Μήνυμα αγωνίας σε κοινή θέα

•Η απελπισία του ανθρώπου που ζει στις πόλεις και η αίσθηση πως είναι ένα «τίποτα» τον οδήγησε να αποτυπώσει τη σκέψη του στους τοίχους με μπογιές ή απλά να δηλώσει την παρουσία του με ένα ταγκ

•Το γκράφιτι είναι μια μορφή οπτικής βίας. Μακάρι να είναι η μόνη βία που υφιστάμεθα σε αυτόν τον κόσμο

•Στην Αθήνα οι street artists βάζουν στο στόχαστρο την εξουσία και τα ΜΜΕ, το φασισμό

•Το πιο αντιναζιστικό γκράφιτι της Ευρώπης είναι ελληνική δημιουργία και θα το δείτε σε τοίχο της Νομικής Αθηνών. Στον τοίχο του Πολυτεχνείου η προσωπογραφία του αντιφασίστα ράπερ Παύλου Φύσσα, και του διάσημου σκύλου-διαδηλωτή Λουκάνικου σε έναν τοίχο του Ψυρρή

 

 

Γκράφιτι. Η τέχνη του δρόμου (street art). Άμεση παρέμβαση στον δημόσιο χώρο. Ένα μήνυμα αγωνίας σε κοινή θέα. Από την εποχή των πρώτων taggs στους δρόμους του Μπρονξ στα 70s έως σήμερα, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Ο Ελληνοαμερικάνος TAKI 183 τάγκαρε το όνομά του στους δρόμους της Ουάσινγκτον, έγινε θέμα στους New York Times κι έδωσε το σήμα σε δεκάδες νέους να δηλώσουν παρόντες σε ένα σύστημα που τους αγνοούσε και συχνά τους απέβαλλε.

Είναι μια τέχνη ανεξάρτητη. Δεν υπόκειται σε κανόνες αν και υπάρχει κώδικας, δεν είναι εμπορεύσιμη, δεν ενδιαφέρεται να γίνει αρεστή, δεν διαφημίζεται. Όλη η πόλη ένας καμβάς. Συνθήματα και έργα μικρής και μεγάλης κλίμακας σε εγκαταλελειμμένα κτίρια, σε υπαίθρια πάρκινγκ, πάνω σε διαφημιστικές αφίσες, σε τρένα, σε τοίχους και πλατείες… Αν βγει ένας γκραφιτάς και γράψει ένα σύνθημα, την άλλη μέρα το ξέρει όλη η πόλη. Όπως έγινε με τη λέξη «βασανίζομαι».

Όσο για την ίδια την κοινότητα των γκραφιτάδων, όπως δηλώνει ένας από τους ταλαντούχους της γενιάς του ο Cacao Rocks που βρέθηκε στα Τίρανα για την Μπιενάλε νέων καλλιτεχνών της Ευρώπης και της Μεσογείου και έγινε θέμα στο National Geographic, εκτός από το ότι γέμισαν χρώμα την πόλη μας, πολλοί καλλιτέχνες έχουν ανοίξει τα φτερά τους: «Έχουμε πολλούς με διεθνή αναγνώριση, ο Φαϊτάκης, ο Βασμουλάκης, Ο B., o Woozy, ο ΙΝΟ, o Dreyk, O Fikos, o Nar, o Billy G, o Mappet… μια λίστα δίχως τέλος».

 

Τέχνη ή βανδαλισμός;
Κι επειδή τα γκράφιτι εμείς εδώ στην Κύπρο τα έχουμε συνυφασμένα με την Αθήνα ειδικά και την Ελλάδα γενικότερα, αντλούμε το παρόν κείμενο από το αθηναϊκό «Έθνος». Αν και άρχισε και στην Κύπρο η τέχνη αυτή να εξελίσσεται και σε προηγούμενο ρεπορτάζ μας αναφερθήκαμε αναλυτικά στην Πάφο, όπου υπέροχα γκράφιτι φιλοξενούνται σε τοίχους σε κεντρικά σημεία της πόλης.

Ο Δήμος Αθηναίων είχε ξεκινήσει μια εκστρατεία για τον καθαρισμό κτιρίων που βρίσκονται σε ιστορικές οδούς της πόλης. Οι γκραφιτάδες απάντησαν σε αυτή την κίνηση με τον δικό τους τρόπο, γράφοντας: «Καμίνη, κανένας τοίχος δεν θα μείνει». Από την πλευρά του ο δήμαρχος είχε δηλώσει μέσω facebook για το συγκεκριμένο σύνθημα: «Μια ώρα μετά το είχαμε σβήσει. Και θα το σβήσουμε ξανά και ξανά και όσες φορές χρειαστεί μέχρι να γίνει αντιληπτό ότι η πλειονότητα πλέον δεν ανέχεται κάποιες συμπεριφορές». Όπως παρατηρούν οι γκραφιτάδες όμως, δεν λειτούργησε ανάλογα με τη ρύπανση των διαφημίσεων. Υπάρχουν όρια στην παρέμβαση στον δημόσιο χώρο και ποιος τα θέτει κάθε φορά;

Ο Γιώργος Ρόρρης δεν θεωρεί εύστοχο το ρήμα βανδαλίζω για τις περιπτώσεις αυτές. «Το μνημείο της Ακαδημίας ή του Πανεπιστήμιου επειδή τα θεωρώ έργα τέχνης δεν θα τα κατέστρεφα. Από την άλλη καταλαβαίνω ότι κάποιοι άνθρωποι δεν είχαν την ευκαιρία να δουν ότι  αυτά τα έργα δεν είναι μόνο έκφραση εξουσίας, αλλά και ενιαία κληρονομιά. Υπάρχουν άπειρες πολυκατοικίες για να γίνει αυτό», λέει ο εικαστικός ο οποίος δεν μπορεί να φανταστεί την Αθήνα πλέον χωρίς τα γκράφιτι. Δηλώνει θαυμαστής της τέχνης του δρόμου. «Μου αρέσουν περισσότερο τα ταπεινά, οι υπογραφές (taggs) σε αντίθεση με αυτά που κάνουν επίδειξη δύναμης. Δεν είναι τυχαίο που στο Ψυχικό δεν βλέπεις γκράφιτι. Εδώ ο κόσμος είναι στριμωγμένος και τα γκράφιτι είναι σαν τα άνθη στο τσιμέντο», δηλώνει.

Για τον Cacao Rocks δεν υπάρχουν όρια στην παρέμβαση στον δημόσιο χώρο. «Βανδαλισμός για μένα είναι οι ίδιες οι πόλεις που δεν σέβονται τη Γη και τα αυτοκίνητα που μολύνουν το περιβάλλον. Δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένη την έννοια του δημοσίου χώρου. Προέκυψε μετά την απόφαση του ανθρώπου να οριοθετήσει τον ιδιωτικό χώρο. Και το δικαίωμα στον δημόσιο χώρο ήταν μέρος της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη μετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Η απελπισία του ανθρώπου που ζει στις πόλεις και η αίσθηση πως είναι ένα ”τίποτα” τον οδήγησε να αποτυπώσει τη σκέψη του στους τοίχους με μπογιές ή απλά να δηλώσει την παρουσία του με ένα ταγκ. Ναι, αυτό μπορεί να το πει κάποιος βανδαλισμό της ιδιωτικής ή δημόσιας περιουσίας, αλλά αυτό δεν απασχολεί και πολύ κάποιον που δεν έχει τίποτα», μας λέει.

«Το γκράφιτι είναι μια μορφή οπτικής βίας. Μακάρι να είναι η μόνη βία που υφιστάμεθα σε αυτόν τον κόσμο», λέει ο Μ. Στεφανίδης. «Δεν είναι άρνηση, είναι επίθεση σε μια αισθητική».

 

Μια τέχνη πολιτική

«Η αγωνία για να κατασκευαστεί το μήνυμα είναι μεγαλύτερη από αυτή για να κατασκευαστεί το έργο», λέει ο Γ. Ρόρρης. Ο Βρετανός Banksy, πολιτικοποιημένος διάσημος πλέον, πετάγεται από γωνιά σε γωνιά του πλανήτη και αφήνει το στίγμα του. Τα Χριστούγεννα του 2007 πήγε στη Βηθλεέμ και ζωγράφισε ένα κοριτσάκι που κάνει σωματική έρευνα σε Ισραηλινό στρατιώτη, ενώ πρόσφατα το έργο του στο Kingston upon Hull, ενάντια στο Brexit, δίχασε τους κατοίκους. Οι μισοί το κατέστρεψαν και οι άλλοι μισοί τον καλούν να το ξαναφτιάξει. Τα έργα του αγγίζουν αστρονομικά ποσά, ενώ υπάρχουν αγγελίες που γράφουν πωλείται γκράφιτι του Μπάνξι μαζί με το σπίτι!  Στην Αθήνα οι street artists βάζουν στο στόχαστρο την εξουσία και τα ΜΜΕ, το φασισμό. Το πιο αντιναζιστικό γκράφιτι της Ευρώπης είναι ελληνική δημιουργία και θα το δείτε σε τοίχο της Νομικής Αθηνών. Στον τοίχο του Πολυτεχνείου η προσωπογραφία του αντιφασίστα ράπερ Παύλου Φύσσα, και του διάσημου σκύλου-διαδηλωτή Λουκάνικου σε έναν τοίχο του Ψυρρή. Ένα πρόσφατο αφιέρωμα της εφημερίδας Guardian μάλιστα ανέλυσε πώς η οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση στην Ελλάδα έχει κάνει την Αθήνα “Μέκκα” για καλλιτέχνες του δρόμου.

 

H ιδεολογία του γκράφιτι αργοπεθαίνει στα μουσεία;

Σήμερα οι γκραφιτάδες και οι street artists είναι οι περιζήτητοι καλλιτέχνες στις γκαλερί και στις μεγάλες εικαστικές διοργανώσεις. Σημαίνει αυτό τον ιδεολογικό θάνατο της τέχνης του δρόμου, όπως υποστηρίζει ο ιστορικός Τέχνης Μάνος Στεφανίδης; «Τα μουσεία τρέχουν να κατασπαράξουν τη ζωή. Ήδη έγινε μια έκθεση για τη δεκαετία του ’80. Τα εφηβικά σου χρόνια είναι μουσειακό είδος. Δεν θα αποτελέσει εξαίρεση το γκράφιτι», λέει ο Γ. Ρόρρης. «Όταν ο Θεόφιλος έγινε ζωγράφος του καβαλέτου, τον αποχύμωσαν τον έκαναν διακοσμητικό ζωγράφο του σαλονιού. Όλα τα αβάν γκαρντ κινήματα ξεκινάνε ως ακατανόητα ή εχθρικά, αλλά η αγορά λειτουργεί σαν Κίρκη, τα ενσωματώνει και τα αποδυναμώνει. Ειδικά στην Ελλάδα, η όποια πρωτοπορία γίνεται ταχύτατα ακαδημία. Αυτό συμβαίνει και στην Καλών Τεχνών, είναι μια ψευδοπρωτοπορία συντηρητικών, ακαδημαϊκών  προδιαγραφών. Η ακαδημαϊκή τέχνη πάντως είναι στομωμένη», καταλήγει ο Μ. Στεφανίδης. «Όταν μπαίνει στα μουσεία δεν είναι πια γκραφίτι, είναι κάτι άλλο, ίσως σύγχρονη λαϊκή τέχνη. Το γκραφίτι θα αποδυναμωθεί όταν οι γκραφιτάδες δεν θα έχουν πια κάτι σημαντικό να πουν», συμπληρώνει ο Cacao Rocks.