Μια εναλλακτική ματιά στην τοπική μουσική κληρονομιά

Πυξίδα/ Ορίζοντας/ Μπόλικες πόλεις cover (artwork by Μαρία Χρίστου)

Μια εναλλακτική ματιά στην τοπική μουσική κληρονομιά

«Ε μεν μου πεις ότι εν τζαι τούτο κυπριακό»

«Εντάξει, εν θα σου πω… αλλά είναι»

Κάθε φορά που μπαίνει στο αμάξι μου, η ίδια συζήτηση. Αυτή ρωτάει για τις μουσικές που έχω επιλέξει για να της κινήσω την περιέργεια, και εγώ προσποιούμαι ότι δεν προσέχω την έκπληξή της όταν της ανακοινώνω ότι είναι μουσικές… “made in Cyprus”.

Η φιλία μας υπογραμμίζεται από την αγάπη για τη μουσική. Έχει τεράστιες γνώσεις για το παγκόσμιο ρεπερτόριο, τις οποίες ανανεώνει καθημερινά. Όμως στην τοπική σκηνή δεν έχει ακόμα εντρυφήσει. Ίσως γιατί απολαμβάνει τις «εν κινήσει» ανακαλύψεις που κάνει στο αυτοκίνητό μου. Ή ίσως γιατί δεν έχει πειστεί ακόμα για τη μουσική κινητικότητα αυτής της μικρής επικράτειας. Δεν την αδικώ. Είναι κοινό μυστικό ότι η μεγαλύτερη μερίδα του ακροατηρίου της Κυπριακής Δημοκρατίας αγνοεί την τοπική μουσική σκηνή. Πόσω μάλλον τις μουσικές της κυκλοφορίες, που ανήκουν σε διάφορα είδη, με στίχους σε τρία γλωσσικά ιδιώματα (κοινή ελληνική, κυπριακά, αγγλικά), και μπορούν να ικανοποιήσουν κάθε μουσικό γούστο. Σίγουρα, αυτό το φαινόμενο έχει ενταθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, λόγω των τεχνολογικών και κοινωνικών εξελίξεων που επιτρέπουν την ανεξάρτητη παραγωγή και προώθηση των τραγουδιών (home studios, social media, κλπ) πέρα από τις ηγεμονικές ιδρυματικές και θεσμικές γραμμές. Παρ’ όλα αυτά, τα ίδια τα μουσικά παράγωγα δεν φαίνεται να φτάνουν πέρα από τα αυτιά ενός δικτύου φίλων της τοπικής μουσικής, και του κύκλου των ίδιων των μουσικών.

Στην περίπτωση, όμως, της Κύπρου, το σπίτι φαίνεται να έχει υπάρξει ιδιαίτερα αφιλόξενο, με την τοπική μουσική παραγωγή να έχει αναπτυχθεί σχεδόν στην αφάνεια.

Ενδεικτικά μιλώντας, μόνο τον προηγούμενο μήνα (Απρίλιος 2023), κυκλοφόρησαν τρεις δίσκοι που μπορεί να διαφέρουν παρασάγγας σε μουσικό ύφος, όμως μοιράζονται το ίδιο υψηλό επίπεδο ποιότητας. Πρόκειται για το πολυσυλλεκτικό ηλεκτρονικό avant-garde Μπόλικες πόλεις των CYPD (5 Απριλίου 2023), το alternative heavy rock Figures on Demand από τους Ladderman (21 Απριλίου 2023), και το έντεχνο pop rock Σταθμός του Ανδρέα Μωυσέως (επίσης 21 Απριλίου 2023). Πιθανόν να μην είναι και οι μοναδικές απριλιάτικες κυκλοφορίες, καθώς η εγχώρια μουσική παραγωγή – μιλώντας εδώ συγκεκριμένα για δημοφιλή μουσική (popular music), τη μουσική, δηλαδή, που παίζεται σε ραδιόφωνα, υπεραγορές, καφετέριες, μπαράκια, κομμωτήρια, και που αφορά το μεγαλύτερο μέρος του ακροατηρίου – είναι ιδιαίτερα γόνιμη. Στον υπολογιστή μου κρατώ μια λίστα με εγχώριους μουσικούς, στην οποίαν ανά τακτά διαστήματα προσθέτω ονόματα, τίτλους τραγουδιών, τίτλους δίσκων. Η λίστα αυτή μεταφράζεται σε πολλές ώρες ακρόασης, μια ολόκληρη μουσική «κληρονομιά», που οι δικαιούχοι της (οι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, δηλαδή) την αγνοούν ή αδιαφορούν για την ύπαρξή της.

Περίοπτη θέση σε αυτήν κατέχουν τα πολυάριθμα τραγούδια σε διάφορα μουσικά είδη (rock, metal, hip hop, fusion, trap κλπ) που χρησιμοποιούν στοιχεία της (ελληνο)κυπριακής πολιτιστικής κληρονομιάς, είτε εδώ αναφερόμαστε σε κυπριακό στίχο, σε χαρακτηριστικά της παραδοσιακής μουσικής, ή σε λεκτικές (και όχι μόνο) αναφορές σε σύμβολα της κυπριακής παράδοσης όπως το λευκαρίτικο ή η βράκα. Πιθανόν οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι του εν λόγω ρεύματος να είναι οι Monsieur Doumani, και ο Αντώνης Αντωνίου με την προσωπική του δουλειά (κυρίως λόγω της επιτυχίας τους στο εξωτερικό). Επίσης ιδιαίτερα γνωστός είναι ο JUΛIO, ο rapper που τα λέει στα κυπριακά εδώ και χρόνια και έχει αποκτήσει ακόλουθους κάθε ηλικίας. Όμως η λίστα είναι μεγάλη και δεν περιορίζεται στις κατηγορίες της world music και του hip-hop. Rock, metal, alternative, fusion, ονόματα παλαιότερα και νεότερα (Σaiς, Βασιλική Αναστασίου, Βασίλης Φιλίππου, Zivanished, Δημήτρης Μεσημέρης, Παναγιώτης Τσαππής, Abnormals, για να αναφέρουμε μόνο μερικά), μουσικοί που εμφανίζονται σε διάφορες σκηνές και εκδηλώσεις, μουσικοί που επανα-ανακαλύπτουν τις μουσικές τους καταβολές, ενώ την ίδια ώρα πατούν σταθερά πάνω στα θεμέλια των (παγκοσμιοποιημένων) ειδών μουσικής με τα οποία μεγάλωσαν και που επιλέγουν να εκπροσωπούν. Αναφέρομαι εδώ στα είδη μουσικής που, ξεκινώντας από το αγγλο-αμερικανικό μουσικό κέντρο και τη μεταπολεμική του κυριαρχία στις πολιτιστικές βιομηχανίες αρχικά του δυτικού κόσμου και έπειτα του μεγαλύτερου μέρους της υφηλίου, δημιούργησαν, τολμώ να πω, ένα άλλο είδος κληρονομιάς: μια παράλληλη γενεαλογική διεθνική κληρονομιά που ρέει οριζοντίως, συνδέοντας ακροατές και δημιουργούς από διάφορες γωνιές της γης, των οποίων οι εκ διαμέτρου διαφορετικές καταβολές ενημερώνονται από κοινές προσλαμβάνουσες. Και κάπως έτσι, οι «μικρομουσικές» (για να δανειστώ τον όρο του Mark Slobin) των διάφορων μερών του κόσμου, συναντιούνται στα σταυροδρόμια των παγκόσμιων μουσικών ροών, διαφορετικές στην ομοιότητά τους και όμοιες στη διαφορετικότητά τους, διεκδικώντας μια θέση στο διεθνές ρεπερτόριο, ενώ διαφυλάσσουν τη θέση τους στο «σπίτι».

Φαίνεται ότι, στην ιστορική στιγμή που διανύουμε, τα τραγούδια που έχουν πιο ξεκάθαρα κυπριακή χροιά κερδίζουν έδαφος και, ίσως, να γίνονται και μόδα

Στην περίπτωση, όμως, της Κύπρου, το σπίτι φαίνεται να έχει υπάρξει ιδιαίτερα αφιλόξενο, με την τοπική μουσική παραγωγή να έχει αναπτυχθεί σχεδόν στην αφάνεια. Όμως η παραγωγή υπάρχει και εκδιπλώνεται σε τραγούδια που μπορούν να σταθούν επάξια πλάι σε παραγωγές τόσο της ελληνικής βιομηχανίας (που είναι ο βασικός μουσικός «τροφοδότης» της Κυπριακής Δημοκρατίας) όσο και του διεθνούς χώρου. Φαίνεται ότι, στην ιστορική στιγμή που διανύουμε, τα τραγούδια που έχουν πιο ξεκάθαρα κυπριακή χροιά κερδίζουν έδαφος και, ίσως, να γίνονται και μόδα. Αναρωτιέμαι αν αυτά θα γίνουν και η γέφυρα για να γνωρίσει το κυπριακό κοινό και άλλα είδη εγχώριας μουσικής, που μπορεί να μη φέρουν ξεκάθαρα το κυπριακό στοιχείο, όμως είναι γεννήματα της σύγχρονης κυπριακής κοινωνίας. Αναρωτιέμαι αν, ανακαλύπτοντας τα rock, hip hop, metal, λαϊκά, pop, trip hop (και όποια είδη εμπίπτουν στα μουσικά τους γούστα) παράγωγα του τόπου, οι ακροατές της Κύπρου θα αρχίσουν να ανατρέχουν και στην τοπική μουσική σκηνή για τα ακούσματά τους. Και, αναρωτιέμαι, αν με την εξερεύνηση της popular music παραγωγής του τόπου, κάθε έκπληκτο (ίσως και δύσπιστο) «ε μεν μου πεις ότι εν τζαι τούτο κυπριακό» σύντομα θα μετατραπεί σε «τι κυπριακό λαλείς να ακούσουμε σήμερα;»

Μαρία Κούβαρου

Διδάκτωρ, Ειδική Επιστήμονας Έρευνας, Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Το άρθρο έχει γραφτεί στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Music, dialect, and the re-inventions of folk traditions in Cypriot modernity (MU.DI.RE.)» που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Α.Γ.Λεβέντη