Με αφορμή… τα λογοτεχνικά γενέθλια του Χρίστου Χατζήπαπα

Mε αφορμή …την πρόσκληση για τα λογοτεχνικά γενέθλια ενός από τους σημαντικούς Kύπριους λογοτέχνες, του Χρίστου Χατζήπαπα, που θα γιορτάσει 48 χρόνια δημιουργίας, ο Αντώνης Γεωργίου μιλάει με τον συγγραφέα γι’ αυτή την πορεία αλλά και την κυπριακή λογοτεχνία και κοινωνία γενικότερα:

45 χρόνια δημιουργίας λέει η πρόσκληση αλλά επέτρεψέ μου να σου προσθέσω ακόμα 3 χρόνια. Το πρώτο βιβλίο σου δεν ήταν το 1969, δεν ήταν η ποιητική συλλογή Ενδοσκόπιο; Eχεις απόλυτο δίκιο, Αντώνη. Στη βιασύνη μου για την πρόσκληση έγινε το λάθος. Αυτό που μέτρησε ήταν τα εβδομηκοστά μου γενέθλια στις 11 Μαρτίου. Διαφορετικά, καλά λες το Ενδοσκόπιο, η πρώτη ποιητική δουλειά μου, βγήκε το 1969. Hταν οι μέρες που είχε πατηθεί το φεγγάρι, από τους Aμερικανούς αστροναύτες, εξ ου και οι στίχοι στη συλλογή, από το ποίημα Περισυνοί άνθρωποι:

… «Ώ, διακορευμένη Σελήνη

δεν ενίστασαι, τώρα που απώλεσες το προσωπείο

των αγνών, ρομαντικών μας Στίχων;

Κι οι πατημασιές του Ώλτριν

αιώνιο αγκάθι στην παρθενιά σου

δεν σε συνθλίβουν; Είσαι αφόρητη

αν δεν μιλήσεις…»

Hταν αυτό το πρώτο ποίημα που συνάντησα ανοίγοντας τη συλλογή, την οποία δεν έχω κοιτάξει εδώ και χρόνια.

Πώς αποφάσισες να γράψεις; Πόσο εύκολο ήταν για ένα παιδί από ένα χωριό της Λεμεσού να το τολμήσει; Eγραφα από το Γυμνάσιο, όπου, δεν ξέρω γιατί, με επιφόρτιζαν, σαν σημαδεμένο, με τις απαγγελίες ποιημάτων στις γιορτές. Κυκλοφορούσα πρωί πρωί μέσα στα πράσινα λιβάδια του Γεωργικού Γυμνασίου Μόρφου, εκεί φοίτησα, σχολείο οικοτροφείο, μαθαίνοντας απέξω τα ποιήματα ή τους συνδέσμους ότε, όταν, οπότε, οπόταν κ.λπ.

Ωστόσο, η μεγάλη μου αγάπη για τη λογοτεχνία εξελίχτηκε μέσα στην εκκλησία. Στο πενηνταήμερο, που οι άνθρωποι, κουρασμένοι από το όργωμα των αμπελιών, δεν πήγαιναν κάθε βράδυ εκκλησία. Οπότε εγώ βοηθούσα τον ιερέα, διαβάζοντας τις ατέλειωτες προφητείες και τους υπέροχους, ως προς τη λογοτεχνική αξία, ψαλμούς του Δαβίδ, στίχους από τους οποίους διατηρώ ακόμη στη μνήμη μου, όπως κι από τις διάφορες ψαλμωδίες. Αν και κάκιστος στη φωνή. «Ραντιείς με υσσώπω και καθαρισθήσομαι, πλυνείς με και υπέρ χιώνα λευκανθήσομαι». Στο σχολείο ήμουνα πολύ καλός στις εκθέσεις. Προς τούτο καλλιεργούσα συνειδητά τη γνώση της γλώσσας. Διέθετα πολλά λεξικά πάντοτε, παρά τα φρικτά οικονομικά μου, ακόμη και στο στρατό κουβαλούσα ένα αγαπημένο πράσινο λεξικό, όταν οι άλλοι είχαν για φυλακτό την Αγία Γραφή, την οποία συχνά πυκνά περνούσαν κάτι αρχιμανδρίτες και μας τις ενεχείριζαν σχεδόν με το ζόρι.

Ο επόμενος παραγωγικός σπόρος ήταν τα δύσκολα έως άθλια παιδικά μου χρόνια, από μια αδικία προς την οικογένεια, με έξι-οκτώ παιδιά, που συνέτρεξε και με οδήγησε στη φτώχεια και όχι μόνο, εκείνη την εποχή. (Προς τούτο πάντα θυμάμαι την ψαλμωδία «Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν, οι δε ζητούντες τον Κύριον, ουκ ελαττωθήσονται παντός αγαθού». Το έψελνε και ο πατέρας μου και το πίστευε, ο καημένος… εκεί που μας κατάντησαν ντιπ πένητες και εξαθλιωμένους… Οι θεοί και οι δαίμονες μαζί).

Με έξι και οκτώ παιδιά; Λογοτεχνική αδεία η αναφορά αυτή; Με ρωτάς, Αντώνη, αν δεν ξέρω ακριβώς πόσα αδέρφια ήμασταν, δεν είναι για γέλιο, έξι κανονικά και δύο ετεροθαλή… Για να επανέλθουμε, όμως… Στο πρόσωπό μου «επληρώθη το ρηθέν» από τον μεγάλο Aμερικανό συγγραφέα Εντγκαρ Aλλαν Πόε, πως η «θλίψη του αγοριού, είναι η λογοτεχνία του αύριο». Μεγάλη σοφία, την οποία ανακάλυψα με τα διαβάσματά μου αργότερα και κατάλαβα πως μου ταίριαζε. Χωρίς αυτό διόλου να σημαίνει πως… «την είδα», σαν σπουδαίος συγγραφέας. Αυτό στο οποίο, όμως, υπήρξα πάντοτε καλός ήταν η ιδιότητά μου του αναγνώστη. Αυτό με έσωζε πάντα, από τα δύσκολα χρόνια της εφηβείας μέχρι σήμερα…

Πώς αντιμετώπιζε τότε η κυπριακή κοινωνία το κυπριακό βιβλίο, έχει αλλάξει αυτό; Μου έχει κολλήσει στο μυαλό η εντύπωση πως οι Κύπριοι άρχισαν να διαβάζουν «μαζικά» μετά τον όλεθρο του ’74, όταν οι πλείστοι είχαν χάσει ως αξία τα υλικά αγαθά, και το υλικό είχε απολέσει, κατά κάποιον τρόπο, την εμπιστοσύνη των ανθρώπων. Τότε εμφανίστηκαν τα βιβλιοπωλεία. Ακολούθησε μια άνθιση, που είχε σχέση και με την κάποια ευαισθητοποίηση προς την Κυπριακή Λογοτεχνία. Αν θυμάστε, κάτι παρόμοιο είχε παρατηρηθεί και με την ντόπια ποίηση που μελοποιήθηκε κι ακουγόταν. Στον απόηχο της θλίψης και του θυμού.

Στη συνέχεια το κυπριακό βιβλίο άρχισε να περιθωριοποιείται και από τον κατακλυσμό της αγοράς με ελληνικά ποιοτικά βιβλία, με θέματα που επίσης συγκινούσαν, βγαλμένα από την πρόσφατη ελληνική ιστορία. Το θέμα είναι ότι δεν δόθηκε σχεδόν καμιά προσοχή στο κυπριακό βιβλίο, από τότε. Το οποίο άρχισε πάλι σιγά σιγά να φθίνει, συντελουμένου και του λεγόμενου «οικονομικού θαύματος», όπου οι αξίες μετατοπίστηκαν προς άλλα, με αποκορύφωμα τη ληστρική αντιμετώπιση της ίδιας της κοινωνίας από τους καταχραστές γραβατωμένους. Πράγμα που έχει επισυμβεί, ως είδος τιμωρίας, θα έλεγα. Επειδή οι άνθρωποι είχαν αποστρέψει το πρόσωπο από αυτό που τους κράταγε. Το ίδιο διαδραματίζεται και με τους πολιτικούς καταχραστές, όπου η λαιμαργία του χρήματος μεταποιείται σε απληστία εξουσίας, κάποιοι κτίζουν καριέρα με το άλυτο Κυπριακό, αποπροσανατολίζοντας από κάθε άλλη αξία πνευματική.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, η Κ.Λ. αποτελεί το μεγάλο θύμα. Εν τέλει, θα έλεγα πως η κυπριακή κοινωνία δεν γνωρίζει επαρκώς την κυπριακή λογοτεχνία. Πώς θα την αγαπήσει και να την εκτιμήσει; Παρότι τελευταία, κάτι σαν να άρχισε να κινείται… Ιδιαίτερα με νέους συγγραφείς, κάποιοι από τους οποίους έχουν τιμηθεί με το Ευρωπαϊκό Βραβείο για αναδυόμενους συγγραφείς. Πράγμα το οποίο ωθεί και στη μεταφορά τους στο εξωτερικό, μιας που η ίδια η μετάφραση επιχορηγείται από το ίδιο πρόγραμμα.

Γενικότερα σήμερα η κυπριακή λογοτεχνία (Κ.Λ.) πιστεύετε αντιμετωπίζεται όπως της αξίζει από την πολιτεία, το κοινό, τους ερευνητές, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, τους ίδιους τους λογοτέχνες; Νομίζω πως η Κ.Λ. πόρρω απέχει από του να αποτελεί, ως θα έπρεπε, κάτι σαν «εθνικό» πνευματικό αποκούμπι, όπου η κοινωνία και ο Kύπριος αναγνώστης θα μπορεί να συνευρεθεί στις σελίδες της με τη χαρά και το γέλιο του, το δάκρυ και τις ανησυχίες ή τους προβληματισμούς του για το μέλλον. Αυτό, δηλαδή, που συμβαίνει σε μια νορμάλ χώρα. Αν γενικά μας έχει λείψει ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, που δεν πέρασε, δυστυχώς, ποτέ από τα μέρη μας, αφού και από την «ιδεομάνα» μας Ελλάδα μόλις που πέρασε ξυστά και πολύ καθυστερημένα, η αγάπη προς το βιβλίο δεν μας έχει συνεπάρει ποτέ. Ως μαζικό και ενεργό φαινόμενο, εννοώ. Τι θέλω να πω; Η Ορθοδοξία, για παράδειγμα, και τα κελεύσματά της, μας έχει πνίξει από μωρά στην κούνια. Το «πίστευε και μη ερεύνα», στάθηκε ένα από τα φίδια που δεν κατάφερε να πνίξει ο μικρός Ηρακλής. Το ότι δακρύζει η Παναγία, το ότι το ιερατείο γιγαντώνεται υλικά εκμεταλλευόμενο την «αγία» ζώνη και διεκδικεί πολιτικό ρόλο χωρίς λαϊκό έρεισμα, ήδη μιλούμε για μια κοινωνία μακριά από το πνευματικό. Και δυστυχώς και τα σχολεία μας κινούνται σ’ αυτές τις ράγες, μην πω και για κάποια σημεία και τέρατα στα πανεπιστήμια.

Στην ουσία, να ξέρετε, η Κ.Λ. είναι υπό διωγμόν. Π.χ. ένας σπουδαίος καθηγητής, ο οποίος είναι και ο μεγάλος γνώστης και μελετητής της, ο Λευτέρης Παπαλεοντίου, έχει εκπαραθυρωθεί εδώ και μερικά χρόνια από το Π.Κ. Χωρίς η κοινωνία να βρει τη δύναμη να αντιπαλέψει τούτη την εσκεμμένη κακοήθεια σε βάρος της. Γι’ αυτό, σου είχα πει πιο πριν, για την εκδίκηση όχι ως θεία δίκη, αλλά στο ότι, λόγω άλλων στρεβλών προτεραιοτήτων μας, αφεθήκαμε να ενδίδουμε… Σε όλα. Και αν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να σταθεί σαν ελάχιστο «αντρόσhι» στο πέσιμο, το έχουμε κατατάξει στα «ψιλά γράμματα». Από επίσημους θεσμούς, μα και ανεπίσημους. Πότε μιλάνε για το κυπριακό βιβλίο στην τηλεόραση, στα ραδιόφωνα, στις εφημερίδες (με κάποιες εξαιρέσεις); Και ο λογοτέχνης, σαν αποτέλεσμα τούτων, μένει αποσυνάγωγος… παραπονιέται, κάποτε, ο κόσμος. Aλλη μια εκδίκηση. Γίνονται τόσες συζητήσεις στην τηλεόραση, τόσα πάνελ, πότε φωνάξανε ένα συγγραφέα να πει κι αυτός, την άλλη, την ίσως ανορθόδοξη θέση του, την προβληματική, την επαναστατική, που θα ταράξει τα στεκάμενα νερά και τα ειωθότα, την προβληματίζουσα… Μπορεί και τη σωτήρια, αν θέλεις.

Κάποτε, η Eνωση Λογοτεχνών της οποίας είχα διατελέσει Πρόεδρος, είχε προτείνει ένα συγκεκριμένο μυθιστόρημα του μακαρίτη Γιάννη Κατσούρη, το Στυλιανού ανάβασις, για να μπει στα σχολεία. Ως μια διόρθωση της Ιστορίας, αν θέλετε, της πιο πρόσφατης και στρεβλής… Τίποτε! Μπας και κουνηθεί φύλλο… Επί Ανδρέα Δημητρίου, μάλιστα. Φανταστείτε, αν ο άνθρωπος αυτός δεν τα κατάφερε, πώς θα το κάνει άλλος υπουργός, ο οποίος, κατά κανόνα και κατά μυστική συνωμοσία, πρέπει να είναι παρακοιμώμενος του Αρχιεπισκόπου; Το ίδιο είχε συμβεί την ίδια εποχή, όταν είχε αποφασιστεί να διδάσκονται στα σχολεία κάποια κείμενα της Κ.Λ., Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων συγγραφέων, για δημιουργία κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης. Ε, τι τα θέλαμε!… Είχανε πεταχτεί από τις τρύπες τους κάθε λογής θεριά τρικέφαλα, σκοταδιστές του «μη ερεύνα» και τα κάνανε λίμπα. Γι’ αυτό και θα μας εκδικείται στο διηνεκές η Ιστορία… Αυτή είναι, λοιπόν, και η εικόνα της Κυπριακής Λογοτεχνίας, ξεδοντιασμένη ήδη, στην… εφηβεία της. Γι’ αυτό μη με ρωτάς άλλα, Αντώνη. Ας αλλάξουμε θέμα…

Σωστά, σας καταλαβαίνω. Γράψατε διηγήματα, μυθιστορήματα, ποίηση, πού νιώθετε πιο οικεία; Με την πεζογραφία, φυσικά, μολονότι είχα αρχίσει με ποίηση. Είμαι σύντομος, όμως, αφού το έχω κιόλας παρακάνει…

Υπάρχει κάποιο βιβλίο σας, το οποίο αισθάνεστε πιο κοντά σας; Είναι το βιβλίο μου που δεν εκδόθηκε ακόμη, αν και γραμμένο. Και πιο πολύ ένα βιβλίο μου, που δεν γράφτηκε ποτέ. Eνα μυθιστόρημα, σαν άλογο, του οποίου ακούω όλο και πιο συχνά το ποδοβολητό του να με πλησιάζει. Ελπίζω, μόλις ξεμπλέξω με αυτά τα διηγήματα, πολλά τον αριθμό, που διεκδίκησαν και… καταχράστηκαν το χρόνο μου, μα και ένα μυθιστόρημά μου στο συρτάρι, να κινηθώ προς το άγριο ποδοβολητό, που με ξυπνά τακτικά κτυπώντας μου την πόρτα. Αν θα έχω, φυσικά, χρόνο …

Θα έχετε! Κοιτάζοντας πίσω τι κρατάτε από όλα αυτά τα χρόνια δημιουργίας; Τη σεροτονίνη, αυτόν τον νευροδιαβιβαστή της γαλήνης και της ευτυχίας, τη μυστική εκείνη ώρα της μυσταγωγίας του γραψίματος. Που μας σώζει ενίοτε, από άλλα ανυποψίαστα, άλγη. Εκείνα, της συναναστροφής, ας πούμε, της ψυχής και της λογοτεχνίας, συνεπώς, με τον έξω κόσμο, ακόμη κι όταν πρόκειται για λέξεις που κανείς δεν διαβάζει ή δεν θα διαβάσει ποτέ. Σας είπα, όμως, το κυρίαρχο. Το εν! Σαν είσαι μόνος, ενώπιος ενωπίω με τις λέξεις σου… Αυτά τα μαγικά εκμαγεία, τα καλούπια των σκέψεων και των συναισθημάτων.

Ωραία, οι λέξεις, σαν εκμαγεία σκέψεων και συναισθημάτων! Καινούργιες λέξεις και καινούργιο βιβλίο υπό έκδοση, πείτε μας κάτι για αυτό.

Ναι, πρόκειται για καμιά δεκαπενταριά διηγήματα, κάποια από τα οποία θα αναγνώσουμε στα γενέθλιά μου και στα 48 χρόνια από την πρώτη μου γραφή, όπως ορθώς διόρθωσες. Φέρουν τον τίτλο Παραγωγικός έρως, από το ομώνυμο διήγημα που θα διαβαστεί από τη συγγραφέα Μυρτώ Αζίνα.

Δευτέρα 13 Μαρτίου, στις 7.00 μ.μ στο Υφαντουργείο, Λεύκωνος 67-71, Λευκωσία.

Oπως αναφέρει η πρόσκληση θα κεραστούν αλμυρά και τρία διηγήματα του Χρίστου Χατζήπαπα από την υπό έκδοση συλλογή Παραγωγικός Eρως. Θα διαβάσουν Μυρτώ Αζίνα (λογοτέχνις) και οι ηθοποιοί Ανδρέας Τσουρής και Μανόλης Μιχαηλίδης.

Το ποτό δικό σας (3-5 ευρώ) και «Απαγορεύεται αυστηρώς η “δωροδοκία”!».