Μιτσερό: Ιστορία βαμμένη με αίμα, ιδρώτα, θάνατο και…δολοφονίες

Του Τάσου Αναστάση

Νοτιοδυτικά της Λευκωσίας σε απόσταση 28 χιλιομέτρων, υπάρχει ένα χωριό που συνέδεσε την ιστορία του με ένα από τα πιο βαριά επαγγέλματα στο νησί τον 20ο αιώνα. Το μεταλλείο που έδωσε αλλά και πήρε πολλές ζωές στο πέρασμα των χρόνων, σήμερα στέκει έρημo σαν άλλος ανεμόμυλος του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, που για όσους το έζησαν ήταν ένας γίγαντας που καθημερινά πάλευαν μαζί του για να βγουν νικητές. Πολλοί δεν τα κατάφεραν.

Δυστυχώς το μεταλλείο έμελλε να γίνει γνωστό εκ νέου πέρυσι όταν σε αυτό ανακαλύφθηκαν τα πτώματα δύο γυναικών στην πολύκροτη υπόθεση του κατα συρροή δολοφόνου, Νίκου Μεταξά, ο οποίος όπως αποκαλύφθηκε σκότωσε επτά γυναίκες, μετανάστριες, μεταξύ των οποίων δύο ανήλικα κοριτσάκια.

Τα επτά θύματα του Νίκου Μεταξά είναι η 38χρονη Μαρί Ρόουζ και η 6χρονη κόρη της Σιέρα, η 36χρονη Λίβια Μπουνέα και η 8χρονη κόρη της Ελενα, η 28χρονη Αριάν Παλάνας, η 30χρονη Κάχτα Ανού και η 29χρονη Μαρικάρ Βαλντέζ Αργκιολά.

Μακρά, πονεμένη και σκοτεινή η ιστορία του Μεταλλείου

Αφορμή για αυτό το αφιέρωμα, είναι φωτογραφικό υλικό από όταν το μεταλλείο ήταν ακόμα εν δράσει, 70 χρόνια και πλέον χρόνια πριν. Σε μια περίοδο όπου η ύπαιθρος μαράζωνε και οι άνθρωποι της αγωνίζονταν για ένα κομμάτι ψωμί.

Το μεταλλείο του Μιτσερού, ήταν ένα από τα πολλά μεταλλεία που λειτουργούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η Κύπρος, γνωστή από την αρχαιότητα για τα πλούσια μεταλλεύματα της, έχει συνδέσει το όνομα της (Cyprus) με το χαλκό (Cuprous).

Η παραγωγή του χαλκού στην Κύπρο άρχισε πριν το 3000 π.χ. και μάλιστα καθετοποιημένη. Οι αρχαίοι Κύπριοι εκτός του ότι ήταν δεινοί μεταλλευτές ήταν και επιδέξιοι μεταλλουργοί. Είχαν εντοπίσει σχεδόν όλα τα κοιτάσματα χαλκού που υπέστησαν εκμετάλλευση τα νεότερα χρόνια, μπόρεσαν να εξορύξουν το πλουσιότερο από το μετάλλευμα τους με υπόγειες μεθόδους εκμετάλλευσης και ακολούθως, με μεταλλουργικές μεθόδους, που η βάση τους χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, να παράγουν μεταλλικό χαλκό υψηλής καθαρότητας (τάλαντα χαλκού).

Οπόταν η έντονη δραστηριοποίηση εταιριών στους πρόποδες του Τρόοδους κατά την Αγγλοκρατία δεν ήταν κάτι καινούργιο.

Στη κοινότητα Μιτσερού τα μεταλλεία χαλκού ήταν γνωστά εδώ και 3000 χρόνια, αφού το Μιτσερό ανήκε στο αρχαίο βασίλειο της Ταμασσού. Αυτό το μαρτυρούν τα δύο μεγάλα αποθέματα σκουριάς πολλών χιλιάδων τόνων, στις τοποθεσίες Μαυροβούναρο και Μαυρόβουνου.

Η ΑΕΕΧΠΛ ( Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων )

Η άφιξη της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων στο χωριό μας, έγινε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920 επί Αγγλοκρατίας και εργοδότησε, σε μια εποχή φτώχειας και μαρασμού, πολλούς εργάτες.

 

Η ΑΕΕΧΠΛ που οι ρίζες της προέρχονται από την Ελλάδα, είναι άμεσα συνδεδεμένες με τα κεφάλαια της τράπεζας Αθηνών και ιδρύθηκε το 1909, με πρωτεργάτες τον Νικόλα Κανελλόπουλο, Επαμεινώνδα Χαρίλαο, Πρόδρομο Μποδοσάκη και Λουκά Μούσουλο.

Ενδεικτικό του κοιτάσματος που εντοπίστηκε στο Μιτσερό και της αυξανόμενης ανάγκης για εργατικά χέρια, είναι ο πίνακας πληρωμών από το Νοέμβριο του 1923 μέχρι και τον Ιούνιο του 1924.

• • Το Νοέμβριο του 1923, εργοδότησε 213 εργάτες και πληρώθηκαν 479 γρόσια ( νόμισμα της εποχής)
  • Το Δεκέμβριο του 1923, εργοδότησε 1353 εργάτες και πληρώθηκαν 33.642 γρόσια
  • Τον Ιανουάριο του 1924, εργοδότησε 641 εργάτες και πληρώθηκαν 14.960 γρόσια
  • Το Φεβρουάριο του 1924, εργοδότησε 1114 εργάτες και πληρώθηκαν 25.656 γρόσια
  • Το Μάρτιο του 1924, εργοδότησε 1216 εργάτες και πληρώθηκαν 27.840 γρόσια
  • Τον Απρίλιο του 1924, εργοδότησε 996 εργάτες και πληρώθηκαν 26.030 γρόσια
  • Το Μάιο του 1924, εργοδότησε 1120 εργάτες και πληρώθηκαν 26.830 γρόσια
  • Τον Ιούνιο του 1924, εργοδότησε 1109 εργάτες και πληρώθηκαν 27.574 γρόσια.

Μεροδούλι, ξενοδούλι και το παιχνίδι με το θάνατο

Μπορεί η εταιρία που εκμεταλλευόταν το μεταλλείο να εργοδότησε εκατοντάδες εργάτες, ωστόσο οι μισθοί ήταν δυσανάλογοι του έργου των μεταλλωρύχων που συνεχώς φλέρταραν με τις εξαιρετικά επικίνδυνες συνθήκες εργασίας και φυσικά το θάνατο.

Οι ώρες εργασίας, οι  χαμηλοί μισθοί και η απουσία της  κατάλληλης νομοθεσίας για προστασία των μεταλλωρύχων, έκαναν πολύ δύσκολη τη ζωή των εργαζομένων. Οι βάρδιες αρχικά ήταν ανάλογα με το φως, δηλαδή, «γέννημα ήλιου  μέχρι βούτημα (δύση) ήλιου».     Αργότερα δούλευαν τρεις βάρδιες στο εικοσιτετράωρο.

 

Το μεταλλείο άρχισε την λειτουργία του το 1953 και τα πρώτα 5 χρόνια, ήταν υπόγειο. Σε κάποιο στάδιο, άρχισαν να σημειώνονται περίεργοι θάνατοι ανάμεσα στους μεταλλωρύχους των μεταλλείων της περιοχής. Ο ένας θάνατος διαδεχόταν τον άλλο και οι απώλειες των εργατών αυξάνονταν δραματικά.  Μετά από μυστική έρευνα που διεξήγαγε η διαχειρίστρια εταιρεία και η οποία έδειξε ότι οι θάνατοι προέρχονταν από πνευμοκονίαση λόγω μεγάλης παραμονής σε κλειστό χώρο, αποφάσισε να προχωρήσει στην εισαγωγή από το εξωτερικό σκαπτικών μηχανημάτων και να μετατρέψει το υπόγειο μεταλλείο σε επιφανειακό.

Ωστόσο ήταν ήδη αργά για τους εκατοντάδες εργάτες που περνούσαν 8 με 12 ώρες της ημέρας μέσα στις γαλαρίες.

Η Εταιρεία κατάφερε να συνδέσει το όνομα της με την εκμετάλλευση και την εξαθλίωση, τις κάκιστες συνθήκες εργασίας, τα χαμηλά μεροκάματα, την αρπαγή των περιουσιών των κατοίκων, και  τις ανίατες αρρώστιες που επέφερε η επίπονη δουλεία κάτω από τη γη. Η Κύπρος του 1923, χαρακτηρίζεται από φτώχεια. Οι δουλειές ελάχιστες, οι άνθρωποι για να επιβιώσουν και να θρέψουν την οικογένεια τους έπρεπε να εργαστούν κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, άλλη επιλογή δεν υπήρχε.

Η ανεύρεση του χρυσού

Γύρω στα 1935, τα μεταλλεία Μιτσερού, Κοκκινοπεζούλας, Κοκκινόγιας και Αγροκηπιάς, βρίσκονταν σε «χρυσό πυρετό» λόγω της ανεύρεσης του χρυσού. Μετά την ανακάλυψη του χρυσού οι διευθυντές και οι αξιωματούχοι της εταιρίας μετακόμισαν και παρέμειναν στο χωριό, για αρκετό καιρό.

 

Το χρυσάφι έβγαινε σε τρεις ποιότητες, το πρώτο, ήταν η ατόφια φλέβα και ήταν η πρώτη επιλογή που έφευγε αμέσως για εξαγωγή.
Η δεύτερη και τρίτη ποιότητα κατευθυνόταν στο εργοστάσιο εμπλουτισμού του χρυσού που είχε ανεγερθεί από την ΑΕΕΧΠΑ στα βόρεια της κοινότητας στους πρόποδες του βουνού Κριάτης για εμπλουτισμό.

Εξευτελισμός των εργατών

Αξιοσημείωτο της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και των εργατών της περιοχής από την Εταιρία ήταν το ότι όλοι οι εργαζόμενοι μέσα στο εργοστάσιο υποβάλλονταν σε συστηματικό έλεγχο κατά την έξοδο τους από το χώρο εργασίας, που πολλές φορές άγγιζε και τα όρια του εξευτελισμού, στη προσπάθεια των ιθυνόντων να περιορίσουν την κλοπή του πολύτιμου μετάλλου. Οι υπεύθυνοι ερευνούσαν τα σκεύη φαγητού, τις τσέπες, τα ρούχα, ακόμα το στόμα και στα μαλλιά για να βρουν το χρυσάφι που τυχόν να έκρυβαν οι εργάτες και οι εργάτριες.

​

Επαναδραστηριοποίηση της Εταιρείας ΕΜΕ στο Μιτσερό

Η επαναδραστηριοποίηση της Εταιρείας, τώρα ΕΜΕ, στο Μιτσερό, αρχίζει το 1951.
Σύμφωνα με τους μεταλλορύχους της εποχής, διανοίχθηκε πρώτα η κεντρική γαλαρία σε υψόμετρο 425 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας, στη βορειοδυτική πλευρά του βουνού και μετά προχώρησαν περίπου 300 μέτρα μέχρι να φτάσουν στο μετάλλευμα. Στη συνέχεια διάνοιξαν και δεύτερη γαλαρία σε υψόμετρο 396 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας, μέσω της οποίας διοχέτευαν το μετάλλευμα στις αβάτζιες (διαμορφωμένος χώρος για το μετάλλευμα). Από εκεί μεταφέρονταν με φορτηγά στο Βασιλικό για επεξεργασία.

Η ημερήσια εργασία των μεταλλωρύχων ήταν η εξής:

Οι εργάτες της βάρδιας κατέβαιναν στα υπόγεια ( στο βάθος που βρίσκονταν οι πυρίτες, περίπου 100 μέτρα ) με τη βοήθεια μικρού ανελκυστήρα. Εκεί στην υπόγεια γαλαρία άνοιγαν τα νούμερα, δηλαδή νέες στοές. Προηγείτο η εργασία του ξυλοδέτη (ποσιηκαδώρου στη γλώσσα των μεταλλωρύχων) που έκτιζε τον σκελετό του βουλιαμέντου (στοάς). από ξύλα. Η γαλαρία είχε περίπου 2 μέτρα πλάτος και 2 μέτρα ύψος. Τα νούμερα ανοίγονταν από του φαλιαδώρους που έκαναν και τις εκρήξεις με δυναμίτες ( φάλιες), ενώ οι μεταλλωρύχοι ανέμεναn την έκρηξη μέσα στη γαλαρία. Στο κάθε νούμερο στοάς, δούλευαν δυο μεταλλωρύχοι και ημερησίως άνοιγαν περίπου 40 νούμερα (στοές). Μόλις έσκαζε η φάλια (έκρηξη από το δυναμίτη) γέμιζε ο χώρος τόση σκόνη που δεν έβλεπε ο ένας τον άλλο.

Οι εκρήξεις δημιουργούσαν μεγάλο χάος, πολλές φορές πάνω από 50 μέτρα και από κάτω οι μεταλλωρύχοι ήταν αναγκασμένοι να γεμίζουν τα βαγόνια για να μεταφέρουν το μετάλλευμα έξω από τις γαλαρίες προς τις αβάτζιες (ειδικά διαμορφωμένος χώρος) για να μπορούν τα φορτηγά να γεμίζουν και να τα μεταφέρουν για επεξεργασία. Τα πρώτα οκτώ βαγόνια ήταν το μεροκάματο. Όποιοι κατάφερναν να βγάλουν 12 βαγόνια πληρώνονταν επιπλέον 12 γρόσια το ένα, όσοι έβγαζαν 15 βαγόνια πληρώνονταν 15 γρόσια το ένα. Όσοι κατάφερναν να βγάλουν περισσότερα βαγόνια από 15 πληρώνονταν με δύο σελίνια το ένα, δηλαδή 18 γρόσια.

Με το κίνητρο αυτό, πάρα πολλοί μεταλλωρύχοι έβγαζαν πάντοτε πολύ περισσότερα από τα οκτώ γρόσια που ήταν το κανονικό μεροκάματο, πράγμα βέβαια που πλήρωσαν ακριβά με την ίδια τη ζωή τους, γιατί η σκόνη που ανάπνευσαν και κυρίως το σίλικα που είχε το μεταλλείο τούτο, ήταν η αιτία της σιλίκοσης, αρρώστιας που κυριολεκτικά θέρισε τον πληθυσμό των χωριών γύρω από το Μιτσερό, αλλά και των χωριών της Πιτσιλιάς με τα περισσότερα θύματα στην Πλατανιστάσα.

Το Μιτσερό ξανά στο προσκήνιο για τις χειρότερες δολοφονίες της Κύπρου

Το ημερολόγιο έγραφε 14 Απριλίου όταν ένα πτώμα εντοπίστηκε μέσα στο φρεάτιο του μεταλλείου Μιτσερού από ξένους επισκέπτες που πήγαν να φωτογραφίσουν το χώρο. Μετά από έρευνες των Αρχών η σορός ταυτοποιήθηκε με τη Μαρί Ρόουζ, γυναίκα που αγνοείτο από τις 5/5/2018 μαζί με την 6χρονη κόρη της Sierra. Αμέσως σήμανε συναγερμός για τον εντοπισμό της εξάχρονης ενώ μήνες μετά θα επιβεβαιωνόταν το χειρότερο σενάριο.

Οι εξελίξεις των επόμενων ημερών ήταν καταιγιστικές. Οι Αρχές συλλαμβάνουν τον 33χρονο πρώην σύντροφο της Μαρί Ρόουζ και πατέρα του παιδιού. Στο δικαστήριο Λευκωσίας όπου οδηγείται για έκδοση διατάγματος προσωποκράτησης του, ο ανακριτής αναφέρει ότι σύμφωνα με μαρτυρία φίλης της εξαφανισμένης γυναίκας, την ημέρα που χάθηκαν τα ίχνη μητέρας και παιδιού θα συναντούσε στη Λευκωσία κάποιον “Ορέστη” με τον οποίο διατηρούσε σχέσεις.

Τέσσερις ημέρες αργότερα οι Αρχές φτάνουν στα ίχνη του “Ορέστη” μεσω της εφαρμογής κινητών τηλεφώνων για ραντεβού «Badoo». Συλλαμβάνουν τον 35χρονο ίλαρχο της Εθνικής Φρουράς και έναν ακόμη 30χρονο αξιωματικό, ως υπόπτους για τον φόνο της Marry Rose και την εξαφάνιση της 6χρονης κόρης της. Στο δικαστήριο όπου οδηγούνται, θα ακουστούν για πρώτη φορά και επίσημα λεπτομέρειες για τη δράση του καθ΄ομολογία κατά συρροή δολοφόνου. Ο ανακριτής κάνει λόγο για δράση μέσω πλατφόρμων κοινωνικής δικτύωσης. με το ψευδώνυμο “Ορέστης”. Φωτογραφίες του μεταλλείου θα εντοπιστούν στα προφίλ του 35χρονου στο διαδίκτυο, όπου παρουσιάζει τη δουλειά του ως φωτογράφος, ενώ κομμάτι από το μπλε σκοινί με το οποίο έδεσε τη σορό της Marry Rose θα εντοπιστεί στο σπίτι του. O 30χρονος όπως φάνηκε δεν είχε καμία σχέση με την υπόθεση και φαίνεται πως ο Μεταξάς χρησιμοποιήσει τα στοιχεία του στην εφαρμογή.

Τις επόμενες μέρας λύνει τη σιωπή του και ομολογεί τον φόνο της Μαίρη Ρόουζ, του θύματος που βρέθηκε δεμένο χειροπόδαρα στο φρεάτιο. Ισχυρίζεται ότι το παιδί είναι επίσης νεκρό λόγω εισρόφησης εμεσμάτων και ότι τη σορό της μικρής την έριξε στη λίμνη Μεμί στην περιοχή του Ξυλιάτου. Οι αρχές αρχίζουτν εντατικές έρευνες τόσο στη λίμνη Μεμί όπου ομολόγησε πως πέταξε τη σορό της εξάχρονης αλλά και στο φρεάτιο του θανάτου στο Μιτσερό. Πέντε ημέρες μετά, εντοπίζεται και δεύτερο πτώμα στο φρεάτιο του μεταλλείου.

Λίγες μέρες μετά, δεύτερο πτώμα ανασύρεται από το φρεάτιο του μεταλλείου στο Μιτσερό. Πρόκειται για τη σωρό της άτυχη Αριάν Παλάνας Λοζάνο από τις Φιλιππίνες. Η 28χρονη γυναίκα είχε δηλωθεί ως ελλείπουσα στις 21 Ιουλίου 2018. Ο Μεταξάς θα ομολογούσε μια μέρα μετα ότι πρόκειται για την Πάλανας…

«Όταν την έπνιγα ένιωθα ωραία» λέει στους ανακριτές για τη Marry Rose, το πρώτο θύμα που εντοπίστηκε στο πηγάδι του μεταλλείου Μιτσερού. Εγκρίνεται το αίτημα της αστυνομίας για εξαήμερη κράτησή του.

Ο Μεταξάς έχει ομολογήσει ότι στραγγάλισε την Arian Palanas Rozano από τις Φιλιππίνες, την ώρα της ερωτικής τους επαφής. Ο δράστης εξετάζεται από ψυχίατρο που διαπιστώνει πως ο serial killer έχει επίγνωση των πράξεων του και είναι σε θέση να παρακολουθήσει οποιαδήποτε διαδικασία.

Τι επόμενες μέρες ο Μεταξάς ομολογεί τις δολοφονίες ακόμα 3 γυναικών και ενός παιδιού.

Η εξέλιξη αυτή ανεβάζει τον αριθμό των θυμάτων του στα επτά ενώ έχουν εντοπιστεί μόνο τρεις σοροί: της Μarry Rose, της Arian Palanas και της γυναίκας στην Ορούντα που εικάζεται πως καταγόταν από το Νεπάλ.

Το Μεγάλο Σάββατο στις 27 Απριλίου η Κάτχα Άνου θεωρείται το έβδομο θύμα του «Ορέστη» όπως ο ίδιος αποκάλυψε με ιδιόχειρο σημείωμα. Ο 35χρονος serial killer οδηγείται εκ νέου ενώπιον του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας, που εγκρίνει την ανανέωση του διατάγματος κράτησής για άλλες 8 μέρες, όπως είχαν αιτηθεί οι ανακριτές της Αστυνομίας. Ξεκινούν εκ νέου οι έρευνες στην Κόκκινη Λίμνη της Κύπρου, καθώς εκεί έχουν εντοπιστεί δύο βαλίτσες, στις οποίες ο 35χρονος ίλαρχος υποστηρίζει ότι βρίσκονται πτώματα δύο θυμάτων του, της Livia Florentina Bunea, 36 χρόνων και της κόρης της Elena Natalia Bunea, 8 χρόνων.

Την Κυριακή του Πάσχα 28 Απριλίου εντοπίζεται τέταρτη σορός εντοπίστηκε μέσα σε βαλίτσα που ανασύρθηκε λίγο πριν από τις δύο το μεσημέρι από την «Κόκκινη Λίμνη». Ο υπεύθυνος του ΤΑΕ Λευκωσίας, Νεόφυτος Σιάηλος, δήλωσε πως η βαλίτσα περιείχε πτώμα γυναίκας και ένα τσιμεντομπλοκ. Η σορός βρίσκεται σε προχωρημένη αποσύνθεση και η ταυτότητά της θα εξακριβωθεί μετά από επιστημονικές εξετάσεις. O 35χρονος Νίκος Μεταξάς αποκάλυψε στους αξιωματικούς της αστυνομίας Κύπρου ότι σκότωσε τα δύο παιδιά γυναικών που ήταν θύματά του, γιατί τον είδαν.

Στο μεταξύ, οι δολοφονίες προκάλεσαν σφοδρό κύμα αντίδρασης από την κοινωνία για την αδρανή στάση που έδειξαν ο Υπ. Δικαιοσύνης Ιωνάς Νικολάου και Αρχηγός Αστυνομίας, στις εξαφανίσεις των γυναικών. Ο πρώτος καταθέτει την παραίτηση του ενώ ο δεύτερος καρατομείται από τον ΠτΔ.

Η τελευταία βαλίτσα του θανάτου, εντοπίστηκε στις 5 Μαϊού στο βυθό της Κόκκινης Λίμνης στο Μιτσερό. Ένας δύτης καταδύθηκε στις 3:10μ.μ στη λίμνη, τοποθέτησε την βαλίτσα σε ένα δίχτυ και το εύρημα ανασύρθηκε στη στεριά. Μέσα στη βαλίτσα βρέθηκε, όπως αναμενόταν, ένα ακόμα πτώμα σε προχωρημένη αποσύνθεση, όπως επιβεβαίωσε και ο εκπρόσωπος Τύπου της κυπριακής αστυνομίας, Ανδρέας Αγγελίδης. Σύμφωνα με πληροφορίες το πτώμα ανήκει σε παιδί.

Επτά φορές ισόβια

Η αυλαία έπεσε όταν το δικαστήριο, επέβαλε διαδοχικές ποινές ισοβίων και τους πέντε φόνους και δυο συντρέχουσες ποινές ισοβίων για τα διπλά φονικά, με θύματα μητέρες και παιδιά.

Στην απόφαση του Κακουργιοδικείου τονίζεται ότι «ο κατηγορούμενος επιδόθηκε σε εκστρατεία φόνων ανυπεράσπιστων γυναικών».

Νωρίτερα, ο serial killer είχε δηλώσει τη μεταμέλειά του ενώπιον της έδρας, αφηγούμενος με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τις δολοφονίες των επτά θυμάτων του.

Τα επτά θύματα του Νίκου Μεταξά είναι η 38χρονη Μαρί Ρόουζ και η 6χρονη κόρη της Σιέρα, η 36χρονη Λίβια Μπουνέα και η 8χρονη κόρη της Ελενα, η 28χρονη Αριάν Παλάνας, η 30χρονη Κάχτα Ανού και η 29χρονη Μαρικάρ Βαλντέζ

Δείτε το συγκλονιστικό βίντεο από τον εντοπισμό της δεύτερης βαλίτσας: 

 

ΠΗΓΕΣ: https://www.mitsero.org.cy/istoria-metalleia / /apsida.cut.ac.cy / Πολιτιστικό Κέντρο Μιτσερού – Ίδρυμα Δαμιανού /