Συναντήσεις/ Ορίζοντας

Μάριος Ψαράς, Αυγή Λίλλη, Νεκτάριος Θεοδώρου: Πόσο είμαστε πρόθυμοι να συμβιβάσουμε την προσωπική μας αλήθεια με την αγάπη μας για τον (διαφορετικό) άλλο;

 Ο Αντώνης Γεωργίου συζητεί με τον Μάριο Ψαρά, την Αυγή Λίλλη και τον Νεκτάριο Θεοδώρου, συντελεστές της μικρού μήκους ταινίας Η Κλήση η οποία την Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου κάνει πρεμιέρα στο 43ο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας,  μοναδική φέτος κυπριακή συμμετοχή στο Εθνικό Διαγωνιστικό Τμήμα του Φεστιβάλ

Η αποδοχή του Άλλου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υγιή λειτουργία του συνόλου

Πείτε μας λίγα λόγια για την υπόθεση της ταινίας. Γιατί επιλέξατε αυτό το θέμα για να ασχοληθείτε;

Μάριος Ψαράς: Στην Κλήση μία τρανς δέχεται ένα τηλεφώνημα για να παραστεί στην κηδεία της μητέρας της υπό ένα όρο. Στο τηλεφώνημα φανερώνεται το μέγεθος της διάκρισης που υφίστανται τα άτομα αυτά, η οποία ξεκινάει μεν από το σπίτι, αντανακλά δε ευρύτερες κοινωνικές και πολιτειακές καταπιεστικές δομές. Η επιλογή τρανς χαρακτήρα δεν είναι τυχαία. Ο δυναμισμός των τρανς ατόμων ανέκαθεν τα τοποθετούσε στις πρώτες γραμμές του ΛΟΑΤ ακτιβισμού και θεωρώ σημαντική τη δημιουργία ευκαιριών για ορατότητα και αναγνώριση της παρουσίας και συμβολής τους. Το δίλημμα που τίθεται στην ταινία όμως είναι και γενικότερα υπαρξιακό, καθώς σχετίζεται με τον βαθμό στον οποίο είμαστε πρόθυμοι να συμβιβάσουμε την προσωπική μας αλήθεια με την αγάπη μας για τον (διαφορετικό) άλλο.

Η ταινία διαδραματίζεται στην Κύπρο;  Ποιο πιστεύετε είναι σήμερα το επίπεδο στην κυπριακή κοινωνία αποδοχής της διαφορετικότητας;

Μάριος Ψαράς: Ο κεντρικός χαρακτήρας βρίσκεται κάπου στο εξωτερικό, συνομιλεί όμως με τον αδελφό της, ο οποίος βρίσκεται στην Κύπρο. Έχω την εντύπωση ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει θετικά βήματα προς την αποδοχή της διαφορετικότητας, ανάμεσα σε αυτά και η εισαγωγή νομοθετικών πλαισίων που προωθούν την ισότητα και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Βέβαια, σημαντικός είναι ο ρόλος του ΛΟΑΤ κινήματος που έχει αναπτυχθεί στην Κύπρο την τελευταία δεκαετία, ενδυναμώνοντας αρκετά –κυρίως νέα– άτομα και τροχοδρομώντας τέτοιες αλλαγές. Ο δρόμος, όμως, είναι μακρύς και δύσκολος καθώς οι αντιστάσεις είναι, δυστυχώς, ακόμα αρκετές, απρόβλεπτες και κάποτε επικίνδυνες.

Νεκτάριος Θεοδώρου: Πιστεύω πως στη Κύπρο τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγαλύτερη αποδοχή της διαφορετικότητας απ’ ό,τι παλαιότερα. Σε αυτό έπαιξε ρόλο ο επαναπατρισμός μιας μερίδας νέων ανθρώπων που σπούδασαν και έζησαν σε χώρες με παράδοση σε θέματα δημοκρατικότητας και αποδοχής της διαφορετικότητας, και οι οποίοι κατάφεραν να μορφωθούν επί της ουσίας και να επηρεάζουν με τη στάση ζωής τους και τις γνώσεις τους τον περίγυρό τους. Ωστόσο, την ίδια στιγμή πιστεύω πως έχουμε να διανύσουμε πολύ δρόμο, αφού ακόμα είναι ριζωμένες κάποιες αντιλήψεις και φοβίες στην κυπριακή κοινωνία, που εμποδίζουν την αποδοχή και την ενσωμάτωση οποιουδήποτε θεωρείται διαφορετικός, είτε αυτό αφορά θέματα φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας, είτε θέματα  φυλής και τάξης. Εξάλλου, δεν αποτελούμε εξαίρεση, καθώς παρατηρείται ανά το παγκόσμιο μια τάση προς ακραίες ρατσιστικές συμπεριφορές, που συνδέονται με την άνοδο του εθνικισμού και την άνοδο ηγετών με αμφίβολες ικανότητες.

Ο δυναμισμός των τρανς ατόμων ανέκαθεν τα τοποθετούσε στις πρώτες γραμμές του ΛΟΑΤ ακτιβισμού και θεωρώ σημαντική τη δημιουργία ευκαιριών για ορατότητα και αναγνώριση της παρουσίας και συμβολής τους.

Έχουν ξεπεραστεί τα στερεότυπα, υπάρχει πραγματική ελευθερία έκφρασης σε αυτά τα θέματα;  Τι περαιτέρω μπορεί να γίνει;

Μάριος Ψαράς: Όσο προβάλλονται (τηλε-)οπτικά προϊόντα που παράγουν και αναπαράγουν στερεότυπα, όσο τροφοδοτούνται και ενθαρρύνονται συμπεριφορές και ρητορικές μίσους, όσο τιμωρούνται τα θύματα αντί οι θύτες, μια κοινωνία δεν αλλάζει. Ελευθερία έκφρασης θεωρώ πως υπάρχει, αυτό που θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί είναι ο δημόσιος διάλογος, όπως επίσης η αυστηρή τήρηση της νομοθεσίας ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην πρόληψη και καταστολή του ομοφοβικού και ρατσιστικού λόγου και συμπεριφορών.

Αυγή Λίλλη: Τα στερεότυπα δεν έχουν ξεπεραστεί – το βλέπουμε συχνά όχι μόνο στην τηλεόραση, όχι μόνο σε ενημερωτικές ή άλλου τύπου καμπάνιες, αλλά στις κάθε λογής οθόνες μας. Η ελευθερία της έκφρασης υπάρχει, αλλά όλοι ξέρουμε και τι διαβάζουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά, όπου η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι ιδιαίτερα σκληρή, μέσα σε ένα πλέγμα άγνοιας ή ημιμάθειας. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πρωτιά της Κύπρου στη χρήση-κατάχρηση των κοινωνικών δικτύων και ταυτόχρονα τον ψηφιακό μας αναλφαβητισμό, δημιουργούν ένα πεδίο επικίνδυνα γόνιμο για αναπαραγωγή των στερεοτύπων και τη μη αποδοχή της διαφορετικότητας. Κατά τη γνώμη μου, το κλειδί βρίσκεται πάντα στην παιδεία, η οποία χτίζει την κοινωνική κουλτούρα. Δεν αναφέρομαι τόσο στους εκπαιδευτικούς ως μονάδες, αλλά στο ίδιο το σύστημα ή το μοντέλο της εκπαίδευσης ως τον πυρήνα ενθάρρυνσης της γνώσης και της «ανοιχτοσύνης», στοιχεία που θα μεταφερθούν σιγά σιγά σε κάθε νέο, σε κάθε οικογένεια, σε κάθε σπίτι. Σε ένα «νεαρό» κράτος, όπως λέμε, στις μικρές κοινωνίες, τα στερεότυπα είναι αναμενόμενα. Αυτό που όμως δεν είναι αναμενόμενο ή δικαιολογημένο πλέον είναι η αναπαραγωγή τους. Αυτό που μας λείπει στην Κύπρο γενικώς είναι το όραμα της μεγάλης εικόνας, για τον εαυτό μας και τους γύρω μας και εν τέλει τη χώρα μας. Αυτό αισθάνομαι πολύ συχνά εγώ.

Νεκτάριος Θεοδώρου: Δεν νομίζω ότι έχουν ξεπεραστεί τα στερεότυπα. Την ίδια στιγμή, στην Κύπρο, δεν θα έλεγα πως δεν υπάρχει ελευθερία έκφρασης.  Απλώς κάποιες φορές, άτομα σε θέσεις-κλειδιά δεν είναι αρκετά ανοιχτόμυαλα, ώστε να δώσουν φωνή σε μειονότητες. Ευτυχώς στον αντίποδα, δημιουργούνται πλατφόρμες που δίνουν βήμα σε όλους.

«Η ταινία ακολουθεί μια φόρμα που στοχεύει στον προβληματισμό αλλά όχι στη χειραγώγηση συναισθημάτων οίκτου ή συμπάθειας» αναφέρεται στο δελτίο τύπου. Η αποδοχή του Άλλου αντιλαμβάνομαι είναι περισσότερο θέμα ευθύνης;

Μάριος Ψαράς: Ο σεβασμός της διαφορετικότητας αποτελεί ηθική, διυποκειμενική ευθύνη όχι νομική, ηθικολογική υποχρέωση. Δεν σέβομαι τον άλλο επειδή τον λυπάμαι ή τον συμπαθώ, έχω ευθύνη απέναντί του όπως κι εκείνος απέναντί μου. Κι υπάρχουν συγκεκριμένες μέθοδοι να το μεταφέρεις αυτό οπτικά. Ο mainstream κινηματογράφος μας έχει συνηθίσει στη δημιουργία συναισθημάτων ταύτισης και πόθου μέσα από τεχνικές όπως το φετιχιστικό κοντινό πλάνο, για παράδειγμα. Αντιθέτως, Η Κλήση είναι ένα σχεδόν στατικό, δεκάλεπτο μονοπλάνο που αποθαρρύνει την ανάπτυξη συναισθηματικής σχέσης με τον κεντρικό χαρακτήρα. Βέβαια, η ερμηνεία του Νεκτάριου είναι οδοστρωτήρας που δεν αφήνει τον θεατή ασυγκίνητο. Το ζήτημα είναι αν καταφέρνουμε όχι μόνο να τον συγκινήσουμε, αλλά κυρίως να τον προβληματίσουμε.

Αυγή Λίλλη: Η αποδοχή του Άλλου είναι –αν ξανασκεφτούμε τον όρο στη συστατική του έννοια, της ετερότητας– απαραίτητη προϋπόθεση για την υγιή λειτουργία του συνόλου: υπάρχει ο Άλλος και υπάρχω και εγώ – ή, αν δεν υπάρχει, δεν υπάρχω, δεν ανήκω. Αν δεν αποδέχεσαι, πώς είσαι μέρος του συνόλου, και με ποιο δικαίωμα εσύ ζητείς και απαιτείς από αυτό; Η αποδοχή δεν είναι ένα στοιχείο ανταλλάξιμο ή μόνο ο καρπός μιας ενδεχόμενης ταύτισης με τον πόνο ή το τραύμα κ.ο.κ. Είναι πρωτίστως ηθική η ευθύνη του ανθρώπινου όντος απέναντι στο άλλο ανθρώπινο όν, και άρα στον ίδιο τον εαυτό του, είναι ο σεβασμός ως αυτοσεβασμός. Η ηθική της αποδοχής του Άλλου είναι ουσιαστικά η αυτοσυνειδησία μας ως θνητών και ίσων μπροστά στη ζωή και τον θάνατο, μια επιβεβαίωση της ιερότητας της ύπαρξης και της συνύπαρξης.

Νεκτάριος Θεοδώρου: Ο Άλλος είναι εσύ, είναι εγώ. Άρα, με καθαρή λογική και χωρίς συναισθηματισμούς θα έπρεπε να εμπεδώσουμε πως και εμείς δεν αποτελούμε εξαίρεση και πως οποιαδήποτε στιγμή θα μπορούσαμε να είμαστε οι ίδιοι θύματα ρατσισμού και μη αποδοχής σε ένα κοινωνικό σύνολο. Επομένως, είναι αναμφίβολα θέμα ευθύνης, διότι είναι θέμα δημοκρατικότητας. Σε μια δημοκρατία υπάρχει πλουραλισμός και ελευθερία και είμαστε υπεύθυνοι να την προστατέψουμε και να την διατηρήσουμε.

Δεν σέβομαι τον άλλο επειδή τον λυπάμαι ή τον συμπαθώ, έχω ευθύνη απέναντί του όπως κι εκείνος απέναντί μου

Αν γνωρίζετε υπάρχουν κυπριακές ταινίες, με ΛΟΑΤΚΙ+ θεματολογία ή με αναφορές;  Τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είναι ορατά στην κυπριακή τέχνη γενικότερα;

Μάριος Ψαράς: Αναφορές υπήρχαν ανέκαθεν είτε αυτές ήταν θετικές είτε –κυρίως– αρνητικές. Τα τελευταία πέντε χρόνια, όμως, παρατηρείται μια αυξανόμενη ενασχόληση Κύπριων κινηματογραφιστών με ΛΟΑΤΚΙ+ θεματολογία. Ξεχωρίζω την Κατηφόρα του Στέλιου Καμμίτση και την ολοκαίνουργια The Hunt των Sholeh Zahraei και Kamil Saldun. Η συγκεκριμένη θεματολογία απαντά όλο και περισσότερο, επίσης, στη σύγχρονη εικαστική παραγωγή, αλλά και στο θέατρο.

Αυγή Λίλλη: Θα έλεγα ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είναι πλέον ορατά στην τέχνη, τουλάχιστον σε ορισμένες εκφάνσεις της, ειδικότερα των νεότερων δημιουργών. Αλλά η αίσθησή μου είναι ότι είμαστε ακόμα ακόμα στην αρχή∙ ωστόσο, το σημαντικό σε αυτή τη μακρά πορεία είναι ότι η αρχή έχει ήδη γίνει. Θεωρώ ότι η μεγάλη κατάκτηση θα είναι, όπως ισχύει και για άλλες ευαίσθητες (ή ευπαθείς, κατά τον επίκαιρο όρο;) ή καταπιεσμένες ομάδες, να γίνουν απόλυτα ορατά σε κάθε φάσμα της κοινωνίας και βεβαίως σε θέσεις εξουσίας και αξιώματα.

Νεκτάριος Θεοδώρου:  Για να είμαι ειλικρινής, δεν μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα, έχω την αίσθηση όμως πως όχι, δεν υπάρχει αρκετό υλικό με αυτή τη θεματολογία, τουλάχιστον στον κινηματογράφο.  Αυτό νομίζω ισχύει γενικότερα στην κυπριακή τέχνη. Τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα δεν είναι ορατά, τουλάχιστον όχι ευρέως ή όσο θα έπρεπε.

Η ταινία παρουσιάζεται εν μέσω «πρωτοκόλλων» υγείας και μιας πανδημίας. Οι νέες συνθήκες πόσο επηρέασαν και επηρεάζουν τη δημιουργία και τους καλλιτέχνες;

Μάριος Ψαράς: Σίγουρα η πανδημία έχει πλήξει τα μέγιστα τον καλλιτεχνικό κόσμο, αναδεικνύοντας, ταυτόχρονα, τη σημασία του πολιτιστικού αγαθού και των δημιουργών ως απαραίτητων φορέων και συστατικών στοιχείων για την ηθική και πνευματική ανάπτυξη μιας κοινωνίας. Παράλληλα, έχουν επιταχυνθεί ή εδραιωθεί μορφές έκφρασης, διαδικασίες και πλατφόρμες, οι οποίες αξιοποιούν το διαδίκτυο και γενικά την ψηφιακή τεχνολογία, δημιουργώντας μια νέα κανονικότητα όσον αφορά στη δημιουργία και διάθεση του καλλιτεχνικού και πολιτιστικού προϊόντος.

Νεκτάριος Θεοδώρου: Αρκετά. Δεν νοείται τέχνη χωρίς επαφή, σωματική επαφή. Εμείς οι ηθοποιοί έπρεπε να βρούμε τρόπους να δημιουργήσουμε και να ερμηνεύσουμε μέσα σε έναν ψηφιακό εφιάλτη. Δεν λέω, αυτό έδωσε ώθηση στην ευρηματικότητα, αλλά γενικώς είναι στενάχωρη η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Η ενασχόληση με την τέχνη ήταν ανέκαθεν δύσκολη. Τώρα έχει γίνει δυσκολότερη.

Δεν αποτελούμε εξαίρεση, καθώς παρατηρείται ανά το παγκόσμιο μια τάση προς ακραίες ρατσιστικές συμπεριφορές, που συνδέονται με την άνοδο του εθνικισμού και την άνοδο ηγετών με αμφίβολες ικανότητες.

Πιστεύετε πως μας αφήνει «διαφορετικούς» αυτή η περίοδος εμάς και τον κόσμο γενικότερα; Πρέπει να αλλάξουμε;

Μάριος Ψαράς: Μια τέτοια κοσμοϊστορική περίοδος επηρεάζει ανεπανόρθωτα τρόπους σκέψης, έκφρασης, αλληλεπίδρασης. Το ερώτημα είναι κατά πόσον ο κόσμος θα εκμεταλλευτεί μια τέτοια εξαιρετική συνθήκη ως αφορμή για ενδοσκόπηση και αναθεώρηση ή αν θα αρκεστεί σε ένα νωθρό εντοπισμό και στοχοποίηση αποδιοπομπαίων τράγων. Επιστρέφουμε στο ζήτημα της ευθύνης ως διυποκειμενικής συνθήκης.

Αυγή Λίλλη: Πάντα πρέπει να αλλάζουμε προς το καλύτερο – και αυτό είναι  επίσης μια ηθική ευθύνη. Ιστορικά αν σκεφτούμε, θα δούμε ότι η ανθρωπότητα ταρακουνιέται μετά από κάθε πολεμική, με την ευρύτερη έννοια, συνθήκη. Πιστεύω ότι το ίδιο θα γίνει και με την πανδημία. Δεν έχω αμφιβολία ότι ο άνθρωπος αισθάνεται αυτή την ανάγκη, αναθεωρεί και κάνει αυτοκριτική κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Δεν είμαι ωστόσο βέβαιη τι θα επικρατήσει μετά: ο μηχανισμός της αυτοβελτίωσης, της ευγνωμοσύνης −για όσους έχουν τουλάχιστον την τύχη να επιβιώνουν− ή ο μηχανισμός της απώθησης;

Η ταινία κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας. Πόσο σημαντικό για την δουλειά σας είναι η συμμετοχή σε φεστιβάλ, σε άλλες χώρες; 

Μάριος Ψαράς: Το να επιλέγεται και να προβάλλεται μια ταινία σε διεθνή φεστιβάλ είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή για τους δημιουργούς της, καθώς με αυτό τον τρόπο μας δίνεται η ευκαιρία να επικοινωνήσουμε το όραμά μας αλλά και κίνητρο να συνεχίσουμε. Είναι μεγάλη μας τιμή που κάνουμε πρεμιέρα στη Δράμα, σε αυτό το ιστορικό φεστιβάλ που ξεχωρίζει διεθνώς για την ποιότητα και την παράδοσή του. Επόμενος σταθμός το Λος Άντζελες, στο LA Greek Film Festival, με την ευχή να συνεχίσουμε ένα μακρύ ταξίδι. Εύχομαι ότι μέσα στο 2021 θα είναι δυνατή και η προβολή της στην Κύπρο.

Σκηνοθεσία Μάριος Ψαράς, Σενάριο Μάριος Ψαράς και Αυγή Λίλλη, Διεύθυνση Φωτογραφίας Στεφάν Μέτζνερ, Καλλιτεχνική Διεύθυνση Άννα Φωτιάδου, Σχεδιασμός Ήχου Σταύρος Μακρής, Ηχοληψία: Σταύρος Τερλικκάς

Πρωταγωνιστεί ο Νεκτάριος Θεοδώρου.

21 Σεπτεμβρίου

στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμα

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy