Νόµπελ για τις εγγυηµένες καταθέσεις και εµείς… «πρώτο κούρεµα»

Του Δρος Στέλιου Πλατή*

Η Σουηδική Ακαδηµία Επιστηµών απένειµε το φετινό Βραβείο Νόµπελ στις Οικονοµικές Επιστήµες στους Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond και Philip H. Dybvig «για την έρευνά τους σε τράπεζες και χρηµατοπιστωτικές κρίσεις». ∆ίχως να παραγνωρίζω το ρόλο του Ben Bernanke στην οικονοµική επιστήµη, στέκοµαι εδώ στους Diamond και Dybvig. Το οικονοµικό µοντέλο των οποίων (1983) αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία δοµήθηκε η έννοια των εγγυηµένων καταθέσεων και καθορίστηκε ο ρόλος των Κεντρικών Τραπεζών ως ο δανειστής εσχάτης ανάγκης, αλλά και ο εποπτικός τους ρόλος.

Οι Diamond και Dybvig ξεκινούν µε τη συνειδητοποίηση ότι τα πλέον σηµαντικά στοιχεία του ενεργητικού µιας τράπεζας -τα δάνεια- δεν είναι άµεσα ρευστοποιήσιµα. Ενώ από την άλλη, οι καταθέτες αναµένουν την άµεση ρευστοποίηση ή απόσυρση των καταθέσεών τους όταν το επιθυµήσουν. Γι’ αυτό και ο ρόλος ενός τραπεζικού ιδρύµατος είναι πολύπλοκος. Οι τράπεζες ουσιαστικά αναλαµβάνουν µια µακροχρόνια δέσµευση όσο και τον κίνδυνο της αυξοµείωσης στην αξία των δανειστικών τους χαρτοφυλακίων, ενώ οφείλουν να διατηρούν αρκετά ρευστά διαθέσιµα για τους καταθέτες. Ναι, η τράπεζα κερδίζει χρεώνοντας περισσότερο για τα δάνεια απ’ ό,τι πληρώνει για τις καταθέσεις, αλλά το όλο οικοδόµηµα βασίζεται καταλυτικά στο ότι οι καταθέτες δεν θα αποφασίσουν να αποσύρουν τις καταθέσεις τους ταυτόχρονα. Αλλιώς η τράπεζα θα έπρεπε να πωλήσει όλα τα δάνεια που κατέχει σε τιµές αγοράς (τουλάχιστον) για να µπορέσει να επιστρέψει τα χρήµατα των καταθετών. Κάτι το οποίο φυσικά δεν µπορεί ποτέ να γίνει. Τότε έχουµε αυτό που ονοµάζεται «επεισόδιο τραπεζικού πανικού». Κάτι που οδηγεί το τραπεζικό ίδρυµα σε κατάρρευση.

Σε αυτή τη βάση, οι Diamond και Dybvig αποδεικνύουν πως αυτό µπορεί να αποφευχθεί είτε µέσα από την εγγύηση των καταθέσεων, είτε την παρουσία ενός θεσµικού δανειστή εσχάτης ανάγκης. Όπου ο συνδυασµός των δύο συµβάλλει καταλυτικά στη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα και στην αποφυγή επεισοδίων τραπεζικού πανικού. Και συνεχίζουν για να αποδείξουν ότι σε ανάλογες περιπτώσεις (δηλ. επεισοδίων τραπεζικού πανικού), αυτό που επιβάλλεται είναι η περαιτέρω ενίσχυση της εγγύησης των καταθέσεων και της αντίληψης ότι δεν υφίσταται λόγος άµεσης ανάληψης.

Το αντίθετο δηλαδή απ’ ό,τι επιχειρήθηκε στη δική µας περίπτωση το µοιραίο βράδυ της 16ης Μαρτίου 2013. Όπου προτείναµε κούρεµα των εγγυηµένων καταθέσεων στο Εurogroup -έστω και µε ένα πολύ µικρό ποσοστό (που τελικά αποδείχθηκε ότι δεν θα επαρκούσε ούτως ή άλλως). Ακυρώνοντας βασικές προϋποθέσεις στο µοντέλο των Diamond και Dybvig για αποφυγή τραπεζιτικών κρίσεων και επεισόδια τραπεζικού πανικού µέσα από την (α) άρση της απόλυτης προστασίας των εγγυηµένων καταθέσεων και (β) συστηµατικοποίηση του προβλήµατος σε όλο το τραπεζικό σύστηµα, µέσα από την οριζόντια φύση του κουρέµατος.

Γι’ αυτό άλλωστε και η ΕΚΤ ζήτησε ανατροπή της απόφασης και στις 18 του Μάρτη 2013 το Εurogroup απέσυρε το λεγόµενο «πρώτο κούρεµα». Άσχετα αν δυστυχώς τελικά βρέθηκε ενώπιον της κυπριακής Βουλής για ψήφιση, ενισχύοντας την αντίληψη στους καταθέτες ότι θα ήταν δυνατό να χαθούν εγγυηµένες καταθέσεις.

Και όπως είναι λογικό, η µοιραία συνταγή που προτείναµε και ζητήθηκε από τη Βουλή µας να ψηφίσει, έκτοτε δεν έχει ξανασυζητηθεί. Αφού καταπατά τις πλέον βασικές αρχές χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας και αντίκειται στην επιστήµη των οικονοµικών. Κάτι που ως κοινωνία πρέπει να αντιµετωπίσουµε ως ένα µάθηµα. Ένα µάλιστα για το οποίο πληρώσαµε βαρύ τίµηµα. Τα οικονοµικά είναι µία από τις Επιστήµες. Στα χέρια των πολιτικών µπορεί να καταστεί όµως ένα επικίνδυνο όπλο. Ειδικότερα αυτών που θεωρούν ότι τα πάντα µπορούν να αλλάξουν µέσα από εικόνες, εντυπώσεις ή τη λήθη της κοινωνίας.

*∆ιδάκτορας Χρηµατοοικονοµικών και Μακροοικονοµίας του Πανεπιστηµίου του Cambridge