Η παρειδωλία είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται μια αναγνωρίσιμη μορφή στο πλαίσιο ενός ασαφούς και τυχαίου ερεθίσματος. Είναι μια συνηθισμένη εμπειρία, όπου κάποιος δίνει δομή και νόημα σε ένα διφορούμενο οπτικό ερέθισμα, όπως όταν βλέπει ένα πρόσωπο σε μια κλειδαριά ή ένα άλογο στα σύννεφα.
Αυτό το φαινόμενο δεν έχει κάτι το παθολογικό. Αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα μιας ανώμαλης πνευματικής εμπειρίας, όπου ο όρος ανώμαλη δεν υπονοεί κάποια ψυχική ασθένεια ή νοσηρότητα.
Η παρειδωλία είναι μια αντιληπτική παραμόρφωση
Η κατηγοριοποίηση των διαταραχών αντίληψης και φαντασίας συνήθως περιλαμβάνει δύο ομάδες: αντιληπτικές παραμορφώσεις και αντιληπτικές ψευδαισθήσεις.
Οι αντιληπτικές παραμορφώσεις συμβαίνουν όταν αντιλαμβάνεσαι ένα ερέθισμα που υπάρχει έξω από σένα με τρόπο που διαφέρει απ’ ό,τι θα περίμενες. Η ανωμαλία είναι να αντιλαμβάνεσαι τα φυσικά χαρακτηριστικά του κόσμου των ερεθισμάτων με παραμορφωμένο τρόπο.
Υπάρχουν δύο τρόποι παραμόρφωσης:
Μια αντίληψη που είναι διαφορετική από τις συνηθισμένες προηγούμενες εμπειρίες ή τον τρόπο που την αντιλαμβάνονται άλλοι άνθρωποι.
Μια αντίληψη διαφορετική από αυτό που θα έπρεπε να είναι, δεδομένων των φυσικών παραμέτρων του ερεθίσματος. Οι παραισθήσεις ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, και αυτό είναι η παρειδωλία.
Πόσα είδη αντιληπτικών παραμορφώσεων υπάρχουν;
Η υπεραισθησία και η υποαισθησία είναι ανωμαλίες στην αντίληψη της έντασης.
Ανωμαλίες στην αντίληψη της ποιότητας αποτελούν η χρωματισμένη όραση και οι αλλαγές στην αντίληψη των χρωμάτων των αντικειμένων.
Η μεταμορφοψία περιλαμβάνει ανωμαλίες στην αντίληψη του μεγέθους και του σχήματος.
Οι ανωμαλίες στην αντιληπτική ενοποίηση είναι σπάνιες ανωμαλίες που μερικές φορές εμφανίζονται σε οργανικές ψυχικές διαταραχές και στη σχιζοφρένεια.
Τέλος, υπάρχουν δύο τύποι παραίσθησης: η αίσθηση μιας παρουσίας και η παρειδωλία.
Διαβάστε σχετικά: Γιατί το μυαλό βλέπει πρόσωπα εκεί που δεν υπάρχουν;
Οι παραισθήσεις είναι ανωμαλίες στη δόμηση ασαφών ερεθισμάτων
Οι παραισθήσεις είναι αντιλήψεις που δεν αντιστοιχούν στα αντικειμενικά φυσικά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος. Με βάση την κλασική ψυχολογική οπτική, οι παραισθήσεις είναι ένα υποπροϊόν της τάσης που έχουν οι άνθρωποι να οργανώνουν, σε μια ολότητα με νόημα, στοιχεία που είναι λίγο πολύ απομονωμένα το ένα από το άλλο ή από το υπόβαθρο.
Η παρειδωλία επηρεάζει τον πολιτισμό και τη θρησκευτικότητα
Το φαινόμενο της παρειδωλίας μπορεί να φαίνεται περίεργο ή να προκαλεί γέλιο όταν το αντιμετωπίζει κανείς επιφανειακά. Με μια έρευνα στο διαδίκτυο, βρίσκουμε εύκολα εικόνες αντικειμένων πάνω στα οποία οι άνθρωποι ισχυρίζονται ότι βλέπουν θρησκευτικές παραστάσεις, εξωγήινους, πρόσωπα ανθρώπων, ζώα κτλ.
Η παρειδωλία βρίσκει εφαρμογή και σε ακουστικές εικόνες. Βρίσκεται πίσω από τις φωνές από το υπερπέραν, στον λευκό θόρυβο της τηλεόρασης ή στους δίσκους που όταν τους παίξεις ανάποδα ακούγονται σατανιστικά μηνύματα.
Οι ανεικονικές θρησκείες, όπως ο Ισλαμισμός και ο Ιουδαϊσμός, έχουν τη δική τους έκφραση της παρειδωλίας. Για παράδειγμα, το όνομα του θεού ανάμεσα στα σύννεφα, χιονισμένα ορεινά σημεία και το φαινόμενο aurora borealis, μεταξύ άλλων, έχουν συχνά αναφερθεί ως «μουσουλμανική παρειδωλία».
Η μελέτη των λεγόμενων μυστικών κωδίκων του Τορά, που πιστεύεται ότι περιέχουν προφητείες για παρόντα και μελλοντικά γεγονότα, έχει πιθανόν επηρεαστεί από το φαινόμενο της παρειδωλίας.
Η εξήγηση του φαινομένου της παρειδωλίας βασίζεται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι οργανώνουν τα ερεθίσματα στο μυαλό τους. Είναι απλώς μια παραίσθηση, μια παραμόρφωση της αντίληψης, αλλά συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον.
Η τάση να βλέπουμε πρόσωπα πάνω σε τυχαία αντικείμενα οφείλεται στον τρόπο που εξελίχθηκε ο ανθρώπινος εγκέφαλος ώστε να αναγνωρίζει και να θυμάται μοτίβα.
Το φαινόμενο να αναγνωρίζουμε μια οικεία εικόνα πάνω σε ένα άσχετο αντικείμενο ονομάζεται παρειδωλία, από τις λέξεις παρά και είδωλο (εικόνα). Παραδείγματα παρειδωλίας είναι να βρίσκεις μορφές στα σύννεφα, να βλέπεις ένα κουνέλι στο φεγγάρι, και να ερμηνεύεις μια παρένθεση δίπλα σε μια άνω και κάτω τελεία ως χαμογελαστό πρόσωπο.
Η παρειδωλία είναι ένα λάθος του μυαλού, μέρος της τάσης του ανθρώπου να αναγνωρίζει μοτίβα σε τυχαίες περιστάσεις. Η παρειδωλία προσώπου –να βλέπεις πρόσωπα πάνω σε αντικείμενα όπου δεν υπάρχουν– είναι η πιο συχνή μορφή αυτού του φαινομένου.
Τι την προκαλεί;
Ο εγκέφαλός μας είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να βρίσκει και να θυμάται μοτίβα. Αυτό το χαρακτηριστικό δεν είναι πολυτέλεια, αλλά απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Χωρίς αυτό θα ήμασταν ανίκανοι για τις πιο βασικές λειτουργίες, από το να διαχωρίζουμε τις διαφορετικές αισθήσεις που σφυροκοπούν το νευρικό μας σύστημα μέχρι το να δημιουργούμε νοητικούς χάρτες, να αποφεύγουμε κινδύνους και να αναγνωρίζουμε τροφές.
Η αναγνώριση μοτίβων επιτρέπει και τις πιο υψηλές ικανότητές μας όπως τη λογική, την ομιλία, τη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων, σε βαθμό που οι νευροεπιστήμονες πιστεύουν ότι η ανώτερη επεξεργασία μοτίβων είναι το κύριο χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο από των άλλων ζώων.
Η εξέλιξη αφιέρωσε τόσα πολλά από τη δικτύωση των νεύρων μας στην αναγνώριση προσώπων, γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο κοινωνικά ζώα. Βασιζόμαστε στους ανθρώπους γύρω μας για προστασία, πληροφορίες και συνεργασία, άρα μας είναι χρήσιμο να αναγνωρίζουμε γρήγορα αν κάποιος είναι φίλος ή εχθρός.
Ένα τέτοιο σύστημα αναγνώρισης προσώπου όμως έχει και μειονεκτήματα. Έχουμε ολόκληρες περιοχές νευρώνων που περιμένουν να αναγνωρίσουν ένα πρόσωπο, οποιοδήποτε πρόσωπο. Μερικές φορές κάνουν λάθος και ενεργοποιούνται όταν δεν υπάρχει κάποιο πραγματικό πρόσωπο.
Αυτές οι λανθασμένες αναγνωρίσεις συμβαίνουν σ’ ένα ανοιγοκλείσιμο του ματιού –170 μιλιδευτερόλεπτα (ms)– και δεν έχουμε συνειδητό έλεγχο επάνω τους. Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να σταματήσουμε να βλέπουμε την εικόνα ενός προσώπου ακόμα κι αν ξέρουμε ότι είναι ένα παιχνίδι φωτός και σκιάς.
Με την παρειδωλία, υπάρχει η τάση τα ίδια πρόσωπα να εμφανίζονται ξανά και ξανά. Με μια αναζήτηση στο διαδίκτυο, βλέπουμε ότι πολύ συχνά οι άνθρωποι αναγνωρίζουν το πρόσωπο του Cookie Monster (ήρωας του Muppet Show) πάνω σε μια σειρά τυχαίων αντικειμένων.
Αν και έχουμε γεννηθεί με το νευρολογικό πλαίσιο για αναγνώριση μοτίβων, αυτό χρειάζεται να γεμίσει με υλικό από την εμπειρία μας. Πάρτε για παράδειγμα την αναγνώριση προσώπου: Ένας τυφλός που αποκτά όραση αργότερα στη ζωή του διαθέτει τις απαραίτητες εγκεφαλικές περιοχές για ανίχνευση προσώπων, αλλά χρειάζεται για κάποιες εβδομάδες για να συλλέξει εικόνες από τον πραγματικό κόσμο πριν αρχίσει να αναγνωρίζει πρόσωπα και να ξεχωρίζει τους ανθρώπους μεταξύ τους.
Τα συγκεκριμένα μοτίβα που αναγνωρίζουμε στο περιβάλλον μας διαμορφώνονται και από την κουλτούρα και το υπόβαθρό μας. Όταν βιώνουμε παρειδωλία προσώπων, συχνά συνδέουμε τις μορφές που βλέπουμε με νοητικές φόρμες προσώπων τα οποία μας είναι ήδη γνωστά. Για έναν ευσεβή χριστιανό, αυτό μπορεί να είναι το πρόσωπο του Ιησού ή της Παναγίας. Για ένα παιδί που μεγάλωσε στις ΗΠΑ τις δεκαετίες του ’70, του ’80 ή του ’90, μπορεί να είναι μια μπλε μαλλιαρή γαντόκουκλα.
Aκολουθήστε μας στο Google News
