Με αφορμή … “Ο Φαρμακοποιός και ο Χωριάτης”

Με αφορμή …την παράσταση της ΕΘΑΛ Ο Φαρμακοποιός και ο Χωριάτης, έργο του Επαμεινώνδα Π. Ευθυμιάδη που γράφτηκε το 1891 μιλάμε με τον σκηνοθέτη Aδωνη Φλωρίδη που σκηνοθετεί αυτό το ιδιαίτερο έργο:

Γιατί είναι ιδιαίτερο αυτό το έργο; Προσωπικά τι σου έχει κινήσει το ενδιαφέρον σε αυτό;

Ο Φαρμακοποιός και ο Χωριάτης γράφτηκε το 1891 και η ιδιαιτερότητά του βρίσκεται στο ότι πρόκειται για το πρώτο – εξ όσων γνωρίζουμε – κυπριακό θεατρικό έργο που χρησιμοποιεί και την κυπριακή διάλεκτο. Αυτό από μόνο του είναι καινοτόμο και τολμηρό. Μια άλλη ιδιαιτερότητά του είναι ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το έργο έχει ανεβεί ποτέ. Εκτός κι αν ανέβηκε και θεωρήθηκε τόσο προκλητικό που οι εφημερίδες αποφάσισαν να «θάψουν» την παράσταση. Το θεωρώ όμως μάλλον απίθανο. Πιστεύω ότι τόσο το περιεχόμενό του και η κριτική που ασκεί, όσο και το θέμα της διαλέκτου ήταν ένας από τους λόγους που μάλλον δεν ανέβηκε ποτέ. Επίσης πρόκειται για πολυπρόσωπο έργο με μουσική, χορό και αρκετούς χαρακτήρες. Δεν ξέρω πόσο αυτό επηρέασε στο να μην ανεβεί.

Το έργο δεν είχε εκδοθεί από τον ίδιο τον Ευθυμιάδη αν και ξέρουμε ότι το 1898 δημοσιεύτηκαν κάποια αποσπάσματά του σε συνέχειες σε τοπική εφημερίδα της Κερύνειας. Δεν ξέρουμε αν έχει δημοσιευτεί ολόκληρο διότι δεν σώζονται όλα τα φύλλα της συγκεκριμένης εφημερίδας. Το χειρόγραφο του έργου ανακαλύφθηκε τυχαία σε παλαιοβιβλιοπωλείο στην Κρήτη όπου το άφησε κάποιος Eλληνας της Αιγύπτου. Η διαδρομή του μέχρι την Κρήτη παραμένει επίσης ένα μυστήριο.

Ο ενθουσιασμός μου οφείλεται σε διάφορους λόγους. Είναι από τη μια το προσωπικό μου ενδιαφέρον για τη καλλιτεχνική, πνευματική και κοινωνική ζωή της Λεμεσού τα πρώτα χρόνια της Aγγλοκρατίας, είναι η χρήση των διαφόρων γλωσσικών ποικιλιών , είναι η τόλμη του συγγραφέα να τα πει έξω από τα δόντια, ακόμα και το χιούμορ της εποχής.

Πώς χρησιμοποιείται η κυπριακή διάλεκτος σε αυτό το έργο; Για να προκαλέσει απλώς γέλιο; Ή δίνει και ένα λαϊκό χρώμα στον τολμηρό χαρακτήρα του «χωριάτη»;

Το κωμειδύλλιο ως θεατρικό είδος που αναπτύσσεται στον ελλαδικό χώρο στη δεκαετία του 1890, χειρίζεται συχνά τις διαλέκτους και τα ιδιώματα με τρόπο που να προκαλεί γέλιο. Αυτό σαφώς το κάνει και ο Ευθυμιάδης, μόνο που εδώ τα πράγματα είναι κάπως πιο σύνθετα. Υπάρχει μια «στρωμάτωση» στη χρήση της γλώσσας, η οποία αναλογεί στην κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει ο κάθε χαρακτήρας. Ο φαρμακοποιός, οι ιατροί, οι δικηγόροι μιλούν στην καθαρεύουσα, συχνά επιτηδευμένη, λες και επίτηδες δεν θέλουν να γίνουν κατανοητοί από τους «αμόρφωτους» χωρικούς. Χρησιμοποιεί δηλαδή την καθαρεύουσα για να τονίσει την υποκρισία και μεγαλομανία τους. Σ’ αυτή «ρίχνει» και λίγα Γαλλικά όπως για παράδειγμα όταν ο Φαρμακοποιός ρωτά τον Χωριάτη το όνομά του:

– Pardon, mon ami, πώς κέκλεισαι;
Για να εισπράξει την απάντηση από τον Χωριάτη.

– Μα τον Θεόν αφέντη, εν είδα τα κλειδκιά σου.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει ότι αυτοί οι «καθαρευουσιάνοι» μπορούν να μιλήσουν και τη διάλεκτο και πως καταφεύγουν σ’ αυτή όταν δεν γίνονται κατανοητοί. Eτσι ο Φαρμακοποιός θα ρωτήσει αμέσως μετά τον Χωριάτη όταν διαπιστώσει ότι δεν κατάλαβε τι του είπε:

– Πώς σε λαλούν σιόρ, θέλω να μάθω το όνομά σου δια να το περάσω εις το βιβλίον .

Τώρα, οι καθημερινοί άνθρωποι της πόλης, όπως ας πούμε μια παρέα οινοποτών που πίνουν σε κάποια από τις ταβέρνες της Λεμεσού της εποχής, μιλούν μια καθομιλουμένη δημοτική με στοιχεία και λέξεις όμως από τη διάλεκτο, πότε τείνοντας περισσότερο προς τη μια κατεύθυνση, πότε προς την άλλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πρόσμιξης το τραγούδι που τραγουδούν:

Το ρακί μας πελλανίσκει

Του πουγγιού τον πάτο βρίσκει

Μα το κρασάκι

Βάλτε στο χειλάκι

Με δυο τρία γρόσια

Ξεχάνομεν την φτώσιαν

Τέλος είναι ο Χωριάτης, ο οποίος μιλά στη διάλεκτο (αν και κι αυτός σε κάποια προβληματικά ομολογουμένως σημεία ξεφεύγει προς τη δημοτική). Λέει λοιπόν ο Χωριάτης όταν μαθαίνει ότι μπορεί να καταλήξει στη φυλακή, που τότε σήμαινε στολή με παντελόνι «φράγκικο» και κάτεργα να σπάζει πέτρες, «τζιακκιλούδιν», όπως το λέει χαριτολογώντας:

Πως τα φράντζικα μου πάσιν

Να τα δεις τζαι να θαυμάσεις

Μα τζι αν κόψω τζιακκιλούδιν

Με νομίζεις κοπελλούδιν;

Οπότε ναι, πιστεύω ότι είναι ξεκάθαρος ο σκοπός του συγγραφέα να δώσει μέσα από τη χρήση της διαλέκτου λαϊκό χρώμα στον τολμηρό χαρακτήρα του «Χωριάτη», αλλά και να ορίσει τα όρια μεταξύ των τάξεων και κοινωνικών στρωμάτων μέσα από τη χρήση διαφορετικών γλωσσικών ποικιλιών . Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο στο ανέβασμα του έργου.

Ο Ευθυμιάδης δεν διστάζει να σατιρίσει και καυτηριάσει καταστάσεις; Eτσι είναι;

Είναι ένα πολύ τολμηρό έργο για την εποχή του και παρά την – για τα σημερινά δεδομένα – αφέλειά του, εξακολουθεί να είναι με ένα μοναδικό τρόπο εξαιρετικά επίκαιρο. Ο Ευθυμιάδης τολμά να σατιρίσει με τον πιο αδίστακτο τρόπο κατεστημένα και νοοτροπίες της εποχής του: τη φιλαργυρία των ιατρών και των σπετσέρηδων, όπως έλεγαν τότε τους φαρμακοποιούς, την αδιαφορία της αγγλικής διοίκησης, το σάπιο δικαστικό σύστημα, το δικηγορικό κατεστημένο, τη δωροδοκία, τη διαπλοκή. Αν σκεφτεί κανείς ότι το 1891 που γράφτηκε το έργο, η πόλη της Λεμεσού αριθμούσε μόνο μερικές χιλιάδες κατοίκους και λίγο-πολύ όλοι γνωρίζονταν μεταξύ τους, τότε το εγχείρημα γίνεται ακόμα πιο τολμηρό. Αναρωτιέμαι ποια θα ήταν η σημερινή αντίδραση κάποιων αν άκουγαν κάτι τέτοιο:
[…] θα γνωρίζετε βεβαίως και εσείς τα φαρμακεία αγυρτών και φιλαργύρων ειν’ το κέντρον κι η εστία και χωρίς να κοκκινίσω λέγω είναι λησταρχεία […]

Ο Ευθυμιάδης τα βάζει με το «σύστημα υγείας», το «σύστημα δικαιοσύνης», τον πλούτο, την εξουσία. Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα στο τόπο μας άραγε 125 χρόνια μετά;

Είναι τρομακτικό! Αν πάρουμε στα σοβαρά τον Ευθυμιάδη, εκτός από την Aγγλοκρατία τα υπόλοιπα λίγο-πολύ παραμένουν τα ίδια: η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι πανάκριβη με πολλά συμφέροντα να παίζονται σε διάφορα επίπεδα, δεν καταφέραμε να δημιουργήσουμε ακόμα ένα δίκαιο, αποτελεσματικό και βιώσιμο γενικό σχέδιο υγείας και αλίμονό σου αν αρρωστήσεις, η διαχρονική διαπλοκή σε όλα τα επίπεδα της εξουσίας, η διαφθορά… Από πού να το πρωτοπιάσει κανείς.

Δεν παύει να είναι ένα κωμειδύλλιον όμως, άρα τι θα δούμε/ακούσουμε; Ποιο το ύφος της παράστασης;

Πρόκειται για κωμικό μουσικό θέατρο. Μεγάλο μέρος του αποτελείται από τραγούδια και χορό για τα οποία δεν έχουμε ιδέα τι είχε στο μυαλό του ο συγγραφέας όταν το έγραφε. Μαζί με τους συνεργάτες της παράστασης, τον Νίκο Βήχα στη σύνθεση και διδασκαλία των τραγουδιών, τη Χλόη Μελίδου στη χορογραφία, τον Εδουάρδο Γεωργία στη σκηνογραφία και κοστούμια και τον Βασίλη Πετεινάρη στους φωτισμούς, επιχειρούμε να ανεβάσουμε μια παράσταση στο ύφος της εποχής, με τις ανάλογες όμως προσαρμογές και «αγγίγματα» για να μπορέσει το έργο να απευθυνθεί στο σύγχρονο κοινό. Οι βασικές όμως αρχές της απλής σκηνογραφίας, χορογραφίας, της απλής μελωδίας στο τραγούδι που παραπέμπει στο ύφος της εποχής, συν τα απαραίτητα αλλά μετρημένα «φολκλορικά» στοιχεία του κωμειδυλλίου παραμένουν στο επίκεντρο της παράστασης.

Να προσθέσω φυσικά μια ταλαντούχα ομάδα ηθοποιών που παίζουν, τραγουδούν και χορεύουν με τον Κώστα Βήχα στο ρόλο του Χωριάτη και τον Διομήδη Κουφτερό στο ρόλο του Φαρμακοποιού ενώ και στους υπόλοιπους ρόλους είναι: Γιάννος Αντωνίου, Πηνελόπη Βασιλείου, Θανάσης Ιωάννου, Ηλιάνα Κάκκουρα, Αντώνης Κοκιαντώνης, Σάββας Μενοίκου, Στάλω Στυλιανού και Κωνσταντίνος Σωκράτους. Θα δούμε κωμωδία!

6 και 7 Οκτωβρίου στις 20.30 μ.μ. στο Θέατρο Ριάλτο Λεμεσός

14 Οκτωβρίου στο Γυμνάσιο Αποστόλου Παύλου, Πάφος

21 Οκτωβρίου στο Θέατρο ΣΚΑΛΑ, Λάρνακα