Ο αγώνας για την αποστράτευση των εθελοντών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – Ο φόνος του Τάκη Κυθρεώτη

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Μέρος 5ο (Τελευταίο)

Οι διαδηλώσεις και οι διαμαρτυρίες για τη δολοφονία του Τάκη Κυθρεώτη και τον τραυμα­τισμό των άλλων στρατιωτών συνεχίστηκαν και τις επόμενες μέρες, με τον Τύπο της εποχής να κάνει συνεχείς αναφορές στο θέμα για αρκετές μέρες.

Οι εφημερίδες για αρκετές μέρες έγραφαν για τα δυσάρεστα γεγονότα που έγιναν στο λι­μάνι της Αμμοχώστου.

Στην εφημερίδα «Κυπριακός Τύπος», ημ. 11 Οκτωβρίου 1945, διαβάζουμε ότι «ο διοικητής του Κυπριακού Συντάγματος ήκουσε τα αιτή­ματα των στρατιωτών. Εζητήθη διάψευσις της ανακρίβειας του Γραφείου Πληροφοριών».

Στο κείμενο αναφέρεται ότι ο διοικητής του Κυπριακού Συντάγματος, συνταγματάρχης Ου­ίλιαμσον, επισκέφθηκε μαζί με άλλους αξιωμα­τικούς την Αμμόχωστο, όπου δέχθηκε αντιπρο­σωπεία επτά λόχων. Αυτοί «διαμαρτυρήθησαν διά τα γεγονότα και εζήτησαν να διαψευσθή επισήμως το αναγραφέν εις το ανακοινωθέν του Γραφείου Πληροφοριών, ότι δήθεν αντηλλάγη­σαν πυροβολισμοί κατά την διάρκειαν επεισοδί­ου. Αι αντιπροσωπείαι ετόνισαν ότι ο ισχυρισμός του επισήμου ανακοινωθέντος διαψεύδεται αφ’ εαυτού καθ’ όσον ουδείς εκ των συγκεντρωθέ­ντων κατά την ημέραν εκείνην έφερεν όπλα».

Οι αντιπρόσωποι ζήτησαν μάλιστα την άμε­ση διεξαγωγή ανακρίσεων και τιμωρία των ενό­χων, να παραμείνουν όλοι οι στρατιώτες στην Κύπρο μέχρι την αποστράτευσή τους, να έχουν τα ίδια δικαιώματα κατά την αποστράτευση όπως αυτά που θα έχουν οι Άγγλοι συνάδελφοί τους και να γίνει άμεση επιστράτευση σύμφωνα με τις υποσχέσεις που δόθηκαν.

Οι στρατιώτες πήραν την απάντηση από τον διοικητή ότι η διάψευση δεν είναι δυνατόν να γίνει αμέσως και ότι όσον αφορά τα αιτήματά τους, θα τύχουν απάντησης σε έξι βδομάδες.

Παρόμοια δημοσιεύματα είχαν και οι άλλες εφημερίδες.

Επίσης, σύμφωνα με την εφημερίδα «Ανε­ξάρτητος», το ΑΚΕΛ επέδωσε υπόμνημα με αι­τήματα των απόστρατων προς τον κυβερνήτη.

Αναχώρηση υπό διαμαρτυρία

Στην ίδια εφημερίδα, ημ. 12 Οκτωβρίου, διαβάζουμε ότι 25 Κύπριοι στρατιώτες του Κυ­πριακού Συντάγματος αναχωρώντας για το εξωτερικό έστειλαν στις στρατιωτικές Αρχές υπόμνημα με το οποίο ζητούσαν «1) … την άμε­σον αποστράτευσίν μας, δηλαδή την απόλυσιν δύο χιλιάδων ανδρών κατά μήνα συμφώνως με το αρχικόν σχέδιον. 2) Διαμαρτυρόμεθα εντονώ­τατα διά την αποστολή μας εις το εξωτερικόν, η οποία γίνεται άνευ της θελήσεώς μας. 3) Δια­μαρτυρόμεθα εντονώτατα δια τα αιματηρά γε­γονότα της π. Δευτέρας. Διαμαρτυρόμεθα κατά του ανακοινωθέντος του Γ.Δ.Π. το οποίον δεν ανταποκρίνεται προς την πραγματικότητα».

Η μεγάλη πορεία από τα Πολεμίδια προς την Αμμόχωστο

Αμέσως μετά τα αιματηρά γεγονότα της Αμμοχώστου, ο αγώνας για την αποστράτευση απλώθηκε σε ολόκληρη την Κύπρο, ενώ από­στρατοι αρνούνταν να επιβιβαστούν στα πλοία και να αναχωρήσουν από την Κύπρο.

Στη Λεμεσό, οι 280 στρατιώτες του λόχου 1015, ανάμεσά τους και 6 Τουρκοκύπριοι, με πρωτοστάτη τον ποιητή Αχιλλέα Πυλιώτη, αρ­νούνται και εκείνοι να επιβιβαστούν στα αυτοκί­νητα για να μεταφερθούν στο λιμάνι της Αμμο­χώστου και ανακοινώνουν στους αξιωματικούς τους ότι θα πάνε στο Βαρώσι… με τα πόδια.

Οργανώθηκε αμέσως μια μεγάλη πορεία, η οποία ξεκίνησε από τη Λεμεσό με τελική κατά­ληξη την Αμμόχωστο. Η διήμερη πορεία γινό­ταν δεκτή με ενθουσιασμό από τους κατοίκους των χωριών που περνούσε.

Οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να υποχωρή­σουν και να δεχτούν να επιστρέψουν οι εθελο­ντές πίσω στη Λεμεσό.

Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ανεξάρτητος» της 14ης Οκτωβρίου 1945, η πορεία των 280 στρατιωτών συνοδευόταν από ένοπλη φρουρά και έξι θωρακισμένα αυτοκίνητα. Οι στρατιώτες «μεταβαίνοντας εις Λάρνακα θα εγκλεισθούν εις στρατόπεδον απομονώσεως, καθ’ όσον ηρνήθη­σαν να αναχωρήσουν δια το εξωτερικόν. Οι 280 αυτοί στρατιώται μεταφέρονται εις Λάρνακα πεζή κατ’ απαίτησιν των ιδίων».

Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται το ιστορικό της υπόθεσης, αναφέροντας ότι στις 11 Οκτω­βρίου ο ταγματάρχης του λόχου ανακοίνωσε στους στρατιώτες ότι έπρεπε να ήταν έτοιμοι για να αναχωρήσουν στο εξωτερικό.

Οι 280 αρνήθηκαν λέγοντας ότι θα δέχονταν να αναχωρήσουν εάν προηγουμένως τους δινό­ταν απάντηση στο υπόμνημά τους για την απο­στράτευση. Ζήτησαν επίσης να τους επισκεφθεί ο κυβερνήτης ο οποίος βρισκόταν στο στρατό­πεδο των Πολεμιδιών. Ούτε το ένα έγινε ούτε το άλλο.

Στις 10 Οκτωβρίου η Λεμεσός συγκλονίζεται με μια ιστορική διαδήλωση χακοφόρων στρατι­ωτών. Εκατοντάδες στρατιώτες με μαύρα περι­βραχιόνια ξεκίνησαν από τον Πεντάδρομο και διασχίζοντας την Ανεξαρτησίας με μια μεσίστια ελληνική σημαία να προπορεύεται, πλημμύρι­ζαν τη Λεμεσό με συνθήματα για την αποστρά­τευση, τραγουδώντας το «Μαρς της Βαρσοβίας» και ψέλλοντας γονατιστοί το «Επέσατε θύματα αδέρφια εσείς». Την ίδια ώρα, ο κόσμος στους δρόμους χειροκροτούσε δακρυσμένος, ενώ η αποικιακή αστυνομία παρακολουθούσε με τα όπλα στις ζώνες.

Στις 12 του Οκτώβρη γίνεται μεγάλη διαδή­λωση στη Λευκωσία, όπου πήραν μέρος στρατι­ώτες και χιλιάδες εργαζόμενοι.

Στη Λάρνακα πραγματοποιείται συγκέντρω­ση διαμαρτυρίας με ομιλητή τον κομμουνιστή δήμαρχο Γιώργο Χριστοδουλίδη.

Στέρηση δικαιωμάτων

Από το ίδιο δημοσίευμα του «Ανεξάρτητου» μαθαίνουμε ότι όσοι απόστρατοι απολύθηκαν, κηρύχθηκαν ως ανεπιθύμητοι και στερήθηκαν των δικαιωμάτων τους.

Αναφέρει το σχετικό δημοσίευμα με τίτλο «ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΑΠΟΣΤΡΑΤΟΥΣ»: «Όσοι απόστρα­τοι απελύθησαν ως ανεπιθύμητοι, και κατά συνέπεια εστερήθησαν των δικαιωμάτων της αποστρατεύσεώς των, καλούνται όπως απευ­θυνθούν εις τα κατά πόλεις γραφείων της ΕΚΑ γραπτώς ή προσωπικώς δίδοντες τας κατωτέρω πληροφορίας: Τον αριθμόν και το όνομά των, την ημερομηνίαν απολύσεως, την κατηγορίαν επί τη βάσει της οποίας έγινεν η απόλυσις των, τα έτη υπηρεσίας και κατηγορίαι εάν υπάρχουν, κατά την διάρκειαν της θητείας των».

Η κυβέρνηση αρνείται τις υποσχέσεις της

Την ίδια μέρα η κυβέρνηση με ανακοίνω­σή της αρνείται ότι υποσχέθηκε απόλυση των στρατιωτών σε διάστημα έξι μηνών. «Οι ισχυ­ρισμοί ούτοι είναι αναληθείς», ανέφερε η ανα­κοίνωσή της που δημοσιεύθηκε στον Τύπο και πρόσθετε ότι οι σχετικές υποσχέσεις (που δεν τις αρνείται) «πιθανώς να παρηρμηνεύθηκαν, αύ­ται όμως ετέθησαν ως πρόβλεψις διά το όλον πρόβλημα. Περαιτέρω εδηλώθη ότι ήτο απίθα­νον ότι αι Στρατιωτικαί Αρχαί θα ήσαν έτοιμες να απολύσουν όλας τας τάξεις των Κυπρίων στρατιωτών εντός του δηλωθέντος χρόνου».

Η ανακοίνωση συνεχίζει γράφοντας ότι η αποστράτευση των Κυπριακών Δυνάμεων διευ­θετήθηκε με βάση το πρόγραμμα που προετοι­μάστηκε για τον βρετανικό στρατό στο σύνολό του. Σημειώνει επίσης ότι ο αρχηγός των Ανώ­τατων Στρατιωτικών Αρχών κατέθεσε προτά­σεις που απέβλεπαν στην επίσπευση της απο­στράτευσης των Κυπρίων στρατιωτών προτού εφαρμοσθεί το γενικό πρόγραμμα, αλλά είναι ακόμα άγνωστο κατά πόσον οι προτάσεις θα υι­οθετηθούν.

Είναι φανερό, από τα όσα αναφέρονται, ότι οι Βρετανοί δεν είχαν διάθεση να αποστρατεύσουν τους Κυπρίους, αλλά ήθελαν να τους κρατή­σουν και να τους μεταφέρουν εκτός Κύπρου για να αντιμετωπίσουν αντιαποικιακά κινήματα.

Διώξεις μέχρι τη δικαίωση

Ωστόσο για εβδομάδες ολόκληρες η Κύπρος συγκλονιζόταν με διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις και με δεκάδες υπομνήματα διαμαρτυρίας προς τον Άγγλο Κυβερνήτη. Δεκάδες Κύπριοι στρα­τιώτες, με πρώτους βέβαια τους ΑΚΕΛιστές, σύρθηκαν στα στρατοδικεία, καταδικάστηκαν για ανυπακοή σε φυλάκιση και καταναγκαστικά έργα. Ολόκληροι λόχοι μεταφέρθηκαν σε φυλα­κές στην Αίγυπτο, ενώ στη Χατάτπα είχε σχη­ματισθεί ο περιβόητος «κόκκινος λόχος», όπου συγκεντρώνονταν όσοι -κατά τους Άγγλους- εί­χαν πρωτοστατήσει στον αγώνα για την απο­στράτευση.

Ο αγώνας συνεχίστηκε με εκδηλώσεις, ανυ­πακοή, απεργίες πείνας, μέχρι που τον Μάρτη του 1946 ο Βρετανός Υπουργός Πολέμου απο­δέχτηκε και την αποστράτευση όλων των Κυ­πρίων στρατιωτών και την απελευθέρωση των φυλακισμένων.

Όπως σημειώνει ο Γ. Κουκουμάς σε σχετικό κείμενο του: «Ο αγώνας νίκησε. Όμως στα επό­μενα χρόνια οι Βρετανοί θα σκλήραιναν περισ­σότερο τη στάση τους απέναντι στον κυπριακό λαό που θα ζητούσε με κάθε τρόπο ελευθερία και αυτοδιάθεση. Για αυτό και ο Αχιλλέας Πυ­λιώτης από τις φυλακές της Αλ Μάζα στην Αί­γυπτο καλούσε τους συγκρατούμενους συναγω­νιστές του: “Η σημαία μας πρέπει να μείνει στο κοντάρι της και τη νύχτα να φτερουγά και να φωτά το δρόμο της πάλης μας”».