Ν. Νέστορος: Πρέπει να δώσουμε απαντήσεις στις οικογένειες των αγνοουμένων

Συνέντευξη στον Σπύρο Σωτηρίου

Για το 2018 είχατε δηλώσει πως αναμένατε τον εντοπισμό μαζικών τάφων και νέες πληροφορίες από κρατικά αρχεία και διεθνείς οργανισμούς. Υπήρξε κάποια πρόοδος;

Προσπαθούμε να αλλάξουμε τη φιλοσοφία που προσεγγίζουμε την ανασκαφή η οποία συσχετίζεται με την έρευνα. Είχαμε μεγάλη αδυναμία στο πώς να διαχειριστούμε τις πληροφορίες, το ερευνητικό κομμάτι. Όταν ξεκίνησε να λειτουργεί η Ερευνητική Επιτροπή, ήταν πολύ καλές οι πληροφορίες που είχαν. Στην πορεία όμως οι πληροφορίες αδυνατίζουν και πρέπει να βρεις τον σωστό τρόπο να τις διαχειριστείς.

Προσπαθήσαμε να βρούμε τα εργαλεία, να ξαναδιαβάσουμε από την αρχή, να δούμε τον κόσμο που ταυτοποιήθηκε, για να βελτιώσουμε το κομμάτι της έρευνας. Οπότε πιστεύω ότι θα καταφέρουμε μετά τον Σεπτέμβρη να εντοπίσουμε μαζικούς χώρους ταφής. Ένας μαζικός χώρος ταφής, κλασικό παράδειγμα, είναι στη στρατιωτική ζώνη στο Δίκωμο, όπου σκάψαμε δύο σημεία. Δεν εντοπίσαμε τον σωστό χώρο ταφής και προσπαθούμε τώρα μέσα από προσέγγιση άλλων μαρτύρων να τον εντοπίσουμε. Όπως και στον Τράχωνα, όπου αναζητούμε τρίτο χώρο ταφής. Δεν βρήκαμε το σωστό σημείο, αλλά υπάρχει σίγουρα τρίτος χώρος ταφής. Εδώ στην εξίσωση μπαίνει ο εντοπισμός του σωστού μάρτυρα και να έχουμε καλή συνεργασία με το γραφείο των Τ/κ που πρέπει να υποστηριχτεί από την Τουρκία. Γι’ αυτό ανέφερα πως έβλεπα ότι θα εντοπίσουμε μαζικούς χώρους ταφής. Γιατί αναζητούμε αρκετούς χώρους μαζικής ταφής Ε/κ.

 

Δηλαδή θεωρείτε ως ΔΕΑ δεδομένο ότι υπάρχουν μαζικοί τάφοι σε Δίκωμο και Τράχωνα και πρέπει να βρεθούν.

Στην επαρχία Κερύνειας αναζητούμε άλλους 350 ανθρώπους. Είναι περισυλλογές νεκρών. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι κάτω από το μνημείο της εισβολής επίσης υπάρχει μαζικός χώρος ταφής Ε/κ. Οι μαρτυρίες είναι από Ε/κύπριους που συμμετείχαν στις περισυλλογές των νεκρών και στην ταφή. Μάλιστα το 2012 κατατέθηκε έγγραφο από την πλευρά μας προς τη ΔΕΑ που κατέγραφε το γεγονός και ζητούσε από την τ/κ πλευρά να το επιβεβαιώσει.

 

Αυτοί οι μάρτυρες ήταν αιχμάλωτοι των Τούρκων;

Ναι, συμμετείχαν στις περισυλλογές μαζί με Τούρκους. Και μάλιστα η πληροφορία είναι ότι τους έθαψαν -έδειξαν το σημείο-, δεν έκλεισαν τον τάφο και την επόμενη μέρα πήγαν πάλι φορτηγά με νεκρούς. Αυτή η πληροφορία είναι καινούργια; Όχι, γι’ αυτό ανέφερα ότι ξαναμελετούμε όλες τις πληροφορίες από την αρχή. Στο παρελθόν κάναμε ανασκαφές, εκταφές λειψάνων από χώρους που δεν ήταν στρατιωτικές ζώνες, άρα εύκολα προσβάσιμες. Είχαμε δυνατές πληροφορίες και εντοπίζαμε λείψανα. Τώρα έχουμε να διαχειριστούμε στρατιωτικές ζώνες με όλες τις διαδικασίες που έχει ο τουρκικός στρατός.

 

 

Κυλά αυτή η διαδικασία σε στρατιωτικές ζώνες;

Κυλά αλλά μπαίνουν διάφορα άλλα πράγματα στην εξίσωση. Χώροι οι οποίοι ήταν στρατιωτικές ζώνες και βρήκαμε μετακίνηση λειψάνων, επιβεβαιωμένοι από επιστημονικά τεκμήρια. Εντοπίσαμε επίσης διαταραχή χώρου ταφής. Άρα, υπάρχουν αναπάντητα ερωτήματα που κάποιος πρέπει να απαντήσει. Είναι το γραφείο των Τ/κ με την υποστήριξη της Τουρκίας. Να έρθουν να μας πουν για παράδειγμα ότι εντόπισαν τον δευτερογενή χώρο ταφής των λειψάνων που βρίσκονταν στον διαταραγμένο χώρο.

Διαπιστώνετε να υπάρχει καλή πρόθεση από την τ/κ πλευρά;

Υπάρχει αλλά είναι πολύ μικρή η ομάδα της έρευνάς τους. Άλλαξε η ομάδα γιατί ήθελαν να την κάνουν πιο αποτελεσματική με νέο κόσμο. Αυτό όμως δημιουργεί καθυστερήσεις.

Από πλευράς Τουρκίας; Υπάρχει περισσότερη προθυμία απ’ ό,τι τα προηγούμενα χρόνια;

Σε σχέση με τις στρατιωτικές ζώνες δεν υπάρχει διαφοροποίηση με αυτά που ίσχυαν το 2016 και το 2017. Έχουμε μεν περισσότερες στρατιωτικές ζώνες, είναι πιο ευέλικτοι στο χώρο όπου γίνεται η ανασκαφή, αλλά δεν υπάρχει καμία παραχώρηση οποιασδήποτε πληροφορίας. Ζητούμε άδεια και ξεκινούμε να σκάβουμε στο στρατόπεδο, δεν είναι όμως δυνατόν να μην ξέρει κανένας από τον τουρκικό στρατό κάποιο πιθανό χώρο ταφής. Κλασική περίπτωση στο Δίκωμο. Δεν υπάρχει καμία πληροφορία από τον τουρκικό στρατό και αναζητούμε μαρτυρίες από πολίτες που συμμετείχαν στην ταφή για να μας υποδείξουν πιθανό χώρο ταφής. Άρα δεν σταματά η συνεργασία της Τουρκίας στο κομμάτι αυτό. Πρέπει να κάνει κι άλλα βήματα. Η ανάγκη συνεργασίας της Τουρκίας είναι πολύ πιο σημαντική στην υπόθεση των αγνοουμένων.

Στο θέμα του μαζικού τάφου στο μνημείο της εισβολής στο Πέντε Μίλι, ευελπιστείτε ότι θα αρχίσουν σύντομα οι εκταφές;
Όχι, αλλά το επαναφέραμε. Καταθέσαμε έγγραφα στο παρελθόν και τα ξαναμελετάμε να δούμε τι αποτέλεσμα είχαν και αν έγιναν όλες οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν, αν εντοπίστηκαν νέοι μάρτυρες κ.ο.κ. Δημιουργούν καθυστερήσεις αυτά, αλλά θα μας βοηθήσουν να προσεγγίσουμε πιο σωστά την κάθε ανασκαφική προσπάθεια. Με πιο πολύ περιεχόμενο και περισσότερη πληροφόρηση προς τους αρχαιολόγους για να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους.

Μιλάμε για μεγάλο αριθμό νεκρών στο Πέντε Μίλι και υποθέτω ότι είναι ένας μεγάλος στόχος για τη ΔΕΑ η ανασκαφή στο σημείο.

Ναι, το έχουμε πει εδώ και πολύ καιρό ότι η Κερύνεια είναι ένας χώρος όπου υπάρχουν μαζικοί χώροι περισυλλογής. Για παράδειγμα η υπόθεση Λάπηθος. Λέγαμε ότι αναζητούμε 44 πρόσωπα που ήταν σε δύο χώρους στην παραλία. Σκάψαμε και τους δύο χώρους όπου υποτίθεται ότι τοποθετήθηκαν νάρκες. Φέραμε ναρκαλιευτές των Ηνωμένων Εθνών, δεν βρήκαν νάρκες και τελικά βρήκαμε λείψανα έξω από τον περιφραγμένο χώρο. Μέσα από τις ταυτοποιήσεις είδαμε ότι ανήκουν στην ομάδα που αναζητούμε και κανένας δεν μας έδειξε τον πρωτογενή χώρο ταφής. Είναι εκεί αλλά αν πάει κάποιος εκεί θα δει ότι υπάρχει τεράστια οικοδομική ανάπτυξη.

Πώς θα εντοπίσουν το χώρο ταφής αν δεν υπάρξει πληροφορία από το γραφείο των Τ/κ;

Πιθανόν να βρίσκονται αγνοούμενοι θαμμένοι κάτω από οικοδομές; Πολύ πιθανόν. Γι’ αυτό γίνεται λόγος πολλές φορές για το αν θα εντοπίσουμε όλους τους αγνοούμενους. Εγώ δεν πιστεύω ότι θα τους βρούμε όλους. Αλλά η απάντηση που θα δώσουμε στις οικογένειες πρέπει να έχει ένα περιεχόμενο.

Υπάρχουν αγνοούμενοι για τους οποίους δεν υπάρχει καμία πληροφορία;

Υπάρχουν περιπτώσεις που η πληροφόρηση είναι πολύ περιορισμένη γιατί δεν έγινε από την αρχή σωστή συλλογή πληροφοριών.

Έγιναν λανθασμένοι χειρισμοί;

Αυτή τη στιγμή είμαστε ένας πολύ μικρός αριθμός ερευνητών για να διαχειριστεί 750 υποθέσεις. Σήμερα γίνεται ένα έγκλημα και πιθανόν να εμπλέκονται 40-50 αστυνομικοί για να το εξιχνιάσουν. Εδώ έχουμε εγκλήματα που έγιναν πριν 44 ή 55 χρόνια και είμαστε 5 με 6 ερευνητές. Είναι έγκλημα και προσπαθούμε να το εξιχνιάσουμε. Όχι να βρούμε τους ενόχους για να τους καταδικάσουμε αλλά να βρούμε το χώρο ταφής. Τώρα δώσαμε εργαλεία στους ερευνητές. Τώρα κάνουμε ψηφιοποίηση αρχείων. Τώρα εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους αυτούς να κάνουν σωστή ανάλυση πληροφοριών. Παλιά ήταν εύκολο. Ερχόταν ο μάρτυρας και μας υπεδείκνυε το χώρο ταφής. Θυμόταν γεγονότα. Τώρα πρέπει να ξανα-αναλύσουμε πληροφορίες του παρελθόντος.

Για τους Τ/κ αγνοούμενους αξιοποιήθηκαν αρχεία του ΓΕΕΦ;

Για τους Τ/κ, η μάζα του κόσμου που αναζητούμε αφορά το ’63-’64. Δεν αναζητούμε πληροφορίες μέσω αρχείου ΓΕΕΦ. Αναζητούμε στο αρχείο της Αστυνομίας και ανθρώπους που έχουν γνώση των υποθέσεων, που εμπλέκονταν ή ήταν κοντά στα πρόσωπα που εμπλέκονταν. Δεν μπορούν οι Τ/κ να ενισχύσουν τη δική μας προσπάθεια για το ’63-’64. Όμως για να λύσουμε το ’63-’64 μιλάμε για άλλες 80 υποθέσεις – οι άλλες μισές είναι στα κατεχόμενα. Για να λύσουμε τις υποθέσεις των Ε/κ έχουμε όμως άλλες 750. Έχουμε εντοπίσει τους μαζικούς χώρους ταφής Τ/κ. Μάλιστα για τον μαζικό χώρο ταφής της Παρεκκλησιάς, ο ίδιος ο Πρόεδρος Αναστασιάδης είχε βοηθήσει να εντοπιστεί με προσωπική παρέμβαση. Στην υπόθεση της Παρεκκλησιάς σκοτώθηκαν 82 άτομα, ταυτοποιήσαμε τους 80 και ψάχνουμε τους άλλους δύο. Για την υπόθεση της Αλόας, της Μαράθας και του Σανταλάρη, είμαστε ήδη στη διαδικασία ταυτοποίησης των 80 οστών από Μαράθα και Σανταλάρη και άλλων 37 της Αλόας που είναι στο μνημείο και θα γίνει ανασκαφή για ταυτοποίηση.

Πόσος είναι ο αριθμός αγνοουμένων που εντοπίστηκαν, Ε/κ και Τ/κ, μέχρι σήμερα και πόσοι θεωρούνται ακόμη αγνοούμενοι;

Έχουν ταυτοποιηθεί 222 Τ/κ και 664 Ε/κ. Υπάρχουν άλλες 80 υποθέσεις Τ/κ στο ανθρωπολογικό εργαστήριο για εξετάσεις και άλλες περίπου 80 υποθέσεις Ε/κ. Αν προσθέσουμε και τους 37 Τ/κ της Αλόας που βρίσκονται στο μνημείο, το ποσοστό των αγνοούμενων Τ/κ που ανεβρέθηκαν πάει στο 67,5% (στο σύνολο ήταν 492 αγνοούμενοι). Το ποσοστό των Ε/κ που ανευρέθηκαν ωστόσο είναι μόνο 49% (από τους 1.510 αγνοούμενους). Έμειναν άλλοι περίπου 750. Αν συγκρίνουμε τα ποσοστά και τη διαφορά, θα έπρεπε σήμερα να γνωρίζουμε πού είναι οι τάφοι άλλων 280 Ε/κ. Δυστυχώς δεν υπάρχει διάθεση από Τ/κ που είχαν εμπλοκή στα γεγονότα για να δώσουν πληροφορίες. Υπάρχουν στοιχεία ότι κάποιος αγνοούμενος μπορεί να ζει σήμερα; Από τα ευρήματα που έχουμε, δεν υπάρχουν τέτοια στοιχεία.

Με την πάροδο των χρόνων οι πληροφορίες για τους 750 περίπου Ε/κ που παραμένουν αγνοούμενοι αδυνατίζουν και η ανεύρεσή τους γίνεται πιο δύσκολη. Οι δυσκολίες είναι πολλές και κυρίως εστιάζονται στη μη παροχή επαρκών πληροφοριών από τα κατεχόμενα και κυρίως από τον τουρκικό στρατό. Μιλώντας στην «Κυριακάτικη Χαραυγή», ο εκπρόσωπος της ε/κ πλευράς στη Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων, Νέστορας Νέστορος, παραδέχεται ότι είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστούν όλοι οι αγνοούμενοι αλλά υπογραμμίζει τη σημασία να δοθούν απαντήσεις με περιεχόμενο στις οικογένειες. Η προσπάθεια, τονίζει, είναι να εντοπιστούν οι μαζικοί χώροι ταφής για τους οποίους υπάρχουν πληροφορίες.