Με αφορμή/ Ορίζοντας

Νικολέττα Δημητρίου: Μια ποιητάρενα στη Διδώ / Ελίσσα

Με αφορμή την παράσταση του έργου της Μαγδαλένας Ζήρα Διδώ/Ελίσσα που παρουσιάζεται στο Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή στη Λευκωσία η εθνομουσικολόγος Νικολέττα Δημητρίου που ἐχει γράψει τους στίχους και έχει τη μουσική επιμέλεια του έργου μιλάει στον Ορίζοντα:

Ποιος είναι ο δικός σου ρόλος στην παράσταση Διδώ/Ελίσσα;

Στο έργο της Μαγδαλένας Ζήρα Διδώ/Ελίσσα υποδύομαι την ποιητάρενα/ τραγουδίστρια/μουσικό επί σκηνής. Ως τραγουδίστρια, σε ορισμένα σημεία υπογραμμίζω ή υποστηρίζω τη δράση· για παράδειγμα, σε κάποιο σημείο, όταν το έργο αναφέρεται στην καταστροφή της Καρχηδόνας, τραγουδώ έναν θρήνο ή, σε κάποιο άλλο σημείο, τραγουδώ ένα κωμικό τραγούδι για ένα συμπόσιο. Ως μουσικός, παίζοντας – αναλόγως περίστασης – ταμπουτσιά, πιθκιαύλι, τρίγωνο ή κουδουνάκια, τονίζω ορισμένα σημεία της δράσης ή δείχνω αλλαγή σκηνής. Ο πιο σημαντικός ρόλος από τους τρεις, όμως, είναι, πιστεύω, αυτός της ποιητάρενας, αφού αυτός είναι που βοηθά τη δράση να πάει μπροστά. Ο ρόλος αυτός θυμίζει επίσης την παρουσία ψυχαγωγών στα συμπόσια, σε μια νοητή γραμμή που μας συνδέει με τους αρχαίους ραψωδούς, τους τροβαδούρους του μεσαίωνα, τους δικούς μας ποιητάρηδες που τραγουδούσαν στους καφενέδες και στα πανηγύρια κ.λπ.

Κάποιες ποιητάρενες υπήρχαν αλλά δεν φαίνεται να είχαν τον χώρο και την άνεση να αναπτύξουν την τέχνη τους

Πώς προέκυψε η ιδέα της ποιητάρενας επί σκηνής;

Όταν η Μαγδαλένα μου μίλησε για πρώτη φορά για το έργο, πριν ακόμα διαβάσω το κείμενο, η περιγραφή του έφερε αμέσως στο μυαλό μου την εικόνα της αφηγήτριας/ποιητάρενας. Εν μέρει αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι το έργο είναι γραμμένο – σε μεγάλο μέρος του τουλάχιστον – ως συμπόσιο. Περισσότερο, όμως, νομίζω ότι με οδήγησε εκεί ο κάπως επικός χαρακτήρας του έργου, το ότι ουσιαστικά ξαναλέμε μια ιστορία από τη μια προσπαθώντας να ξεμπλέξουμε τα ιστορικά γεγονότα από τον μύθο, αλλά από την άλλη ξαναμπερδεύοντας τα δύο, σε μια δημιουργική πλεξούδα ιστορικής αλήθειας και μυθοπλασίας. Η ποιητάρενα είναι το προφανές όχημα για να πει αυτή την ιστορία. Οι ποιητάρηδες έπαιρναν ιστορικά γεγονότα, μύθους, θρησκευτικές ιστορίες ή γεγονότα της επικαιρότητας, τα επεξεργάζονταν και τα διάνθιζαν δημιουργώντας μακροσκελή ποιήματα, τα οποία αφηγούνταν μεν τα γεγονότα, κρατούσαν δε το ενδιαφέρον του κοινού αμείωτο μέσω του «δράματος» που δημιουργούσαν οι στίχοι τους και ο τρόπος απαγγελίας τους.

Υπήρξαν άλλοι ποιητάρηδες/ποιητάρενες σε θεατρικά;

Ναι. Το 1966 ο αείμνηστος Κωστής Κωστέας, εμπνευστής και ιδρυτής του Συγκροτήματος Καλλιτεχνών Λύσης (ΣΥ.ΚΑ.ΛΥ.), χρησιμοποίησε τον Παύλο Λιασίδη ως αφηγητή/ποιητάρη στο έργο Στα μαρμαρένια αλώνια, σε μουσική Κωστέα και στίχους Λιασίδη. Ο Λιασίδης εκεί δεν παίζει τον ρόλο του ποιητάρη, αλλά αυτόν του παππού, που αφηγείται στην εγγονή του μια ιστορία. Χρησιμοποιεί, όμως, για τον σκοπό αυτό μια από τις μελωδίες της ποιητάρικης φωνής, αλλά τη στιχουργική του ποιητάρικου. Και πάλι ο Κωστέας χρησιμοποίησε – και δραματουργικά αυτή τη φορά – τον ρόλο του ποιητάρη στο έργο του Βαθκιές ρίζες το 1978. Στο έργο αυτό ο Χριστοφής Τζιρτζιπής έπαιζε τον ποιητάρη, σε στίχους που έγραψαν ο Λιασίδης και ο Κωστέας. Επίσης, ο Γιώργος Νεοφύτου χρησιμοποίησε τον ποιητάρη στο έργο του Στης Κύπρου το βασίλειο, που πρωτοανέβηκε το 1987 σε σκηνοθεσία Νίκου Σιαφκάλλη. Τον ρόλο του αφηγητή/ποιητάρη είχε ενσαρκώσει τότε ο Μιχάλης Ττερλικκάς.

Η ποιητάρενα είναι το προφανές όχημα για να πει αυτή την ιστορία.

Αυτή η παράσταση τι διαφορετικό έχει για σένα από άλλες παραστάσεις στις οποίες έλαβες μέρος;

Στη σκηνή έχω βρεθεί κυρίως ως τραγουδίστρια. Για πολλά χρόνια τραγουδούσα με τον Μιχάλη Ττερλικκά και τη μουσική του παρέα Μούσα, αλλά και με διάφορους άλλους μουσικούς στην Αγγλία και την Αμερική. Με το θέατρο είχα ασχοληθεί ως μαθήτρια, στη δεκαετία του ’90, όταν είχα την επιμέλεια της μουσικής των θεατρικών παραστάσεων του λυκείου μου. Η τελευταία φορά που ασχολήθηκα με το θέατρο ήταν, νομίζω, το 1999, όταν επιμελήθηκα τη μουσική για ένα θέατρο στη Θεσσαλονίκη, όπου σπούδαζα.

Πόσο εύκολο ήταν να γράψεις στίχους πάνω στη φόρμα των ποιητάρηδων;

Οι στίχοι των ποιητάρικων τραγουδιών είναι – ως επί το πλείστον – γραμμένοι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, οπότε δεν παρουσιάζουν κάποια δυσκολία ως προς τη φόρμα. Πιο σημαντικό είναι να έχουν κάτι ουσιώδες να πουν και όχι απλώς να ταιριάζει η ομοιοκαταληξία των διστίχων. Έμπνευση πάντως για τους στίχους του έργου αποτέλεσαν παλιά ποιητάρικα, ακριτικά τραγούδια, παραλογές, αλλά και τσιαττιστά. Οι νέοι στίχοι συνομιλούν άμεσα με αυτά τα είδη, χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, κάποιες λογοτυπικές εκφράσεις ή και ολόκληρους στίχους. Το πρωτότυπο κείμενο της Μαγδαλένας αλλά και οι αναφορές της σε αρχαίους συγγραφείς ήταν επίσης καθοριστικά για την τελική μορφή των στίχων.

Υπήρχαν γυναίκες ποιητάρενες στη λαϊκή ποίηση;

Όπως συμβαίνει και με άλλα είδη λαϊκής ποίησης και μουσικής, έτσι και σε σχέση με τους ποιητάρηδες/τις ποιητάρενες, στην παραδοσιακή κυπριακή κοινωνία υπήρχε σαφής διαχωρισμός μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας. Ενώ οι άντρες μπορούσαν να τραγουδούν και να παίζουν μουσική τόσο ιδιωτικά όσο και δημόσια, οι γυναίκες μπορούσαν να το πράττουν μόνο στον στενό οικογενειακό και φιλικό τους κύκλο. Μέχρι και τα μέσα του εικοστού αιώνα, σε μερικές περιπτώσεις και αργότερα, οι γυναίκες που τραγουδούσαν ή έπαιζαν μουσική δημόσια κατά κανόνα αντιμετωπίζονταν ως χαλαρών ηθών ή και ανήθικες. Υπήρχαν, φυσικά, κάποιες εξαιρέσεις, αλλά αυτός ήταν ο γενικός κανόνας. Κάποιες ποιητάρενες υπήρχαν (μερικές, μάλιστα, μνημονεύονται στο βιβλίο του Κ. Γ. Γιαγκουλλή Οι ποιητάρηδες της Κύπρου [2005]), αλλά δεν φαίνεται να είχαν τον χώρο και την άνεση να αναπτύξουν την τέχνη τους με τον ίδιο τρόπο όπως οι άντρες ομότεχνοί τους, εξαιτίας των περιορισμών που επέβαλλε σ’ αυτές η κοινωνία.

Δημοτικό Μουσείο Χαρακτικής Χαμπή,

Λευκωσία, Οδός Αμμοχώστου 55 – 59.

13, 14, 16 Δεκεμβρίου στις 20:30.

Κρατήσεις στο 22 496930

 

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy