Μανιτάρια: Eνας θησαυρός της κυπριακής φύσης

Οι παραδοσιακοί και έμπειροι μανιταράδες και οι άσχετοι «λάτρεις» του είδους που καταστρέφουν και κινδυνεύουν

Του Χρήστου Χαραλάμπους

Αποτελούσαν ανέκαθεν ένα από τα σημαντικά συμπληρώματα της χειμερινής διατροφής των Κυπρίων, ιδιαίτερα των κατοίκων των ορεινών περιοχών, αφού η εξασφάλισή του ήταν ανέξοδη και κατά κάποιο τρόπο ταυτιζόταν με τη συνάφεια που είχαν οι άνθρωποι της υπαίθρου με την άγρια φύση και τα εξαιρετικά γεννήματά της.

«Να βρέξει… να φκάλει ήλιο να πάμε να έβρουμε μανιτάρκα…». Μια φράση που ακόμα αντηχεί στα αυτιά μου μόλις πέσουν οι πρώτες βροχές του Σεπτέμβρη και του Οκτώβρη και μου δημιουργεί όμορφες εικόνες από τα παιδικά χρόνια, τότε που ακολουθούσα τη γιαγιά μου με τις αίγες της στα όρη και δάση της περιοχής του Τροόδους.

Απειρες οι θύμησες από εκείνα τα χρόνια και ιδιαίτερα εντυπωσιακή η ευκολία με την οποία η γιαγιά μου (και φαντάζομαι όλοι οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών εκείνης της εποχής) κοίταζε από μακριά και «έβλεπε» κάτω από τις βελόνες των πεύκων και τις στοίβες των πεσμένων φύλλων της λατζιάς, τις «τούμπες» με τα δημιουργήματα της φύσης. «Τζιαμέ εν να βρεις μανιτάρκα…» έλεγε και πλησίαζε προσέχοντας πού πατούσε… Με ιεροτελεστικό τρόπο απομάκρυνε φύλλα και πευκοβελόνες (λες κι είχε να κάνει με βρέφος που θέλει ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή) και μέσα από τις αργές κινήσεις της αποκάλυπτε το ζητούμενο…

Κόκκινα ή άσπρα μανιτάρια στη σειρά που έμοιαζαν κι αυτά σαν να περίμεναν κάποιον να τα μαζέψει… Ανάμεσά τους και κάποια με κάπως παράξενο σχήμα και χρώμα, τα οποία η γιαγιά μου αποκαλούσε θανατήτες υπονοώντας ότι ήταν δηλητηριώδη, γι’ αυτό και τα άφηνε στην ησυχία τους…

Με την ίδια ιεροτελεστία ο… θησαυρός έμπαινε συμμετρικά στο καλάθι και με την επιστροφή στο σπίτι, τα μεν κόκκινα μανιτάρια ψήνονταν στα κάρβουνα ή μαγειρεύονταν σβησμένα με το κρασί ή ακόμα γίνονταν γέμιση για τα πουρέκια… Τα δε άσπρα ή τα ήμερα, όπως τα έλεγε η γιαγιά μου, έμπαιναν στο ξίδι και αποτελούσαν ολόχρονη συνοδευτική λιχουδιά…

Στο πέρασμα των χρόνων τα μανιτάρια ξέφυγαν από τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα και αποτελούν πλέον μέρος των γαστρονομικών επιλογών των Κυπρίων, όπως άλλωστε ισχύει και στον υπόλοιπο κόσμο. Από τη μια υπάρχουν ακόμα και σήμερα οι έμπειροι μανιταράδες στα χωριά, από την άλλη όμως το θέμα κάπου έγινε και… μόδα. Ετσι, ο καθένας, με γνώσεις και εμπειρίες ή εντελώς άσχετος, εξαπολύεται στα δάση για να βρει μανιτάρια.

Η τελευταία κατηγορία αφορά αυτούς που στο πλαίσιο μίας εκδρομής τους οργώνουν τα βουνά και τα δάση και άτσαλα μαζεύουν ό,τι μανιταροειδές βρεθεί στο πέρασμά τους, με αποτέλεσμα όχι μόνο να καταστρέφουν τους μανιταρότοπους αλλά, μην μπορώντας να ξεχωρίσουν τα μανιτάρια που τρώγονται από τα δηλητηριώδη, να θέτουν σε κίνδυνο και την υγεία και τη ζωή τη δική τους και άλλων ανυποψίαστων ανθρώπων. Και δεν είναι λίγα τα περιστατικά δηλητηρίασης από μανιτάρια που καταγράφονται κάθε χρόνο.

Δεν αφήνουν το μύκητα να αναπτυχθεί

Ενας από τους καλούς γνώστες περί μανιταριών στην περιοχή του Τροόδους θεωρείται ο Ευγένιος Σύννος από τον Μονιάτη, ο οποίος μέσα από την εμπειρία που απέκτησε από τα παιδικά του χρόνια, ασχολείται επαγγελματικά με τη συλλογή και την πώληση των «παραδοσιακών» ειδών μανιταριού.

Οπως μας εξηγεί, ο ίδιος έμαθε από τους παππούδες και τους γονιούς του τα τρία «κλασικά» είδη κυπριακού μανιταριού που είναι πρώτα απ’ όλα το κοκκινομανίταρο, το άσπρο που έχει την ίδια όψη και υφή με το κόκκινο και το ήμερο που στο πάνω του μέρος είναι καφέ και ξεφλουδίζεται, ενώ έχει έντονη αρωματική μυρωδιά. Γνωρίζει επίσης και τα λεγόμενα «αρνούθκια», τα οποία φυτρώνουν πιο πολύ στην περιοχή της Πιτσιλιάς και τα οποία πωλούνται πιο ακριβά.

Τα μανιτάρια, όπως μας ανέφερε, «συμφέρουν όταν είναι καλή η χρονιά» εννοώντας ότι με τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες φυτρώνουν σε αφθονία, οπότε θα είναι καλύτερη και η σοδειά. Ο ίδιος έχει δημιουργήσει έναν κύκλο πελατών που κάθε χρόνο τούς προμηθεύει είτε με κόκκινα φρέσκα μανιτάρια είτε με άσπρα ξιδάτα, τα οποία βέβαια επεξεργάζεται προηγουμένως κατάλληλα.

Τονίζει, ωστόσο, ότι ενώ παλαιότερα τα πράγματα ήταν καλύτερα, τα τελευταία χρόνια με την εμφάνιση όλο και περισσότερων ενδιαφερόμενων, τα μανιτάρια παρουσιάζουν μια μείωση. Οπως εξηγεί, παλαιότερα που δεν υπήρχαν προσβάσεις στο δάσος, οι μανιταράδες ήξεραν τους τόπους που πήγαιναν και πάντα πετύχαιναν το σκοπό τους. Τώρα όμως «με τους δασικούς δρόμους που έγιναν και επιτρέπουν στον καθένα να μπαίνει με αυτοκίνητο στο δάσος, οι μανιταρότοποι αφανίζονται από τους άσχετους, οι οποίοι κατεβαίνουν με τσάπες και άλλα εργαλεία και γδέρνουν τον τόπο πριν προλάβει ο μύκητας να αναπτυχθεί…».

70 είδη εδώδιμου κυπριακού μανιταριού

Σημαντική πηγή και «εργαλείο» πληροφόρησης και γνώσης σε ό,τι σχετίζεται με τα μανιτάρια της Κύπρου και γενικότερα αποτελεί ο Μυκητολογικός Σύνδεσμος Κύπρου, ο οποίος ιδρύθηκε πριν από μια περίπου δεκαετία και αριθμεί σήμερα πέραν των 200 μελών, στα οποία περιλαμβάνονται επιστήμονες και απλοί λάτρεις του είδους.

Μιλώντας στη «Χαραυγή» ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Αντώνης Γεωργίου, ανέφερε ότι σκοπός του Συνδέσμου, ο οποίος δραστηριοποιείται μέσα από εξειδικευμένα σεμινάρια και συνέδρια και άλλες οργανωμένες εκδηλώσεις, είναι ο σεβασμός στη φύση, η αγάπη για τα μανιτάρια και η καταγραφή τους.

Ο ίδιος ο κ. Γεωργίου ασχολείται από μικρός με τη συλλογή μανιταριών, γεγονός που δικαιολογεί και την εμπειρία και τις γνώσεις του γύρω από τα είδη που υπάρχουν στον τόπο μας. Οπως μας ανέφερε, στην Κύπρο έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί 70 περίπου είδη μανιταριών, τα οποία είναι προς κατανάλωση, ενώ πολύ περισσότερα είναι τα είδη επικίνδυνων και δηλητηριωδών μανιταριών.

Βασική αρχή κάθε μανιταρόφιλου και μανιταροσυλλέκτη, όπως τονίζει, πρέπει να είναι το ότι «δεν δοκιμάζουμε κανένα μανιτάρι χωρίς να είμαστε βέβαιοι ότι μπορεί και είναι ακίνδυνο για να καταναλωθεί».

Oι μανιταρόφιλoι-μανιταροσυλλέκτες και κάθε άλλος ενδιαφερόμενος μπορούν να έχουν πληροφόρηση σε ό,τι αφορά τα εδώδιμα αλλά και τα δηλητηριώδη μανιτάρια μέσα από τη σελίδα του Μυκητολογικού Συνδέσμου Κύπρου στο Facebook.