Μαγδαλένα Ζήρα: Μια καλή ιστορία είναι μεγάλη παρηγοριά

Συναντήσεις/ Ορίζοντας/ Φωτογραφία: Δημήτρης Βαττής

Μαγδαλένα Ζήρα: Μια καλή ιστορία είναι μεγάλη παρηγοριά

Ο Αντώνης Γεωργίου συναντάει τη Μαγδαλένα Ζήρα και μιλάνε για τη Φιλουμένα Μαρτουράνο του Εντουάρντο Ντε Φιλίππο σε μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ που σκηνοθετεί στην Κεντρική Σκηνή του ΘΟΚ

 Αλλαγές πρέπει να συνεχίζουν να γίνονται σε πολλά μέτωπα

Γιατί Φιλουμένα Μαρτουράνο το 2022;

Επειδή το θέατρο είναι τέχνη λαϊκή από την φύση του και τέχνη άμεση από τη φόρμα του, επειδή επιδιώκει την ευρεία αποδοχή, ειδικά σε μια μεγάλη σκηνή κι επειδή οι ιστορίες που λέμε στο θέατρο μπορούν να γιατρέψουν τις ψυχές μας.

«Αν μια ιδέα δεν έχει κοινωνική χρησιμότητα και σημασία, δεν με ενδιαφέρει καθόλου να εργαστώ πάνω σ’ αυτή» και «Οι ιδέες μου γεννιούνται πρώτα στην καρδιά μου κι έπειτα στο κεφάλι μου»: αυτά τα δύο σχόλια του συγγραφέα, φαινομενικά αντικρουόμενα και ασυμβίβαστα, ισχύουν απόλυτα για τη «Φιλουμένα Μαρτουράνο.» Από τη μια, καταγγέλλει την κοινωνική ανισότητα, με έμφαση στην μοίρα των γυναικών από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες αλλά και στο θέμα των νόθων παιδιών: η επιμονή της Φιλουμένα να αντιμετωπίζονται ως ίσοι οι γιοι της, παρ’ όλο που προέρχονται από διαφορετικά σημεία της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, είναι μια ξεκάθαρη πολιτική θέση στο έργο. Ο Ντε Φιλίππο ήταν ο ίδιος αριστερός καλλιτέχνης αλλά επίσης πίστευε σε ένα ανθρώπινο κώδικα που υπάρχει πάνω από τους γραφτούς νόμους της εποχής του. Αυτά είναι μηνύματα διαχρονικά και θέματα που δεν έχουν λυθεί ούτε σήμερα. Από την άλλη, το έργο έχει ένα φωτεινό πυρήνα γεμάτο συναίσθημα, τρυφερότητα και ερωτισμό, που πάει τόσο κόντρα στον κυνισμό της εποχής μας έτσι ώστε το ανέβασμά του σήμερα να γίνεται μια πράξη σχεδόν επαναστατική! Κι αυτό το ρίσκο, αν θέλετε, που παίρνουμε σαν καλλιτεχνική ομάδα, είναι πραγματικά συναρπαστικό. Χωρίς κανένα ενδοιασμό ακολουθούμε την ιστορία ανθρώπων που επιδιώκουν να επουλώσουν τις πληγές τους και να βρουν  την ευτυχία.

Φιλουμένα Μαρτουράνο επειδή το θέατρο είναι τέχνη λαϊκή από την φύση του και τέχνη άμεση από τη φόρμα του

Τι θεωρείτε ως πιο σημαντικο από το έργο και το χαρακτήρα της Φιλουμένας Μαρτουράνο;

Η αυτοβιογραφική διάσταση του έργου είναι αυτή που μας συγκλονίζει και μας συγκινεί. Με τη «Φιλουμένα Μαρτουράνο» ο ντε Φιλίππο χαρίζει ένα ευτυχισμένο τέλος στην ιστορία της ίδιας του της μάνας. Εκείνη, σε αντίθεση με την ηρωίδα του έργου, δεν πέτυχε την αναγνώριση των νόθων παιδιών της από τον πατέρα τους. Ο συγγραφέας επουλώνει το προσωπικό τραύμα αλλά και την κοινωνική αδικία, οπλισμένος με την δύναμη της μυθοπλασίας. Είναι τελικά μεγάλη παρηγοριά μια καλή ιστορία.

Υπάρχει όμως ένα «στενό κοινωνικό, θρησκευτικό και ηθογραφικό» πλαίσιο που αντικατοπτρίζει την εποχή του ή όχι; Πως το αντιμετωπίζετε σκηνοθετικά;

Κάτι που είναι τοπικό είναι και οικουμενικό, κι αυτό ισχύει με πολλά έργα που κέρδισαν την σφραγίδα του «κλασικού». Το έργο του Ντε Φιλίππο δεν μπορούμε να το δούμε ξεριζωμένο από την πατρίδα του, τη Νάπολη: η δραματουργία του είναι βασισμένη στην παρατήρηση της καθημερινότητας των συμπολιτών του. Έγραφε άλλωστε στα Ναπολιτάνικα. Η Νάπολη είναι μια πόλη αιχμηρή, πάντα σε αναβρασμό αλλά και γεμάτη γοητεία, με μια μεσογειακή εξάρτηση από τα δεσμά της οικογένειας που μπορούμε να καταλάβουμε καλά…Την ίδια στιγμή ο συγγραφέας είναι άνθρωπος του θεάτρου από τα γεννοφάσκια του, μεγαλωμένος με τους χαρακτήρες της Comedia αλλά και με επίγνωση του κοινωνικού ρόλου του θεάτρου. Αμέσως μετά τον πόλεμο έγραψε μια σειρά από έργα για την επίδραση του πολέμου στη χώρα και στους ανθρώπους. Ένα από αυτά είναι η «Φιλουμένα Μαρτουράνο.» Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την πλοκή και τις πράξεις των χαρακτήρων με το μήνυμα του συγγραφέα, ο οποίος καταγγέλλει και κατακρίνει τα ήθη της εποχής του. Το ηθογραφικό πλαίσιο της Νάπολης του 1946 ρίχνει φως στη δραματουργία κι εμείς το αγκαλιάσαμε γιατί μόνο έτσι μπορούσαμε να κατανοήσουμε την αυθεντική του καρδιά, που επηρέασε το δικό μας σύγχρονο ανέβασμα. Η σκηνική μας σύνθεση ξεφεύγει από τους τέσσερις τοίχους του σπιτιού και ταξιδεύει στους δρόμους της πόλης και στα θραύσματα μιας άλλης, παράλληλης ζωής, έξω από τα σαλόνια των πλουσίων. Ο καθολικισμός, η θεατρικότητα της κουλτούρας και το χάος της ζωής επηρέασαν την καλλιτεχνική ομάδα που δημιούργησε στιγμές σκηνικής ποίησης εμπνευσμένες από αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο.

Είναι απαραίτητο να πατάμε σ’ αυτά που κερδίσαμε από το παρελθόν καθώς βρισκόμαστε σε γόνιμο διάλογο με την εποχή μας.

Μιλώντας για γυναικεία χειραφέτηση η Κεντρική Σκηνή του ΘΟΚ όπως και η «μεγάλη» καλοκαιρινή παραγωγή άρχισε να ανατίθεται πιά και σε γυναίκες σκηνοθέτριες.  Πώς κρίνετε αυτό το γεγονός;  Αντικατοπτρίζει μια πιο ουσιαστική αλλαγή στη θέση της γυναίκας (σκηνοθέτριας) στο κυπριακό θέατρο;

Ο χρόνος θα δείξει αν όντως διανύουμε μια περίοδο ουσιαστικής αλλαγής κουλτούρας. Αλλαγές πρέπει να συνεχίζουν να γίνονται σε πολλά μέτωπα.

Ένα χρόνο μετα τις καταγγελίες για παρενόχληση και στο χώρο του θεάτρου για τις οποίες ως άτομο και ως Σεζόν πήρατε θέση, πιστεύετε ότι υπάρχει πια περισσότερη ενσυναίσθηση  για τέτοια ζητήματα σε ανθρώπους και φορείς; Έχει θεσμικά κατι επιτευχθεί;  

Αυτές τις μέρες άρχισε η δίκη ενός από τους διασημότερους εμπλεκόμενους στο ελληνικό #MeToo. Παρακολουθούμε με μεγάλο ενδιαφέρον πώς η δικαιοσύνη αλλά και οι άνθρωποι του θεάτρου θα συμπεριφερθούν σε σχέση με αυτό. Κάποιες πρόσφατες δηλώσεις δημοσίων προσώπων ήταν απογοητευτικές. Τίποτα δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη.

Το έργο έχει ένα φωτεινό πυρήνα γεμάτο συναίσθημα, τρυφερότητα και ερωτισμό, που πάει τόσο κόντρα στον κυνισμό της εποχής μας

Πως είναι η συνεργασία με τους ηθοποιούς παλαιότερους και νεότερους; Τι αποκομίζει γενικά ένας/ μια σκηνοθέτης/ σκηνοθέτρια από τέτοιες συνεργασίες και τι μπορεί να προσφέρει;

Είναι μια συναρπαστική, σημαντική διαδικασία. Όλοι και όλες μαθαίνουμε και εξελισσόμαστε. Είναι απαραίτητο να πατάμε σ’ αυτά που κερδίσαμε από το παρελθόν καθώς βρισκόμαστε σε γόνιμο διάλογο με την εποχή μας.

• Λευκωσία, Θέατρο ΘΟΚ κάθε Παρασκευή, Σάββατο στις 20:30 και Κυριακή στις 18:00
• Λάρνακα, Δημοτικό Θέατρο, 16 Μαρτίου στις 20:30
• Πάφος, Μαρκίδειο Θέατρο, 30 Μαρτίου στις 20:30
• Σωτήρα, Δημοτικό Θέατρο, 6 Απριλίου στις 20:30
• Λεμεσός, Παττίχειο Δημοτικό Θέατρο, 16 Απριλίου στις 20:30 και 17 Απριλίου στις 18:00