Νότιο Μεταλλείο Μαθιάτη (Στρογγυλού): Ένα περιβαλλοντικό, γεωλογικό και αρχαιολογικό «μνημείο» σε κίνδυνο!

Αξιολογείται αυτές τις μέρες στο Τμήμα Περιβάλλοντος η Μελέτη Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον (ΜΕΕΠ) που υπέβαλε η Hellenic Copper Mines με σκοπό την επαναλειτουργία του εγκαταλειμμένου Νότιου Μεταλλείου Μαθιάτη (Μεταλλείο Στρογγυλού) για εξόρυξη τυχόν χρυσοφόρου μεταλλεύματος, δημιουργώντας εύλογες αιτίες ως προς την παραπέρα καταστροφή του περιβάλλοντος της περιοχής, αλλά και της ανεπανόρθωτης καταστροφής των μοναδικών αρχαιολογικών ευρημάτων.

Το Μεταλλείο Στρογγυλού αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής με γεωλογική, περιβαλλοντική και αρχαιολογική σημασία, αφού αποτελεί μέρος του Οφιόλιθου του Τροόδους, με εξαιρετικά καλά διατηρημένο ωκεάνιο φλοιό ηλικίας 90 εκατομμυρίων χρόνων. Χαρακτηρίζεται ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα κυπριακού τύπου ηφαιστιογενούς τεράστιου θειούχου αποθέματος, όπου το άνω οξειδωμένο τμήμα δεν έχει καταστραφεί. Ιστορικά, η μεταλλευτική εκμετάλλευση στο Στρογγυλό άρχισε από την απαρχή της Εποχής του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) έως την Ύστερη Αρχαιότητα (4ος-8ος αιώνας μ.Χ.), με τη χρήση υπόγειων γαλαριών, βάσει των στοιχείων που ανακαλύφθηκαν μέχρι σήμερα. Από το 1940 το Μεταλλείο Στρογγυλού παραμένει κλειστό και εγκαταλειμμένο από την παρατεταμένη εξόρυξη μεταλλευμάτων. Παρόλα ταύτα, η βλάστηση έχει επανέλθει στο μεγαλύτερό του μέρος, το έδαφος δεν παρουσιάζει διάβρωση και έχει δημιουργηθεί ένα στρώμα “στεγανοποίησης” το οποίο αποτρέπει στις ρυπογόνες ουσίες να έρθουν στην επιφάνεια.

Το 1995 ανακαλύφθηκε στο χώρο εντός του μεταλλείου μία αρχαία κάμινος, η οποία με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης, χρονολογείται στην Κυπρο-Αρχαϊκή ΙΙ περίοδο, δηλαδή 600-480 π.Χ. Ο χώρος του μεταλλείου ερευνήθηκε επιφανειακά από την ομάδα του Αλμυρά για το πρόγραμμα SMASP (Sia-Mathiatis-Ayia Varvara Survey Project), την οποία διηύθυνε ο αρχαιολόγος Walter Fasnacht του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης (βλέπε χάρτη), όπου διαφάνηκε πως σε πολλά σημεία γύρω από τον κώνο του μεταλλείου, υπάρχουν ενδείξεις αρχαιολογικών ευρημάτων. Να σημειωθεί πως σε πρόσφατη επιστολή του ο κ. Fasnacht, σε σχέση με την πιθανότητα επαναλειτουργίας του μεταλλείου, δήλωσε την έντονη ανησυχία του για την καταστροφή αυτών των αρχαιολογικών δεδομένων, αλλά και τη σημασία της διατήρησης αυτού του αρχαιολογικού χώρου για παραπέρα αρχαιολογική μελέτη.

Περιμετρικά του υφιστάμενου κώνου του μεταλλείου διασώζεται μεγάλος αριθμός με παρθένες γαλαρίες, οι οποίες δηλώνουν την αρχαία μεταλλευτική δραστηριότητα της περιοχής. Να σημειωθεί πως το Μεταλλείο Στρογγυλού αποτελεί μοναδικό στο είδος του για τα κυπριακά δεδομένα, αφού διασώζονται ακόμα οι αρχαίες γαλαρίες, οι οποίες δεν καταστράφηκαν πλήρως αφού σταμάτησε η λειτουργία το 1940. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, το Μεταλλείο Στρογγυλού έχει προταθεί από το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων (Τμήμα Αρχαιοτήτων) το 2002, για να περιληφθεί στη λίστα των προστατευόμενων μνημείων του διεθνούς οργανισμού της UNESCO. Συγκεκριμένα, η αναφορά του οργανισμού στην επίσημη ιστοσελίδα τους αναφέρεται και στη «μορφολογία του εδάφους η οποία ταυτίζεται με αυτήν της οροσειράς του Τροόδους και χρονολογείται στα 90 εκατ. έτη και θεωρείται μέρος του Φυσικού Πλούτου της Κύπρου».

Παρόλα ταύτα, το Μεταλλείο Στρογγυλού βρίσκεται σήμερα σε άμεσο κίνδυνο καθώς η εταιρεία Hellenic Copper Mines αιτήθηκε επαναλειτουργίας του για εξόρυξη τυχόν χρυσοφόρου μεταλλεύματος, με τεράστιες και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην περιβαλλοντική, γεωλογική, ιστορική και αρχαιολογική αξία του χώρου, αφού προβλέπεται ριζική αποξήλωση του μεταλλείου με εκσκαφή και μεταφορά του μεταλλεύματος στο Μεταλλείο Σκουριώτισσας. Η εταιρεία έχει αιτηθεί την εκμίσθωση 60.000 m2, ενώ ισχυρίζεται ότι θα εργασθεί μόνο στα 27.000 m2 περίπου, από τα οποία τα 3.600 m2 εντελώς αδιατάραχτα. Δημιουργείται λοιπόν το εύλογο ερώτημα κατά πόσον η ανεπανόρθωτη καταστροφή των μοναδικών αρχαιολογικών ευρημάτων ζυγίζεται με τις ποσότητες χρυσού που πιθανώς να υπάρχουν.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Κατά την πιθανότητα επαναλειτουργίας της μεταλλευτικής δραστηριότητας στο Μεταλλείο Στρογγυλού προβλέπεται μια σειρά από σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που επηρεάζουν άμεσα τόσο την υγεία των κατοίκων αλλά και το ίδιο το περιβάλλον. Η περιοχή εκμίσθωσης από την εταιρεία, όπως παρουσιάζεται στο σχετικό χάρτη της εταιρείας, προβλέπει την καταστροφή άγριας χαμηλής βλάστησης και την αποκοπή εκατοντάδων ενήλικων πεύκων ηλικίας πέραν των 70 ετών, με ταυτόχρονη διατάραξη ρυπογόνων βαρέων μετάλλων που βρίσκονται στα χρυσοφόρα μεταλλεύματα, επιφέροντας μεγαλύτερους κινδύνους για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Από την άλλη, η παραγόμενη σκόνη από την εξόρυξη και μεταφορά του μεταλλεύματος μέσα από το κέντρο των κοινοτήτων Μαθιάτη και Αγίας Βαρβάρας με συνήθη φορτηγά βαρέος τύπου, επιβαρύνει το περιβάλλον με βαρέα μέταλλα, όπως το αρσενικό και ο μόλυβδος, τα οποία την καθιστούν άκρως τοξική. Τα βαρέα μέταλλα, σε περίπτωση που ελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα υπό τύπον σκόνης, προκαλούν πολλαπλές επιπτώσεις στους ζωντανούς οργανισμούς, ακόμα και το θάνατο (μέσω της εισπνοής ή εάν διοχετευθούν στην τροφική αλυσίδα), ενώ στα φυτά μόνιμη ακαρπία, μολυσματική καρποφορία και μειωμένη ικανότητα φωτοσύνθεσης.

Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι η διατάραξη του περιβάλλοντος διαβίωσης τριών προστατευόμενων ειδών νυχτερίδας που ζουν στις παρθένες γαλαρίες του Μεταλλείου Στρογγυλού, των Rhinolophus ferrumequinum, Rhinolophus hipposideros και Myotis nattereri, που καταγράφονται στη λίστα του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος καθώς και του Τμήματος Δασών. Τα πρώτα δύο είδη ανήκουν στο ANNEX II και το τρίτο στο ANNEX IV της οδηγίας των οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ. Όπως είναι γνωστό, οι νυχτερίδες είναι προστατευόμενο είδος από την ΕΕ και η παρενόχλησή τους θεωρείται ποινικό αδίκημα και τιμωρείται έως και με φυλάκιση.

Το Μεταλλείο Στρογγυλού αποτελεί πόλο έλξης δεκάδων μελετητών, γεωλόγων, ιστορικών και αρχαιολόγων κάθε χρόνο, αφού το επισκέπτονται λόγω της αγνότητας και της προσαρμογής του στο φυσικό περιβάλλον. Η φυσική του ομορφιά και η ιστορική του ταυτότητα αποτελούν από μόνα τους χρυσό και έτσι πρέπει να παραμείνει. Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, σε εποχές όπου οι κλιματικές αλλαγές και η ανθρώπινη απληστία ταλανίζουν την ανθρωπότητα, εάν είμαστε έτοιμοι να δράσουμε σαν οδοστρωτήρας, ισοπεδώνοντας την ιστορία, τον πολιτισμό και το περιβάλλον μας.

Επιστημονική Ομάδα Διάσωσης Μεταλλείου Στρογγυλού Μαθιάτη (Θέα Χριστοφόρου – Διδακτορικός Αρχαιολογίας, Εύη Χαραλάμπους – MSc in Energy and Environmental Management, Θεοδόσης Μενελάου – Πολιτικός Μηχανικός, Χρύσανθος Χαραλάμπους – Διδακτορικός Ηλεκτρομηχανολογίας, Χρίστος Χαραλάμπους – Πολιτικός Μηχανικός)

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy