ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΖΑΚΟΣ: Εχθρός της ανθρωπότητας είναι η εκμετάλλευση

• Είναι θέμα να ανασυνταχθούν οι δυνάμεις του κόσμου και να υπερασπιστεί τη ζωή του

Συνέντευξη στον Χρήστο Φιλίππου

Γιατί είναι σημαντικό το θέατρο στον άνθρωπο, κύριε Καζάκο;

Φαίνεται ότι από τότε που ανακαλύφθηκε σαν μια μορφή τέχνης, τη λάτρεψε ο κόσμος. Γιατί αυτή που την λέμε δραματική τέχνη δίνει στον κόσμο την ευκαιρία να δει τα πάθη του επάνω στη σκηνή να τα παίζουν άνθρωποι, οι ηθοποιοί. Και αυτό τον βοηθά να καταλάβει και τη δική του κατάσταση και τον δικό του μηχανισμό και να καταλάβει την ουσία των βιωμάτων αυτών. Γιατί κάθεται κάτω ασφαλής και τα βλέπει και μπορεί να τα κρίνει. Ενώ όταν τα ζει μέσα στο πάθος δεν μπορεί να ξεκαθαρίσει ακριβώς ούτε τις αιτίες ούτε και τα αποτελέσματα. Αυτό το παιχνίδι της μίμησης που γίνεται από ειδικευμένους τεχνίτες ζωντανά μπροστά του φαίνεται ότι προκαλεί το φαινόμενο της λύτρωσης όπως το χαρακτήρισε ο Αριστοτέλης, το οποίο είναι πολύ χρήσιμο, πολύ ωφέλιμο.

Τις περιόδους της κλασικής και ελληνιστικής εποχής στην Ελλάδα οι παραστάσεις των τραγωδιών ήταν περισσότερο μια διδασκαλία για τους μετέχοντες από τον τραγωδό ποιητή. Η παράσταση δε ήταν πολύωρη. Τα θέατρα ήταν δημόσιος δομημένος χώρος πολυδάπανος και αριστουργηματικός παράλληλα. Τι σημαίνουν όλα αυτά;

 

Οτι όπως το έχτισαν οι αρχαίοι -οι οποίοι ήταν έξυπνοι απ’ ό,τι φαίνεται- το θέατρο ήταν Παιδεία, ήταν σχολείο. Κι έτσι παραμένει. Το καλό θέατρο παραμένει σχολείο. Είναι ουσιαστική Παιδεία, παρέχει ουσιαστική καλλιέργεια, δεν παρέχει πληροφορίες. Σου δίνει την ευκαιρία να έρθεις σε επαφή με την ουσία των πραγμάτων, την ουσία της ζωής και από κει προέρχεται και η λύτρωση. Δίνει στον άνθρωπο την ευκαιρία να απελευθερωθεί από τους φόβους του, από τα βάσανά του, από τα άγχη του της καθημερινότητας και οξυγονώνεται ο εγκέφαλος όταν ταξιδεύει μαζί με τους ηθοποιούς. Κι αν είναι σπουδαίο το έργο… είναι μεγάλη υπόθεση.

Ο χορός είχε γίνει επαγγελματικός από τον Αισχύλο ακόμα. Ηταν επαγγελματική ομάδα που εκπαιδευόταν όλο το χρόνο στο χορό. Και οι ηθοποιοί. Οι ηθοποιοί ήταν επαγγελματίες. Ηταν εξέχουσες προσωπικότητες της κοινωνικής ζωής στην αρχαία Αθήνα, και όπου αλλού αναπτύχθηκε το θέατρο αργότερα, τους τιμούσε η πολιτεία με προνόμια πρωτοφανή για την εποχή, και είχαν σωματείο… Ηταν το πρώτο σωματείο που αναφέρεται παγκόσμια. Το σωματείο των ηθοποιών, το Κοινόν των ηθοποιών, με πρώτο πρόεδρο τον Σοφοκλή. Είχαν επίσημα απαλλαγεί από τη στρατιωτική θητεία, δεν μπορούσε να φυλακιστεί ηθοποιός για χρέη ούτε προς το δημόσιο ούτε προς ιδιώτες. Και όταν πέρναγε θίασος από μια περιοχή που ήταν εμπόλεμη ζώνη σταματούσε η μάχη για να περάσει ο θίασος, και μετά συνέχιζαν. Τόση μεγάλη εκτίμηση είχαν σ’ αυτήν την τέχνη.

Και οι τρεις σπουδαίοι Ελληνες τραγικοί ποιητές βρήκαν το θάνατο στην εξορία, ως βλάσφημοι μιας και αμφισβήτησαν τους θεούς. Ποιος φοβάται τη μαρτυρία ενός ποιητή περισσότερο και γιατί;

Στη Τέχνη γενικά, και στο θέατρο ειδικότερα, ο στόχος είναι πάντα ανατρεπτικός. Η Τέχνη είναι επαναστατική λειτουργία. Δεν είναι μόνο πολιτική πράξη όπως λέμε, είναι επαναστατική πράξη. Ο κύριος στόχος και της αρχαίας τραγωδίας και όλης της τέχνης είναι η εξουσία. Και κυρίως η αλλοίωση, η αλλοτρίωση, που παθαίνει ο άνθρωπος όταν ασκεί απόλυτη εξουσία. Αυτό είναι το βασικό θέμα. Το θέατρο είναι γέννημα της άμεσης δημοκρατίας της Πνύκας, σε βαθμό τέτοιο που δεν ξέρει κανείς αν το θέατρο γέννησε τη δημοκρατία ή η δημοκρατία το θέατρο. Αλλά παραμένει το αληθινό θέατρο -γιατί η κλίμακα είναι τεράστια από το φθηνό, το χυδαίο, μέχρι το πανάκριβο- να είναι ανατρεπτικό στη βάση. Δεν αφήνει τίποτα όρθιο, αποδομεί τα πάντα. Σπέρνει την αμφιβολία εκεί που είναι θρονιασμένη η πίστη.

Οι σύγχρονες κοινωνίες στην Ευρώπη απέκτησαν δικαιώματα με επαναστάσεις και ως εκ τούτου Σύνταγμα με νόμους του κράτους. Ποιος είναι ο ρόλος του κράτους σε μια εξέλιξη εκφυλισμού των ελευθεριών του ανθρώπου;

Η μορφή είναι καθαρή … γίνεται καταπιεστικό, είναι δικτατορικό, καταστρεπτικό για τους πολίτες. Τα συστήματα που ζήσαμε -απ’ όπου έχει περάσει η ανθρωπότητα- είναι από το πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα, τη δουλοκτητική κοινωνία, τη φεουδαρχία, τις αυτοκρατορίες, το αστικό κράτος, και τώρα τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό, και πάει πάει… Αν το τραβήξεις στην άκρη φτάνει στην αταξική κοινωνία. Ε, όσο η κοινωνία είναι ταξική, η παρουσία του κράτους είναι απαραίτητη, γιατί αλλιώς δεν μπορεί να σταθεί τίποτα. Τώρα αν αυτό το κράτος είναι προς όφελος του λαού που εξουσιάζει, εάν δηλαδή είναι δημοκρατικό το πολίτευμα, ή είναι ολιγαρχικό, αλλάζει η μορφή του -αλλάζει η σχέση του με τους πολίτες.

Ο Αριστοτέλης τα έχει ξεκαθαρίσει. Λέει είναι δύο τα πολιτεύματα, το ένα όταν οι λίγοι που είναι πλούσιοι έχουν την εξουσία, και το άλλο όταν οι πολλοί που είναι οι φτωχοί. Το ένα λέγεται ολιγαρχία, το άλλο δημοκρατία. Αν προεκτείνεις τη δημοκρατία θα φτάσεις στην αταξική κοινωνία, εκεί που επιθυμούν οι άνθρωποι να φτιάξουν τη ζωή τους χωρίς καταπίεση και χωρίς εκμετάλλευση. Αυτό είναι όνειρο της ανθρωπότητας, δεν είναι εφεύρημα. Εάν προεκτείνεις την ολιγαρχία φτάνεις στο φασισμό.

Οταν οι λαοί ζουν εν ειρήνη δημιουργούν πολιτισμό, όταν διχάζονται και πολεμούν καταστρέφουν με όλες τους τις δυνάμεις. Οι Ελλαδίτες το έχουν πληρώσει ακριβά, με τη Μικρά Ασία που έσβησε, με την Κύπρο που κόπηκε στα δύο, αλλά και με εμφυλίους που παρέδωσαν τον τόπο τους σε ξένα συμφέροντα. Ποιος θα μιλήσει για όλα αυτά στις γενιές που έρχονται, ποια Ιστορία θα τους πει την αλήθεια;

 

Και οι πόλεμοι, και οι δυστυχίες, και όλες αυτές οι τραγωδίες που έχει ζήσει ο τόπος μας δεν έφεραν ως αποτέλεσμα να παραδοθούμε στους ξένους. Είναι επειδή είχαμε παραδοθεί στους ξένους που ζήσαμε αυτές τις τραγωδίες. Οι τραγωδίες προέρχονται από την υποτέλεια, από την εξάρτηση, από την έλλειψη ελευθερίας, ανεξαρτησίας, εθνικής κυριαρχίας. Δεν ξέρω πόσοι λαοί στον κόσμο έχουν υποστεί τόση μεγάλης διάρκειας δουλεία όσο η Ελλάδα. Εχει το προνόμιο. Αυτός ο τόπος, από τη ρωμαϊκή κατάκτηση επανέκτησε υπόσταση κρατική το 1828 όταν ήρθε ο Καποδίστριας.

Οταν έφεραν τον Καποδίστρια για κυβερνήτη. Πέρασε 2.000 χρόνια συνεχούς δουλείας. Κόντεψε να εξαφανιστεί από προσώπου γης. Κι αν κράτησε κάπως, και συντηρήθηκε, και κράτησε τη γλώσσα του, και υπήρξε, είναι επάνω στα απάτητα βουνά που δεν έφτανε ο κατακτητής. Ας σκεφτεί κανείς ότι οι Ελληνες την εποχή της επανάστασης του ’21 ήταν συνολικά όσοι είναι τώρα οι Κύπριοι… γύρω στις 700.000. Και αν είχαν πετύχει κάτι σχέδια των Ρωμαίων με τους εποικισμούς των Σλάβων δεν θα είχε μείνει ρουθούνι! Ιχνος! Θα ήμασταν ένα έθνος της διασποράς, χωρίς πατρίδα, χωρίς εστία, όπως ήταν οι Εβραίοι μέχρι μετά τον πόλεμο. Δεν έχει μείνει ποτέ ελεύθερη, ποτέ.

Για ποιο λόγο αξίζει να μάχεται κανείς; Ποια ζωή τού ανήκει; Ποιος είναι ο εχθρός;

Ο εχθρός είναι ένας και δεν χωράνε συζητήσεις πάνω σ’ αυτό. Εχθρός της ανθρωπότητας είναι η εκμετάλλευση. Απ’ όταν βγήκε στη μέση η ατομική ιδιοκτησία και το κεφάλαιο είναι σαν την πανούκλα και τη χολέρα. Είναι δύο αρρώστιες που καταστρέφουν τη ζωή του ανθρώπου. Ο κόσμος είχε ζήσει και παλιότερα, πριν το πατριαρχικό σύστημα, άλλες κοινωνικές δομές όπου η οργάνωση της κοινωνίας του ήταν κομμουνιστική. Είναι σαν να τη νοσταλγεί αυτή την εποχή. Και θα την ξαναβρεί… Είναι ο χαμένος Παράδεισός του, θα τον ξαναφτιάξει, με κόπο, με μόχθο. Είναι θέμα να ανασυνταχθούν οι δυνάμεις του κόσμου και να υπερασπιστεί τη ζωή του.

Ο εχθρός είναι δυνατός, έχει όλα τα μέσα στα χέρια του. Δεν είναι καθόλου εύκολο ένα τέτοιο ζήτημα. Είναι ένας διαρκής αγώνας, ένας διαρκής πόλεμος. Και ολομέτωπος πόλεμος για να λέμε την αλήθεια. Δίνονται μάχες, αλλά οι μάχες αυτές δεν είναι χαμένος χρόνος, δεν είναι ήττες. Γιατί με τις μάχες αυτές ξεδοντιάζεται το σύστημα που έχει φτάσει τώρα στα ακραία του σύνορα. Χρειάζεται να βάλει όλα τα μέσα του για να υπάρξει, για να συντηρηθεί. Χρησιμοποιεί όλες τις ακραίες του λύσεις γιατί έχει σαπίσει. Εχει βρομίσει ο τόπος. Και πρέπει να φάει μια κλοτσιά, να πεταχθεί στην άκρη και να φτιάξει ο κόσμος τη ζωή του όπως αξίζει στον άνθρωπο και όχι σε ζώα.