Η κουλτούρα της διαφθοράς και η διαφθορά της κουλτούρας

Του Βαγγέλη Γέττου, νομικού

Στο εκτενές «Κόζα Νόστρα: η ιστορία της σικελικής μαφίας» (Εκδ. Κανάκη), ο John Dickie φέρνει στο ανατομικό τραπέζι της έρευνας ένα πολύ σημαντικό εύρημα: σε όλο το μήκος της ιστορικής καμπύλης της μαφίας της ιταλικής μεγαλονήσου, από τις απαρχές της τον 19ο αιώνα – τότε που οι πρώτοι μαφιόζοι πουλούσαν προστασία στους καλλιεργητές εσπεριδοειδών – μέχρι την «ακμή» της και την πλήρη αποχαλίνωσή της – τη δεκαετία του 1980 – οι μαφιόζοι και το δίκτυό τους συνέδεεαν τη δράση τους με την «σικελική κουλτούρα». Στο πρώτο, μάλιστα, σχετικό αστυνομικό πόρισμα στα τέλη του 19ου αιώνα, ένας χαλκέντερος αστυνομικός που αποφασίζει να ερευνήσει το περίεργο φαινόμενο που έκανε εκείνη την εποχή την εμφάνισή του στην σικελική ύπαιθρο, διαπιστώνει ότι η αργότερα γνωστή ως «ομερτά», ο νόμος της σιωπής δηλαδή, θεμελιώνεται τόσο στον φόβο των αντιποίνων όσο και στην πεποίθηση ότι τα «ξεκαθαρίσματα λογαριασμών» ήταν θέμα τοπικής κουλτούρας. Τα συνδεόμενα με την μαφία εγκλήματα αποτελούσαν κατ’ αυτήν την (κοινωνικά διαδεδομένη) αντίληψη, πράξεις περίπου συνδεόμενες με τοπικά ήθη και έθιμα υπεράνω του νόμου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο επιχείρημα δεν αποτελεί ένα απλό σόφισμα που μπορεί να αποτελέσει ελαφρυντικό κατά την επιμέτρηση της ποινής σε μια δικαστική αίθουσα. Πολύ περισσότερο, η δράση της μαφίας, αναγόμενη σε ζήτημα κουλτούρας, διεκδικούσε την αναβάθμισή της σε έθιμο με την νομική έννοια του όρου: ιδιαίτερο τοπικό κανόνα που έχει ισχύ ανώτερη του νόμου – εθιμικό δίκαιο δηλαδή που η κεντροευρωπαϊκή νομική παράδοση αναγνωρίζει σε διάφορους τομείς του δικαίου (π.χ. αστικό δίκαιο, πολεοδομικό δίκαιο κ.ά.) ως υπερισχύον του ψηφισμένου νόμου σε περίπτωση μεταξύ τους σύγκρουσης.

Διακτινιζόμενοι από την δυτική στην ανατολική άκρη της Μεσογείου, θα εντυπωσιαζόταν κανείς αν το επιχείρημα της «κουλτούρας» χρησιμοποιείτο για οποιαδήποτε παράνομη πράξη ή πρακτική, πόσο δε μάλλον σε ένα δυτικό κράτος δικαίου, ανήκον στην ευρωπαϊκή πολιτική και οικονομική οικογένεια. Στο άρθρο του «Η αντίληψη για τη διαφθορά, ο φόβος και ο κομματικός πατριωτισμός» στον κυριακάτικο Πολίτη της 6.6.2021, ο κ. Χάρης Παναγιώτου υπενθυμίζει μία πολύ ενδιαφέρουσα δημοσκόπηση της εφημερίδας που είχε δημοσιευθεί στις 26.4.2021. Σύμφωνα με ένα από τα ευρήματά της, 57% των ψηφοφόρων του Δημοκρατικού Συναγερμού θεωρούν την διαφθορά ως αποτέλεσμα της κυπριακής κουλτούρας. Το ίδιο πιστεύει το 24% των ψηφοφόρων του ΑΚΕΛ και 22% των ψηφοφόρων του ΔΗΚΟ. Ιδωμένο από μια άλλη οπτική, το συνολικό ποσοστό των πολιτών που ανάγουν την διαφθορά σε ζήτημα συμφυές της εθνικής κουλτούρας, προσεγγίζει το ποσοστών των πολιτών που το αποδίδουν στον τρόπο με τον οποίο επιλέγουν να πολιτεύονται τα κόμματα.

Είναι εύκολο κάποιος που μελετά τα συγκεκριμένα ευρήματα να διολισθήσει σε ψυχολογικίστικες αναλύσεις αποδίδοντας στον κυπριακό λαό μεμψιμοιρία, μοιρολατρία, ωχαδερφισμό και άλλα τέτοια. Οι μαφίες όλων των χωρών, εντός και εκτός εισαγωγικών, εντός και εκτός ακριβών κουστουμιών, είτε κρατούν περίστροφο είτε δικηγορική σφραγίδα, είτε πουλούν ναρκωτικά και ανθρώπους είτε εμπορεύονται διαβατήρια και εθνικά θέματα, έχουν ένα κοινό: δεν αποτελούν απλά ένα εγκληματικό φαινόμενο. Αντίθετα, συνιστούν ένα κοινωνικό φαινόμενο που συγκροτεί και οργανώνει μικρότερους ή μεγαλύτερους κοινωνικούς σχηματισμούς, παράλληλα, κόντρα ή και μαζί με το κράτος. Η μαφία δεν είναι ένα φυτό που ξεπηδά μέσα από ένα βράχο αλλά ένας κισσός που όσο μια κοινωνία το χρειάζεται για να καλύπτει τα πολιτικά κενά που αφήνει πίσω του το κράτος, του επιτρέπει να αναρριχάται στην πλάτη της.

Η διαφθορά ως κοινωνικό φαινόμενο – ενίοτε οργανωμένη με χαρακτηριστικά μαφίας – δεν βασίζεται μόνο στους επαγγελματίες διαφθορείς. Βασίζεται κυρίως σε αυτούς που ωφελεί: στις παρυφές της θεσμικής καστροπολιτείας, εκεί όπου πετάγονται τα αποφάγια της μεγάλης ρεμούλας. Ακόμα και τα υπολείμματα της υψηλής διαφθοράς δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητα. Κι έτσι, όλοι μυούνται στο colpo grosso. Κι έτσι, όλοι σιωπούν. Όχι γιατί φοβούνται μήπως η μαφία τους εκδικηθεί αλλά μήπως χάσουν τα προνόμια που αυτή η δήθεν «κουλτούρα» τούς επιφυλάσσει.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy