικού πολιτισμού και δεν εξαρτώνται από κείμενα. Δρουν και κινούνται στα πλαίσια της παράδοσης, του παραδοσιακού κώδικα ηθικής, των ηθών και των εθίμων μας, τα οποία σέβονται και συντηρούν με θρησκευτική ευλάβεια.

Η κυπριακή διάλεκτος δεν είναι αυτοτελής γλώσσα αλλά μια, ίσως η πιο σημαντική, από τις πολλές διαλέκτους, οι οποίες, όλες μαζί συγκροτούν και απαρτίζουν τη μια και ενιαία ν.ε. μας γλώσσα

Πείτε μας λίγα λόγια για το κορυφαίο, κατά τη γνώμη πολλών, έργο σας, τον Θησαυρό κυπριακής διαλέκτου, που βραβεύτηκε με Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου.  Ένα έργο για το οποίο εργαστήκατε μόνος για χρόνια. 

Αντί άλλης απάντησης στο ερώτημά σας, θα επαναλάβω εδώ ένα μικρό χωρίο από την αντιφώνηση μου κατά την τελετή απονομής του Αριστείου Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών (1.3.2016): «Ο τόπος μας είναι μικρός σε έκταση χώρου αλλά απέραντος σε έκταση χρόνου. Διαθέτουμε μια τεράστια παράδοση, ζωτικό στοιχείο της οποίας είναι η Μεσαιωνική και Νεότερη Κυπριακή διάλεκτος, που μιλιέται και ακούγεται, χωρίς διακοπή, τουλάχιστον από τον 12ο αι. κ.ε. […] Θα μπορούσα απόψε, παρά το προχωρημένο της ηλικίας μου, να χορέψω στα γόνατά μου με μεγάλη ευκολία όλες τις λέξεις που συναπαρτίζουν το σώμα της Κυπριακής διαλέκτου, γιατί είχα το προνόμιο να τις ανασύρω από τη λήθη και να τις διασώσω από τη φθορά του χρόνου. Όλες αυτές οι λέξεις, ζωντανές, νεκρές ή μαρμαρωμένες, έχουν τη δική τους ιστορία και τη δική τους περιπέτεια μέσα στο χρόνο. Όλες μαζί συνθέτουν και κοσμούν την ενγένει ιστορία και τον πολιτισμό μας». Εκείνο που πολύ με ανησυχεί προσωπικά είναι τι θα απογίνει αύριο, απόντος μου, ο ανακαινισμένος, συμπληρωμένος και βιβλιογραφικά πια πλήρως ενημερωμένος «Θησαυρός» μου, που αριθμεί σήμερα τις 1300 σελίδες!

Πέραν από αυτό όμως, έχετε υπογράψει περισσότερες από εκατό πενήντα μελέτες και βιβλία. Δύσκολο να πιστέψει κανείς πως όλα αυτά δεν είναι έργο ενός οργανισμού, αλλά μόνο ενός ανθρώπου. Πρέπει να υπάρχει περισσότερη στήριξη στους μελετητές από τη Πολιτεία και σε ποια κατεύθυνση; 

Τώρα που αποσύρομαι σιγά σιγά και διακριτικά από το πεδίο της έρευνας και αναλογίζομαι συχνά πυκνά το δρόμο που διήνυσα και το έργο που επιτέλεσα ως ερευνητής, μου είναι όντως δύσκολο να πιστέψω πώς έγινε αυτό που με ερωτάτε! Αρμοδιότερός μου να απαντήσει, ίσως, στο ερώτημά σας, κρίνω ότι πιθανόν να είναι η οικογένειά μου, η σύζυγος και τα παιδιά μου, νοουμένου ότι θα δεχθούν πρώτα τις απολογίες μου… Όσο για το δεύτερο μέρος της ερώτησής σας, να μου επιτρέψετε να μην τοποθετηθώ, γιατί είναι ως να ενοχλούμαι με τις συνήθως απαράδεκτες συμπεριφορές και νοοτροπίες έναντι των ερευνητών, όχι μόνο εκ μέρους της Πολιτείας αλλά και άλλων φορέων…

Η βράβευση αυτή με χαροποιεί, οπωσδήποτε, και την καλωσορίζω, σεμνά και ταπεινά, χωρίς «σημαίες και με ταβούλια».

Τι είναι για σας η κυπριακή ελληνική και ποια η σχέση της με την ελληνική γλώσσα;

Η κυπριακή διάλεκτος είναι μία και ενιαία για όλους τους κατοίκους της Κύπρου. Έτσι είναι γνωστή ανέκαθεν, και έτσι είναι που απαντάται στην επιστημονική βιβλιογραφία, ως κυπριακή διάλεκτος:  Du Dialecte Chypriote (M. Beaudouin, 1879), Der Cyprische dialect (Th. Kind, 1866), De Cypriorum dialecto (Aug. Rothe), Cypriote dialect (Sir George Hill, Vol. III, p. 1109), Der Kyprische dialect (M. Schmidt, 1860), κ.ά. Οι όροι «Κυπριακή ελληνική» (πρβ. Cypriot Greek (B. Newton, 1972) / «Kıbrıs türkçesi» είναι μεταγενέστεροι και ουδόλως με εκφράζουν. Απορρίπτω όρους ως Kıbrıs ağzı, ανέχομαι όμως τον όρο Gıbrıslıdja ή, έστω, Kıbrıs Türk ağzı. Βέβαια, μιλούμε και αναφερόμαστε στην κυπριακή διάλεκτο, που είναι μια από τις πολλές ν.ε. διαλέκτους, η οποία προήλθε από την Κοινή των Ελληνιστικών / Αλεξανδρινών χρόνων (300 π.Χ. – 550 μ.Χ.), μέσω της μεσαιωνικής (550-1453). Το πρώτο γνωστό γραπτό μνημείο της είναι οι Ασσίζες (αρχές 13ου αι.) (Κ. Χατζηϊωάννου, Τα εν διασπορά, Λευκωσία 1969, σσ. 509-523 (= “The beginning of the modem Greek Cypriot dialect as it appears in the Greek text of the Assizes, in the 13th century A.D.”). Η κυπριακή διάλεκτος δεν είναι αυτοτελής γλώσσα (ούτε, βέβαια, και παραλλαγή της ν.ε.), αλλά μια, ίσως η πιο σημαντική, από τις πολλές διαλέκτους, οι οποίες, όλες μαζί συγκροτούν και απαρτίζουν τη μια και ενιαία ν.ε. μας γλώσσα (Νικ. Π. Ανδριώτης, Ιστορία ελληνικής γλώσσας, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 98).

Περισσότερο ενθουσιασμένος βέβαια με τη διάλεκτο είναι ο πολύς και απλός κόσμος, ο οποίος δε διστάζει να κάνει χρήση της διαλέκτου εκεί και όπου κρίνει αναγκαίο

Έχει αλλάξει η αντιμετώπισή της από την Πολιτεία και τον κόσμο γενικότερα σήμερα;

Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι η Πολιτεία, ανάλογα με τις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες και δεδομένα δεν αντιμετωπίζει / ανέχεται τη διάλεκτο με τον πρέποντα σεβασμό. Περισσότερο ενθουσιασμένος βέβαια με τη διάλεκτο είναι ο πολύς και απλός κόσμος, ο οποίος δε διστάζει να κάνει χρήση της διαλέκτου εκεί και όπου κρίνει αναγκαίο, παρ’ όλο ότι η άποψή μου είναι ότι χρειάζεται να είμαστε όλοι πολύ πιο προσεκτικοί σε ό,τι αφορά τη χρήση της, τον τρόπο γραφής (φωνητικής απόδοσης) και μελέτης της, διαφορετικά, ίσως, δημιουργούμε μάλλον παρά λύουμε προβλήματα.

No photo description available.

Πώς νιώθετε για τη βράβευσή σας από τον Όμιλο Λογοτεχνίας και Κριτικής με Βραβείο που φέρει μάλιστα το όνομα του Βασίλη Μιχαηλίδη;

Η βράβευση αυτή με χαροποιεί, οπωσδήποτε, και την καλωσορίζω, σεμνά και ταπεινά, χωρίς «σημαίες και με ταβούλια». Έτσι είναι ακριβώς που ένιωσα και αντέδρασα με τα δύο Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας (1986, 2009), με το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς «Τ. Ανθία – Θ. Πιερίδη» της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ (2004), με το Κρατικό Αριστείο Γραμμάτων (2015) κ.ά. ευχαριστώντας εκ βαθέων αυτούς που αποφάσισαν τη βράβευσή μου, τον ΟΛΚ, μνημονεύοντας πάντα Βασίλη Μιχαηλίδη!

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy