Με αφορμή… Bασίλης Μιχαηλίδης στο Nicosia Book Fest 2017

Με αφορμή… την επίσημη έναρξη του Nicosia Book Fest 2017 που θα γίνει στις 5 Μαΐου με τη μουσική-φιλολογική παράσταση “Το πρώτο δω βασίλειο είχαν θεοί το κτίσει”, αφιερωμένη στα 100 χρόνια που συμπληρώνονται φέτος από το θάνατο του Βασίλη Μιχαηλίδη, μιλάμε με τον Δρα Κυριάκο Ιωάννου, φιλόλογο, ερευνητή, που έχει την επιστημονική επιμέλεια των κειμένων:

Πόσο πραγματικά γνωρίζουμε (πέραν των ειδικών) τον Βασίλη Μιχαηλίδη, τον «εθνικό ποιητή» μας; Η αλήθεια είναι ότι ο Βασίλης Μιχαηλίδης, αν και θεωρείται από αρκετούς μελετητές ο πιο σημαντικός ποιητής της νεότερης κυπριακής λογοτεχνίας, δεν είναι ευρύτερα γνωστός. Πρέπει να αναφερθεί ότι μια μερίδα του κόσμου γνωρίζει ποιήματά του, μερικά από τα οποία, μάλιστα, τα απαγγέλλει από μνήμης ή χρησιμοποιεί και ορισμένους από τους πιο εμβληματικούς στίχους του, αλλά δεν γνωρίζει το όνομα του δημιουργού τους, ή, κάποτε, νομίζει ότι πρόκειται για ποιήματα ή στίχους που ανήκουν στον κύκλο των δημοτικών τραγουδιών . Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να λεχθεί και για τα πρόσφατα πορίσματα της έρευνας, τα οποία, αν και φαίνεται ότι ανατρέπουν «παγιωμένες» γνώσεις μας για το έργο του, δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστά ή παρασιωπώνται. Για παράδειγμα, πόσοι γνωρίζουμε ότι ο δημοφιλής στίχος «η ρωμιοσύνη ’εννά χαθεί όντας ο κόσμος λείψει» δεν πρέπει να είναι ακριβώς όπως τον είχε ο Β. Μιχαηλίδης, αφού, σύμφωνα με το υπερπολύτιμο χειρόγραφο της «9ης Ιουλίου», ο στίχος ήταν αρχικά «η ρωμιοσύνη ’εννά χαθεί όντες ο κόσμος λείψει»; Ή ότι, στο ίδιο ποίημα, στον στ. 481, δεν εμφανίζεται ξανά ο Τουρκοκύπριος Κιόρογλου, αλλά κάποιος εχθρικός Κάρκογλου, με αποτέλεσμα να αποκαθίσταται έτσι, πια, η νοηματική λογική μεγάλου μέρους του ποιήματος;

Υπάρχουν μελετητές του έργου του Βασίλη Μιχαηλίδη; Εκπονούνται διατριβές; Όσον αφορά τη σύγχρονη έρευνα, λίγοι είναι οι μελετητές που έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το έργο του. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ, από τους Κυπρίους, τους Γιάννη Κατσούρη, Λευτέρη Παπαλεοντίου (ίσως τον πιο ακαταπόνητο σύγχρονο μελετητή της κυπριακής λογοτεχνίας), Κώστα Βασιλείου, Κωνσταντίνο Γιαγκουλλή, Πέτρο Παπαπολυβίου, Λεωνίδα Γαλάζη, Κωστή Κοκκινόφτα κ.ά. και, από τους Ελλαδίτες, τους ομότιμους καθηγητές Γιώργο Κεχαγιόγλου, Θεοδόση Πυλαρινό και Γεωργία Λαδογιάννη. Οι μελετητές αυτοί κατάφεραν να τοποθετήσουν πολλές ψηφίδες στο εργοβιογραφικό πορτρέτο του σημαντικού αυτού ποιητή. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει, βέβαια, στη διδακτορική διατριβή του Γιάννη Κατσούρη, η οποία, αν και πρωτοεκδόθηκε πριν από 30 χρόνια, εξακολουθεί να αποτελεί τη βασικότερη καθοδηγητική πυξίδα για τη ζωή και το έργο του Β. Μιχαηλίδη. Σύντομα θα εκδοθεί και μία δεύτερη διδακτορική διατριβή, στην οποία εξετάζονται η παράδοση και τα εκδοτικά προβλήματα του έργου του Βασίλη Μιχαηλίδη και καταβάλλεται προσπάθεια για κριτική έκδοση της «9ης Ιουλίου» με βάση όλους τους διαθέσιμους μάρτυρες που την παραδίδουν. Πρωτεύων επόπτης της διατριβής αυτής, όπως και της διατριβής του αείμνηστου Γ . Κατσούρη, ήταν ο γερός νεοελληνιστής και μελετητής της κυπριακής λογοτεχνίας Γ . Κεχαγιόγλου.

Διδάσκεται και πώς στα σχολεία αλλά και στα πανεπιστήμια της Κύπρου ο Βασίλης Μιχαηλίδης; Δεν ξέρω τι γίνεται στα σχολεία, γιατί δεν έχω υπόψη μου τα νέα αναλυτικά προγράμματα (άρα ούτε τις ενδεχόμενες προσθαφαιρέσεις ως προς τη διδακτέα ύλη της κάθε τάξης κ.τ.λ.). Στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, όσο γνωρίζω, ο Βασίλης Μιχαηλίδης δεν προσφέρεται «αυτοτελώς» σε κάποιο (προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό) μάθημα ή σεμινάριο, μολονότι είναι ευρύτατα εδραιωμένη η άποψη ότι ο συγκεκριμένος ποιητής αποτελεί ένα από τα πιο ευπρόσωπα δείγματα της κυπριακής λογοτεχνίας, και, κατά συνέπεια, θα έπρεπε να απασχολήσει πιο σοβαρά το διδακτικό προσωπικό του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών. Δυστυχώς, εδώ και πολλά χρόνια, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, μέσω του Θεατρικού Εργαστηρίου του, αρκείται στο «ανέβασμα» φοιτητικών παραστάσεων στηριγμένων , κάποτε, και σε κυπριακά λογοτεχνήματα, που δίνονται όμως διασκευασμένα ή και πετσοκομμένα: οι παραστάσεις αυτές, αντί να αναδεικνύουν το έργο των παλιότερων λογοτεχνών (π.χ. του Λεόντιου Μαχαιρά και του Β. Μιχαηλίδη), συντελούν στην περαιτέρω υποβάθμιση της πρόσληψής τους.

Τι πιστεύετε πώς πρέπει να γίνει για να μελετηθεί το έργο του πιο διεξοδικά και συστηματικά και να φτάσει σε μας χωρίς στερεότυπα και χωρίς μυθοποίηση; Ο Β. Μιχαηλίδης πρέπει να μπει στη σωστή του διάσταση. Για να γίνει όμως αυτό, οφείλουμε να τον αξιολογήσουμε με επιστημονικά/φιλολογικά κριτήρια. Χωρίς αμφιβολία είναι ένας ποιητής που άφησε πίσω του έργα αξεπέραστα, όπως την «9η Ιουλίου», τη «Χιώτισσα» και τη λυρική «Ανεράδα». Την ίδια στιγμή όμως έγραψε και πολλά ποιήματα, τα οποία δεν ξεπερνούν το επίπεδο του μετρίου. Επίσης, λέμε ότι μέσω της «9ης Ιουλίου» και άλλων ποιημάτων ο Β. Μιχαηλίδης ακουμπά το στηθοσκόπιό του στις «αλύτρωτες» λαχτάρες του κυπριακού ελληνισμού. Πολύ σωστά! Αλλά γιατί αποσιωπούμε το γεγονός ότι στο ίδιο ποίημα τολμά να ξεχωρίσει, από τους (αιμοδιψείς) οθωμανούς Τούρκους εκ Τουρκίας, τους (καλούς) ντόπιους Τουρκοκυπρίους, οι οποίοι, σύμφωνα με τον ίδιον, είναι περίλυποι για όσες συμφορές περίμεναν τους ελληνορθόδοξους του νησιού;

Πόσο γνωστός είναι έξω από την Κύπρο ο Βασίλης Μιχαηλίδης; Ο Β. Μιχαηλίδης δεν κατάφερε να γίνει γνωστός στο ευρύτερο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Εξάλλου, το όνομά του δεν αναφέρεται σχεδόν σε καμία από τις «Ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Και ο σημαντικότερος λόγος είναι ασφαλώς, εκτός από τη δυσκολία διακίνησης των κυπριακών εκδόσεων στην Ελλάδα, το κυπριακό ιδίωμά του, το οποίο δεν είναι απόλυτα καταληπτό από έναν μη εξοικειωμένο ομιλητή/αναγνώστη του. Επομένως, πώς ένας ελληνόγλωσσος ομιλητής/αναγνώστης, ο οποίος δεν γνωρίζει το κυπριακό ιδίωμα, θα μπορέσει να αντλήσει τους εύγεστους χυμούς από μιαν «9η Ιουλίου» ή από μιαν «Ανεράδα»; Άραγε είναι εύκολο να αποδώσουμε στην κοινή νεοελληνική τους στίχους «αμμά ’ξερε πως, ίλαντρον όντες [και όχι όντας] κοπεί καβάτζιν, / τριγύρου του πετάσσουνται τρακόσια παραπούλλια» χωρίς να «ρίξουμε» κατακόρυφα τη θερμοκρασία που εκπέμπουν; Δεν νομίζω.

Τι μπορούμε να πούμε για τη γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Βασίλης Μιχαηλίδης; Ο Β. Μιχαηλίδης έγραψε σε τρεις διαφορετικές μορφές της ελληνικής γλώσσας. Έγραψε στο κυπριακό ιδίωμα, στη δημοτική της εποχής του, αλλά και σε μια ήπια καθαρεύουσα. Ωστόσο, πρέπει να αναφέρουμε ότι, σε αντίθεση, π.χ., με τις γλωσσικές «συνήθειες» ενός μεταγενέστερου ποιητή, του Δημήτρη Λιπέρτη, ο οποίος στις πρώτες συλλογές του χρησιμοποίησε την πανελλήνια γλώσσα, αλλά στη συνέχεια αφιερώθηκε, συνειδητά πλέον , στο κυπριακό ιδίωμα, ο Β. Μιχαηλίδης γράφει, σε όλη τη διάρκεια της ποιητικής διαδρομής του, και στις τρεις μορφές της ελληνικής γλώσσας. Τα σημαντικότερα και τα πιο δημοφιλή ποιήματά του όμως είναι αυτά που είναι γραμμένα στο κυπριακό ιδίωμα. Και ο λόγος είναι πολύ απλός: στο ιδίωμα, δηλαδή «στη γλώσσα που πρωτομίλησε» και ο ίδιος, μπορούσε να αποτυπώσει με περισσότερη ενάργεια και εκφραστική θέρμη τα μύχια της ψυχής του.

Εκδηλώσεις όπως αυτή, όπου έχετε την επιστημονική επιμέλεια των κειμένων, πόσο μπορούν να βοηθήσουν στη γνωριμία μας με το έργο του Βασίλη Μιχαηλίδη; Οι εκδηλώσεις αυτές βοηθούν αρκετά, ειδικά όταν πρόκειται για εκδηλώσεις οι οποίες θα καταφέρουν να παρουσιάσουν , με τρόπο γόνιμο και ελκυστικό, τις κορυφαίες στιγμές του σημαντικού αυτού ποιητή, δηλαδή να προσφέρουν στον σύγχρονο αναγνώστη αλλά και ακροατή του έργου του μικρότερες ή μεγαλύτερες δόσεις συγκίνησης και θαυμασμού. Και αρωγός στην προσπάθεια αυτή θα είναι ο γνωστός μουσικοσυνθέτης Λάρκος Λάρκου, ο οποίος, μέσα από μιαν εμπνευσμένη μελοποίηση των ποιημάτων του Βασίλη Μιχαηλίδη, κατάφερε να παρουσιάσει εναν ποιητή κομμένο και ραμμένο στα μέτρα και στις απαιτήσεις της σύγχρονής μας κοινωνίας».

Καλλιτεχνική επιμέλεια παράστασης: Λάρκος Λάρκου. Συμμετέχουν: Λάρκος Λάρκου, Αθανασία Λάρκου, Μαριάννα Μουμτζή, Παναγιώτης Τσαππής, Αφροδίτη Νικολάου, Κυριάκος Ιωάννου, Γιώργος Σοφοκλέους, Χριστίνα Χριστόφια και Χρύσω Λουκά.

Πάρκο Ακρόπολης, Λευκωσία: 5 Μαΐου, 2ο Φεστιβάλ Βιβλίου Λευκωσίας Κεντρική Σκηνή, 18:30: Τελετή έναρξης, Μουσική φιλολογική παράσταση: 19:30

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy