Μια ιστορική προειδοποίηση που δεν λήφθηκε υπόψιν!

Του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ

Ο γνωστός Ελληνοκύπριος επιχειρηματίας, Νίκος Λανίτης, τον Μάρτιο του 1963 έγραψε μια σειρά άρθρων με τίτλο «Our Destiny» (Η κοινή μας μοίρα), στην εφημερίδα Cyprus Mail.

Το 1963 αποτέλεσε μια εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο στη νεότερη ιστορία της Κύπρου. Η Κυπριακή Δημοκρατία, κατά τα λόγια του Λανίτη, «επέπλεε σε κρίσιμα νερά» και «ανά πάσα στιγμή» έμοιαζε με πλοίο που κινδύνευε να «προσαράξει». Όπως διαπίστωσε ο Ν. Λανίτης με μεγάλη προνοητικότητα, «κάπου θα μπορούσε να ριφθεί μια σφαίρα και μετά να χαθεί ο έλεγχος» και ανά πάσα στιγμή να συμβούν πολύ σοβαρά πράγματα. Γι’ αυτό, άλλωστε, είχε αποφασίσει να διατυπώσει εγγράφως τις παρατηρήσεις του αγωνιώντας και νοιώθοντας πως έχει την ανάγκη και την ευθύνη να κάνει μια τελευταία προειδοποίηση.

Μπορούμε να κατανοήσουμε την οπτική του Ν. Λανίτη μέσα από τον τίτλο που έδωσε στα άρθρα του: «Η Κοινή μας Μοίρα». Πράγματι, ο Ν. Λανίτης πίστευε ότι οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι είχαν κοινή μοίρα και ήθελε αυτό να γίνει γνωστό. Υπερασπιζόταν την επιβίωση του κυπριακού κράτους και στράφηκε κατά του εθνοτικού εθνικισμού, τονίζοντας τη σημασία της πολιτότητας. Σύμφωνα με τον ίδιο, όλοι ήταν «Κύπριοι». Όλοι αποτελούσαν τους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Θεωρούσε την ύπαρξη ανεξάρτητου κράτους ως το πιο προχωρημένο στάδιο στην πορεία της ανθρωπότητας προς την ελευθερία και καλούσε τους Κύπριους να υπερασπιστούν το ανεξάρτητο Κυπριακό κράτος.

Ο Ν. Λανίτης προχώρησε ένα βήμα παραπέρα και ισχυριζόταν ότι υπάρχει μεγαλύτερη οικειότητα μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων από ό,τι με την Ελλάδα και την Τουρκία και ότι οι Κύπριοι, παρόλες τις διαφορές τους, μοιράζονταν μια «κοινή κουλτούρα».

Ο Ν. Λανίτης επιδίωκε την προάσπιση του κυπριακού κράτους με πολιτικά επιχειρήματα. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι Ελληνοκύπριοι έπρεπε να εγκαταλείψουν την πολιτική της Ένωσης και να απολαύσουν τα οφέλη της ανεξαρτησίας. Για το λόγο αυτό, θα έπρεπε να απλώσουν χέρι φιλίας στους Τουρκοκύπριους και να μην τους βλέπουν ως εχθρούς. Αντί για τους πομπώδεις εορτασμούς των εθνικών εορτών της Ελλάδας με εθνικιστικές εκδηλώσεις, θα έπρεπε να γιορτάζονται οι εθνικές εορτές του κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως επίσης να χρησιμοποιούνται και τα σύμβολά του.

Το πιο σημαντικό σημείο στις παρατηρήσεις του Ν. Λανίτη, ήταν ότι το Σύνταγμα της Κύπρου δεν έπρεπε να αλλάξει μονομερώς. Μπορεί οι Τουρκοκύπριοι να είχαν «επιπλέον» δικαιώματα κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα, όμως η προσπάθεια αλλαγής του Συντάγματος σήμαινε τόσο τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των δύο κοινοτήτων, όσο και την επιδείνωση της Ελληνοτουρκικής ειρήνης. Η αλλαγή του Συντάγματος έπρεπε να αφεθεί στον χρόνο. Μάλιστα, πίστευε ότι με τον καιρό οι Τουρκοκύπριοι θα συνειδητοποιούσαν ότι το Σύνταγμα ήταν βάρος για τους ίδιους και ότι θα ήθελαν οι ίδιοι να αλλάξει το Σύνταγμα.

Επιπλέον, η επιβίωση της Κυπριακής Δημοκρατίας θα ωφελούσε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον τους Ελληνοκύπριους, καθώς σε αυτή την περίπτωση η ηγεσία στο νησί αναπόφευκτα θα βρισκόταν στα χέρια τους. Επομένως, το να φέρονται γενναιόδωρα και φιλικά προς τους Τουρκοκύπριους, το να δείξουν συμπάθεια προς αυτούς, θα ήταν μια προσέγγιση που θα εξυπηρετούσε πάνω απ’ όλα τα συμφέροντα των Ελληνοκυπρίων.

Όσο για τους Τουρκοκύπριους, ο Ν. Λανίτης υποστήριξε ότι εάν πραγματοποιείτο η πολιτική της Διχοτόμησης (Ταξίμ), θα έβλαπτε τους Τουρκοκύπριους περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Υποστήριζε ότι η διχοτόμηση του νησιού θα μπορούσε να αποτελέσει το «τέλος» των Τουρκοκυπρίων, καθώς θεωρούσε ότι με τη Διχοτόμηση οι Τουρκοκύπριοι, είτε θα είχαν ένα μικρό και ασήμαντο κράτος, είτε θα αφομοιώνονταν από την Τουρκία και θα εξαφανίζονταν.

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων ήταν συνυφασμένα με την εξασφάλιση της φιλίας τους με τους Ελληνοκύπριους.

Δυστυχώς, ούτε η ελληνοκυπριακή ηγεσία ούτε η τουρκοκυπριακή ηγεσία άκουσαν αυτές τις λογικές προειδοποιήσεις. Και έτσι, ακριβώς εννέα μήνες αφότου ο Ν. Λανίτης έγραψε αυτές τις προειδοποιήσεις τον Μάρτιο του 1963, τον Δεκέμβριο του 1963 το κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας «προσάραξε» και δεν μπόρεσε να επιπλεύσει ξανά…