“Μικροφιλολογικά” και “Εκατό σονέτα Κυπρίων”

Toυ Αντώνη Γεωργίου
Το περιοδικό Μικροφιλολογικά συμπληρώνει φέτος είκοσι χρόνια ζωής. Είναι μια εξαιρετική εκδοτική προσπάθεια, πλούσια πάντα σε θέματα και με αξιόλογους συνεργάτες. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν ως Παράρτημα του περιοδικού τα Εκατό σονέτα Κυπρίων, με επιμέλεια του φιλόλογου και μελετητή Λευτέρη Παπαλεοντίου και του φιλόλογου και ποιητή Λεωνίδα Γαλάζη.

Μιλάμε με τον Λευτέρη Παπαλεοντίου για τα Μικροφιλολογικά και με τον Λεωνίδα Γαλάζη για τα  Εκατό σονέτα Κυπρίων, θεωρώντας πως τέτοιες προσπάθειες πρέπει να προβάλλονται και να ενισχύονται.

Συνεργασία, αλληλογραφία και συνδρομές για το περιοδικό να αποστέλλονται στον υπεύθυνο έκδοσης:  Λευτέρης Παπαλεοντίου, Τ.Θ. 14210, 2155 Λευκωσία, [email protected].

Μικροφιλολογικά και Εκατό σονέτα Κυπρίων

Τί είναι τα Μικροφιλολογικά;

Τα Μικροφιλολογικά είναι εξαμηνιαίο περιοδικό νεοελληνικής φιλολογίας. Εκδίδονται από την άνοιξη του 1997. Ιδρυτική Επιτροπή: οι αείμνηστοι Φοίβος Σταυρίδης και Σάββας Παύλου, μαζί με εμένα που είμαι ο υπεύθυνος έκδοσης. Στα πιο πρόσφατα χρόνια η Συντακτική Επιτροπή αποτελείται από τους Σπύρο Αρμοστή, Λάμπρο Βαρελά, Κυριάκο Ιωάννου, Δημήτρη Κόκορη και εμένα.

Ποιος ο σκοπός ενός τέτοιου περιοδικού και τί δημοσιεύει;

Το περιοδικό μας φιλοξενεί κατά κανόνα άρθρα μικρής έκτασης γύρω από τη νεοελληνική φιλολογία. Οι συνεργάτες μας ανανεώνονται διαρκώς. Υπάρχουν και μερικοί τακτικοί, όπως οι Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Γ . Κεχαγιόγλου, Μ. Καραμπίνη-Ιατρού, Ν. Σαραντάκος, Κ. Γ . Γιαγκουλλής κ.ά. Οι συνεργασίες είναι ευπρόσδεκτες, αρκεί να ανταποκρίνονται στον χαρακτήρα του περιοδικού και να κομίζουν νέα στοιχεία. Ας σημειωθεί εδώ ότι μαζί με τα Μικροφιλολογικά βγαίνουν τακτικά πια τα Μικροφιλολογικά Τετράδια, που φιλοξενούν εκτεταμένες εργασίες ερευνητικού χαρακτήρα. Όποιος ενδιαφέρεται να γίνει συνδρομητής καταβάλλει 20 ευρώ για δύο χρόνια και λαμβάνει τέσσερα τεύχη του περιοδικού μαζί με άλλα τέσσερα ή πέντε τεύχη από τα Μικροφιλολογικά Τετράδια.

Πότε θα εκδοθεί το επόμενο τεύχος; Τί θα περιλαμβάνει;

Το επόμενο τεύχος θα κυκλοφορήσει προς το τέλος Σεπτεμβρίου. Ανάμεσα σ’ άλλα, ο Φ. Κακριδής παραλληλίζει τους κύπριους ποιητάρηδες με τους λεγόμενους «Τραγουδιστές με το παγκάκι» της Κεντρικής Ευρώπης. Ο Σ. Τσέλικας καταθέτει νέα στοιχεία για τον παλαιότερο ποιητή Γ. Εξαρχόπουλο. Ο Π. Θ. Γεροντόπουλος παρουσιάζει έναν άγνωστο αφορισμό για την Πάπισσα Ιωάννα του Ε. Ροΐδη αλλά και ένα αθησαύριστο κείμενο του Σεφέρη για τον L. Durrell. Ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος δημοσιεύει επιστολή του Λίνου Πολίτη, που αναφέρεται σε διήγημα του Παπαδιαμάντη. Ο Κυριάκος Ιωάννου φέρνει στο φως άλλο ένα αθησαύριστο ποίημα του Β. Μιχαηλίδη. Ο Λάμπρος Βαρελάς αναδημοσιεύει αθησαύριστα κείμενα του Μ. Μητσάκη. Η Λίζυ Τσιριμώκου παρουσιάζει ένα γράμμα του Ν. Εγγονόπουλου. Η Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού δημοσιεύει επιστολή του Καβάφη προς τον Γ. Κοτζιούλα, ενώ ταυτίζει σημειώματα του πρώτου στο περ. Αλεξανδρινή Τέχνη. Ο Κώστας Κοτζιούλας διερευνά τη σχέση του Γ. Κοτζιούλα με τον Καβάφη. Ο Λ. Παπαλεοντίου παρουσιάζει την αλληλογραφία του Κ. Προυσή με τον Σικελιανό. Ο Κ. Τσικνάκης αναδημοσιεύει αθησαύριστο ποίημα της Γαλάτειας Καζαντζάκη. Ο Ν. Σαραντάκος διερευνά επιστολικές επαφές του Ν. Λαπαθιώτη με τον Γ. Μυλωνογιάννη. Ο Θ. Πυλαρινός παρουσιάζει επιστολή του Αντώνη Μυστακίδη προς την Πίτσα Γαλάζη. Ο Μάριος Μώρος σχολιάζει ποίημα του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Ο Κ. Γ. Γιαγκουλλής ασχολείται με ένα τραγούδι του Π. Λιασίδη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μαζί με το τεύχος του Σεπτεμβρίου θα κυκλοφορήσουν και δύο Μικροφιλολογικά Τετράδια: Στο πρώτο ο Δ. Κόκορης παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρουσες επιστολές από την αλληλογραφία των Μ. Αναγνωστάκη και Τ. Σινόπουλου. Στο δεύτερο ο Λ. Παπαλεοντίου καταγράφει αθησαύριστα δημοσιεύματα για τον Καβάφη.

Τί είναι το σονέτο;

Είναι ποίημα σταθερής μορφής, δεκατετράστιχο, με καταβολές στην ιταλική ποίηση του 13ου αιώνα. Οι στίχοι κατανέμονται σε δύο νοηματικές και στιχουργικές ενότητες και ομοιοκαταληκτούν ποικιλότροπα. Κάθε δεκατετράστιχο δεν θεωρείται σονέτο, αν δεν εφαρμόζονται οι στιχουργικοί και δομικοί κανόνες του είδους. Με την ευρεία διάδοσή του, διαμορφώθηκαν ποικίλες παραλλαγές του, γεγονός που δυσχεραίνει το εγχείρημα για ακριβή ορισμό του.

Γιατί έγινε αυτή η ανθολόγηση; Πώς έγινε η επιλογή, με ποια κριτήρια;

Στις Ανθολογίες νεοελληνικού σονέτου ανθολογούνται ελάχιστα σονέτα Κυπρίων . Με το εγχείρημά μας επιδιώξαμε να αποτυπώσουμε την εξέλιξη της κυπριακής σονετικής παραγωγής από τις Ρίμες αγάπης (16ος αιώνας) ώς το τέλος του 20ού αιώνα. Ανθολογήσαμε 53 σονετογράφους με κριτήρια την ποιότητα, τη θεματική, τη ρητορική και τη στιχουργική των κειμένων.

Ποια συμπεράσματα προκύπτουν για το κυπριακό σονέτο;

Ο διάλογος των κυπρίων σονετογράφων με τη νεοελληνική και ευρωπαϊκή σονετογραφία είναι συχνά ευδιάκριτος. Άλλωστε, χωρίς την όσμωση αυτή, η σονετική παραγωγή στο νησί θα ήταν αδιανόητη. Η κυπριακή σονετογραφία είναι αξιόλογη. Ας σημειωθεί ότι ορισμένοι έγραψαν σονέτα και στο κυπριακό ιδίωμα.

Αυγή Σακαλλή (1916-1979)

ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟΥ!…

Ανάλαφρα τα χέρια σου γλιστρήσαν:

Ίσκιοι από ρόδα μού χαδέψαν το κορμί…

Κι αργά τα μάτια μου στο χάδι τους εσβήσαν,

ύμνοι λατρείας μού γινήκανε οι παλμοί!

Αχνά μ’ είχαν τα χέρια σου κρατήσει,

κι έπαλλα και σκιρτούσα σαν πουλί…

Τη γύμνια μου δοξάρια μες στη δύση

ένα παθιάρικο δονούσαν την βιολί!

Όπου φτερά στο σώμα μου ακουμπούσαν,

κυκλάμινα τα χέρια σου σκορπούσαν

τους λάγνους σιωπηλούς σου στοχασμούς!

Τα χέρια σου με σφίξανε το γιόμα,

κι ως θάλασσα μού απόγινε το σώμα,

μια Κύπριδα με λούζανε μ’ αφρούς.

Απάνεμα, Αθήνα 1946,σσ. 17-18, 60-61

Αντώνης Ι. Σωτηριάδης (1915-2000)

Η ΑΠΠΩΜΕΝΗ

’Πού τ’ άππωμαν τους το πολλύν που σου ’χαν οι γονιοί σου

εκάμαν σε τζ̆αι πά’ στην γην τα πόδκια ’εν πατάς!

Χαρκέσαι τζ̆’’ έν εσ̆ει στην γην άλλην καλλύττερην σου,

τζ̆ ούλες κοροϊδεύκεις τες τζ̆ ούτε τες σ̆αιρετάς!

’Πού τ’ άππωμαν εκάμαν σε καβάτζ̆ιν οι διτζ̆οι σου,

τζ̆αι τώρα σγοιαν τον τσούρουλλον ούλον ψηλοπετάς!

Μα μέν μου ψηλοπιάννεσαι τζ̆ έντζ̆΄ είσαι μανιςσ̆ή σου,

όμορφες έχουμεν πολλές, τζ̆΄ ας μέν τες πεϊντάς.

Είπαν σου είσαι όμορφη, της Αφροδίτης μοιάζεις,

τζ̆αι πρέπει σου έναν Άδωνη να ’βρεις να παντρευτείς!

Μα τζ̆είνους που σε θέλουσιν εσού ’εν τους λοαρκάζεις,

τζ̆’ έτσι εννα μείνεις άπαντρη, να καλοηρευτείς!

Μα τζ̆είνοι που σε θέλασιν πιον ’εν θα σε ζητούσιν,

τζ̆’ εννα δακκάννεις το ’ναν σου, τζ̆’ ούλα θα σε πονούσιν!

Τραούδκια του χωρκού, Πάφος 1996.

Τεύκρος Ανθίας(1903-1968)

ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ 

Κατατρεγμένο, δύστυχο πουλάκι τριγυρνώ

μες στης Ζωής την ερημιά με τα φτερά κομμένα

από του πόνου τα σπαθιά. Με μάτωσε – ωιμένα! –

κάποιος ζηλιάρης κυνηγός και τώρα, δες, πονώ…

Γοργοκυλά ο καημός βαθιά μου σαν ποτάμι

και συναρπάζει ό,τι βρει, λουλούδια της Χαράς,

σε χάη αβύσσων να τα πά’, κομμάτια να τα κάμει

και να ερημώσει άσπλαχνα το σπίτι της καρδιάς.

Αχ! Ψέμα είναι η χαρά· όνειρο που διαβαίνει

σα σύγνεφο ορμητικό, σα λιβανιού καπνός.

Είναι της νύχτας ξωτικό και μόνο πόθους σπέρνει.

Για δες! Βαθιά μου σβήστηκε σαν του κεριού το φως

στ’ ανέμου το τρικύμισμα. Πικρή μελαγχολία

δέρνει τη μαύρη μου ζωή σαν άγρια τρικυμία…

Νέα Εποχή 6 (1 Δεκ. 1921)

Κυριάκος Ακαθιώτης (1911-1964)

ΔΟΝ ΚΙΧΟΤΕΣ

Στον Άγγελο Βάζα

Ονειροπόλοι σ’ άτια ιππότες,

σαν ήρωες θρυλικοί με πανοπλίες

σκούριες, κινούνε δικιοδότες

στις γαληνές τις πολιτείες.

Θεαματικοί, γενναίοι Δον Κιχότες,

με χιμαιρικές αυτοθυσίες,

μα είναι οι πιο πιστοί προδότες

οι καραγκιόζικες χειρονομίες.

Σάντσοι εμείς π’ ακολουθούμε,

στοχαστικοί στο κάθε βήμα

κοιτούμε πιο πέρα και γελούμε.

Τ’ αμαρτωλό τους μνήμα,

Δον Κιχότες με σκούριες πανοπλίες,

γελοίοι στις τραγικές τους κωμωδίες.

Ποιήματα, Λευκωσία 1945 [= Άπαντα, Λάρνακα 2008.]

Ανδρέας Χρίστου Πούλλος (γενν. 1948)

ΠΑΧΥΔΕΡΜΙΑ

Σωπάστε πια τα λάλα σας τρομπόνια,

παντού φανφάρες, ηχηροί βορβορυγμοί,

χειροκροτήματα, θεατρινίστικοι λυγμοί,

θαμπωτικές σειρές τα λαμπιόνια.

Μ’ αυτά μάς στραγγαλίσατε τα χρόνια,

μας πνίξατε την κάθε μας στιγμή,

πομφόλυγες οι λόγοι σας, κρωγμοί

 π’ απόδιωχναν τ’ αθώα χελιδόνια.

Σκεβρώσατε του νου σας τ’ ανθοκλώνια

με τ’ άδικου την πύρινη πυγμή,

σας έτρεφαν τα πάρτι, τα σαλόνια,

ξαπλώνατε σ’ ολόστρωτα σεντόνια,

παχύδερμοι, θεόκουφοι λαιμοί,

πώς να σας ’γγίξουν των μικρών οι στεναγμοί;

Δεκατετράστιχα, Λευκωσία 1980, σσ. 5, 15.

Δημητρός Μ. Δημητριάδης (1892-1964)

Σ’ ΕΝΑ ΔΙΑΒΑ

Αλαφροπέταμα πουλιού και γιασεμιού ευωδία,

και κρίνου αχτινοβόλημα σε διάφανην αυγή,

το διάβα της πανέμορφης σε φορεσιά λευκή.

Τί κι α βουίζει γύρω μου η ανθρωποτρικυμία;

Βραδιού καλοκαιριάτικου απόκοσμ’ ηρεμία

μεμιάς απλώθη μέσα μου· όμως να ’ταν εκεί

για πάντα να βασίλευες, πονετικά σκυφτή,

στου πόνου την ολόγιομη, ξεχειλισμένη υδρία.

Σα χάδι ν’ απαλογλιστράς, σα σύγνεφο να σβήνεις,

σαν μυρουδιά να χάνεσαι σε μια ονειροζωή,

διπλόχαρη ιέρισσα μιανής γλυκούλας θλίψης·

κι όθε περνάς ανάερη στο διάβα σου ν’ αφήνεις

μιας δύναμης υπέροχης την πλάστρα την πνοή

σ’ ό,τι θ’ ανθίσει μέσα μου ή σ’ ό,τι θα συντρίψεις.

Βήματα στη χλόη, Κύπρος 1923.