Μια μικρή πραγματεία για τη μνήμη

Ανοιχτός ορίζοντας

Μια μικρή πραγματεία για τη μνήμη

Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου, Οδός Κουμανδαρίας εκδ. Αρμίδα 2015

[…] Το βιβλίο καθίσταται, μ’ αυτόν τον τρόπο, μια μικρή πραγματεία για τη μνήμη. Η μνήμη αντιπαρατίθεται στη λήθη. Γιατί τι άλλο είναι ο άνθρωπος χωρίς μνήμη παρά ένα φύλλο στον άνεμο; Και είναι ευδιάκριτη η αγωνία της συγγραφέως σ’ όλο το βιβλίο, να διασώσει σημαντικές στιγμές, καταστάσεις, πρόσωπα, τη μυρωδιά και την ψυχή των αλησμόνητων πατρίδων. Διαβάζοντας, αισθανόμαστε, τη στιγμή που το μελάνι νωπό εμποτίζει το χαρτί, τον δικό της βαθύ πόνο για τον ξεριζωμό αλλά την ίδια ώρα και τον νόστο για τις πατρογονικές εστίες, ένα διαχρονικά επίκαιρο θέμα -και σήμερα- από την αρχαιότητα ήδη, π.χ. με τις Τρωάδες του Ευριπίδη. Μέσα σ’ αυτό το σκεπτικό, αναφέρεται στην προσφυγιά, συνδέοντας τη Μικρά Ασία με την Κύπρο, υπενθυμίζοντας την αδυσώπητη, διαχρονική μοίρα του ελληνισμού. Ηδη οι προθέσεις της είναι σαφείς από την αρχή, με την πρόταξη:

Στη Μικρά Ασία και πάλι

που έρχεται και με βρίσκει

ή αλλιώς στη μνήμη

που με κερνά κόκκινο κρασί

Ετσι, στο πρώτο διήγημα της συλλογής, με τον καθόλου τυχαίο τίτλο, Διπλές ζαριές, η τραγωδία της Κύπρου συνδέεται αναπόφευκτα με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Μικρά Ασία είναι από τις κύριες θεματικές στο ποιητικό και πεζογραφικό έργο της Μόνας Σαββίδου Θεοδούλου όπως στην προηγούμενη συλλογή διηγημάτων της Ο καφές της Φιλαρέτης. Το αίμα νερό δεν γίνεται, αφού οι ρίζες της και από τους δύο γονείς είναι μικρασιάτικες. Οι δεσμοί είναι ισχυροί και το χρέος να μην ξεχάσουμε ιερό.

Είναι πολύ χαρακτηριστικός ο πρόλογος: «Την αποφράδα μέρα του πραξικοπήματος, τον Ιούλη του 1974, όταν οι πυροβολισμοί από τις ταράτσες των γύρω πολυκατοικιών τρομοκρατούσαν τη γειτονιά αποφάσισαν οι γονείς μου να έρθει να μείνει μαζί μας ο μεγάλος αδελφός του πατέρα μου, ο Μικρασιάτης γενάρχης της οικογένειας».

In Media res, καταφέρνει να προσδώσει αμεσότητα και δραματική ένταση με τις πρώτες λέξεις, να αναδείξει το στίγμα όχι μόνο του διηγήματος, αλλά και να μας προϊδεάσει για όλο το βιβλίο, να μιλήσει για τη μνήμη και τις ανοιχτές, ακόμα χαίνουσες, πληγές. Και συνεχίζει: «Ηρθε με μια μικρή δερμάτινη βαλίτσα, που προκάλεσε την περιέργειά μου. Μήπως ήταν η ίδια που είχε πάρει μαζί του, φεύγοντας κρυφά, πριν το 1922, απ’ την Αλλάγια της Μικράς Ασίας για το Καστελόριζο, την Αλεξάνδρεια και μετά στην Κύπρο, για να αποφύγει την ποινή της στρατολόγησης και σίγουρα εξόντωσης στα Εργατικά Τάγματα;» Ο γενάρχης αυτός, από την Αλλάγια της Μικράς Ασίας, μια πραγματικά βιβλική μορφή, μαζί του είχε φέρει την εικόνα της Παναγίας «Ρόδον το αμάραντο, μήλον το εύοσμον» που ανήκε στη μακαρίτισσα τη γυναίκα του, από τη Μερσίνα. Και δεν είναι μόνο η θρησκευτική και ταπεινή του πίστη, είναι η αγωνία να διασώσει τη συλλογική μνήμη της αλησμόνητης πατρίδας και ταυτόχρονα τη μνήμη της γυναίκας του, επιδεικνύοντας ένα εξαίσιο και συγκινητικό ήθος. Και επιπλέον, ως άλλος Αινείας, έφερε μαζί το ημερολόγιο του πατέρα του, Μανώλη Κεχαγιόγλου, με τον τίτλο Πεντηκονταετηρίς του βίου μου, έχοντας επίγνωση ότι διασώζει με σεβασμό τη μνήμη του.

Πιο πέρα η συγγραφέας θα υπογραμμίσει: «Ολα ψηφίδες της μνήμης που βρίσκουν τη θέση τους μέσα στον αδυσώπητο χρόνο». Για να καταλήξει, τοποθετώντας τον εαυτό της στις συντεταγμένες του χρόνου και του χώρου και συνειδητοποιώντας ότι ανέλαβε ένα έργο βαρύ: «… εγώ μια απόγονος ενός ατελεύτητου καημού, μια κληρονόμος της απτής ιστορίας, οδυνηρός δείκτης και ταυτόχρονα πομπός των διπλών παιχνιδιών της τύχης, των διπλών ζαριών που καθορίζουν τα βήματα της ζωής». […]

Αιμίλιος Σολωμού

(Απόσπασμα από την παρουσίαση της συλλογής σε εκδήλωση που οργάνωσε στις 9 Σεπτεμβρίου στη Λεμεσό το Κυπριακό Κέντρο Συγγραφέων ΠΕΝ και οι εκδόσεις Αφή και Αρμίδα)